B. Miśkiewicz „Wstęp do badań historycznych”
IV. Źródła historyczne
1. Definicje źródła historycznego
Kilku autorów podaje swoje definicje źródeł np. E. Brenheim – źródła są rezultatem ludzkich działań przeznaczone są do poznawania i sprawdzania faktów historycznych.
Cechy wspólne: źródło jako ślad działalności człowieka i po wszelkiej jego działalności
Każde źródło historyczne traktujemy dwojako
a) Jako odbicie procesu dziejowego
b) Jako wytwór procesu dziejowego, tzn. fakt jednostkowy wchodzący w skład ogólnego rozwoju społeczeństwa,
Cechy i właściwości źródeł rozpatrzone przez G. Labude „Próba nowej systematyki i nowej interpretacji źródeł historycznych”
Definicja źródła – źródłem historycznym nazwiemy wszystkie pozostałości psychofizyczny i społeczne które będąc wytworem pracy ludzkiej a zarazem uczestnictwa w rozwoju życia społeczeństwa, nabierając przez to zdolność odbijania tego rozwoju,
W. Moszczeńska też zajmuję się problematyką źródła,
Działalność ludzi o charakterze przypadkowym tylko wyjątkowo będzie wchodziła w zakres zainteresowań historyka ponieważ ślad zostawiony w ziemi chociaż jest działalnością to jednak nie na tyle ważną by poddawać ją badaniom,
Źródło historyczne określone jest mianem celowej działalności człowieka,
Źródło jest również częścią procesu dziejowego, czyli powinniśmy traktować je jako Konkretny fakt historyczny,
Definicją źródeł zajmują się też między innymi J. Serczyk, A. Swieżawska, J. Topolski
2. Rodzaje źródeł historycznych
Źródłami dla historyka będzie wszystko to co pomoże jemu w badaniach, rodzaje źródeł to np. zabytki architektury, źródła przyrodnicze,
Źródła dzielimy też na pisane i drukowane,
Są też źródła ikonograficzne ( różnego rodzaju ryciny )
Cenny materiał źródłowy to pieczęcie, herby i pieniądze. Źródła językowe ( nazwy przedmiotów, miejscowości, osób itp.). czasy współczesne: źródło informacji o faktach historycznych np. film, radio i telewizja. Badania na źródłach można też przeprowadzić za pomocą ankiet, wywiadów, formularzy ( dokładna analiza z punktu widzenia wiarygodności)
Narastanie źródeł ma związek z ogólnym rozwojem społeczeństwa,
3. Podział źródeł historycznych
Ujęcie źródeł historycznych w pewien system jest rzeczą niesłychanie trudną,
Joachim Lelewel – podział na źródła nieme ( twory np. ręki ludzkiej, piśmienne, ustne)
Jan Gustaw Droysen – źródła dzieli na pozostałość, źródła i pomniki
Ernst Dernheim – wprowadza dwa rodzaje źródeł pozostałości i tradycje
Marceli Handelson dzieli źródła na bezpośrednie i pośrednie, Stanisław Kościałkowski – źródła dzieli na dwie grupy;
a) Źródła niepisane, rzeczowe pozostałościowe
b) Źródła pisane różnych rodzajów
Ten podział umożliwia podział na dwie epoki; epokę źródeł pisanych i niepisanych,
Źródła pisane; dokumentalne, narracyjne, epistolarne
Jerzy Serczyk dzieli źródła na;
a) Źródła opisowe ( narracyjne, opowiadanie)
b) Źródła dokumentalne i aktowe
Aleksander Swieżawski;
a) Źródła pisane
b) Źródła obrazowe, lub ikonograficzne
c) Źródła słuchowe, lub dźwiękowe
Każde źródło ma więc odbicie wszystkich stron działalności człowieka, przy czym jedna z nich będzie w źródle odbijania bezpośrednio a pozostałe pośrednio
Wyróżniono trzy rodzaje źródeł związanych z trojaką działalnością człowieka
a) Erotechniczne – odbijanie bezpośrednio gospodarczą a pośrednio społeczną i psychiczną stroną życia ludzkiego
b) Socjotechniczne – odbijające bezpośrednio wszelkie oddziaływanie człowieka na płaszczyźnie życia rodzinnego, politycznego, narodowego i stosunków produkcji
c) Psychotechniczne – pozostałości powstałe na gruncie materializowania się świadomości
Źródło mniej lub więcej odbija wszystkie płaszczyzny procesu dziejowego,
Człowiek jest syntezą wszelkich źródeł
Pozostałości po człowieku -> materialna, społeczna, psychiczna
Nazwy źródła historycznego;
a) Ergo techniczne – demograficzne
b) Socjotechniczne – socjograficzne, instytucjonalne ( familijny, etnograficzne, urzędowe)
c) Psychotechniczne
Praktyczne rozwiązanie podziału źródeł według J. Topolskiego
a) Źródła bezpośrednie i pośrednie
b) Źródła pisane i niepisane
Klasyfikacja źródłoznawcza Topolskiego ; źródła bezpośrednie -> pisane, niepisane, celowo przekazujące informacje i inne, źródła pośrednie -> pisane, niepisane, o symbolach nie pisemnych ( celowe i inne), fakty historyczne
4. Wiedza źródłowa
Różne możliwości precyzowania zakresu wiedzy źródłowej;
a) Wiedzę źródłową jako całokształt informacji zawartych we wszystkich źródłach odnoszących się do badanego problemu,
b) Wiedzę źródłową jako informacje o faktach historycznych wydobytych ze źródeł
Dążeniem historyka powinno być maksymalne gromadzenie wiedzy źródłowej,
5. Archiwum - składnica źródeł historycznych
Archiwa przechowują zbiory które nazywają archiwalnymi ( dokumenty, akta, starodruki, filmy, fotografie itp.)
Zadania archiwów to; zabezpieczanie, gromadzenie, opracowywanie, udostępniani archiwów, do zadań archiwów należy też gromadzenie ważnych nowopowstałych akt, jak i porządkowanie i opracowywanie akt, troska o właściwy stan zchowania fizycznego archiwaliów,
Zakres działania archiwum jest bardzo szeroki,
W archiwum znajdują się różne instytucje ( pracownie naukowe) zajmujące się np. pracami konserwatorskimi, lub gromadzeniem
Archiwa; centralne, wojewódzkie i terenowe
Główne organy które zajmują się problematyką archiwalną w Polsce to „Archeion”
„Teki Archiwalne” i „Archiwista”
Materiały źródłowe służące do badania dziejów rozproszone są po różnych archiwach,
Każda osoba z odpowiednimi zaświadczeniami dotyczącymi pracy badawczej ma możliwość korzystania z archiwum,
Archiwa udostępniają w zasadzie wszystkie zdeponowane w nich akta po upływie 30 lat od ich wytworzenia,
6. Rola muzeum w pracy historyka
Muzeum stanowi zbiornice zabytków kultury materialnej, zadania; zachowanie dla pamięci narodowej najcenniejszych jej dzieł, umożliwienie korzystania z nich badaczowi, gromadzenie, opracowywanie, konserwowanie, przechowywanie zbiorów, organizowanie wystaw stałych i okresowych,
Różne formy popularyzacji muzeum,
Organizacja wewnętrzna opiera się na oddziałach, zespołach działów, działach
Podział muzeum utrudnia różnorodność zbiorów, Najogólniej wyróżniamy muzea humanistyczne, przyrodnicze i historii techniki,
Inny podział na muzea centralne, okręgowe i inne,
Muzea merytoryczne; narodowe, archeologiczne, etnograficzne, historyczne, wielodziałowe
Zabytki kultury materialnych wykorzystywane są przez historyka do odtwarzania problemów badawczych,
Kilka publikacji „Ochrona Zabytków”, „Studia Muzealne”, „Mezealnictwo”
- 1 -
madzia.1majka2