WYKŁAD 3.

Społeczne podstawy osobowości

Związki między osobowością i różnymi poziomami struktur społecznych

Plan wykładu

•                    Wpływy rodziny na kształtowanie się osobowości

–       Problemy z badaniami nad rozwojem osobowości à badania socjalizacyjne pokazujące, co nas kształtuje

–       Nowe modele badań podłużnych

–       Znaczenie genetyki zachowania

•                    Osobowość i struktura społeczna – wzajemne związki

–       Osobowość kształtuje społeczeństwo

–       Społeczeństwo kształtuje osobowość

Wpływy rodziny na rozwój osobowości

•                     Zależności rodzic-dziecko - około 80 lat badań. à niekompletne i problematyczne wyniki

–  Rodzice demokratyczni - dzieci asertywne, pełne wigoru i aktywne

–       Rodzice kontrolujący - dzieci posłuszne, lękliwe i wycofane (Baldwin, 1949).

*ze względu na założenie, że pomiar ten da się oszacować pojawiają się kwestie

1) czy to jacy jesteśmy jest efektem wpływu naszych rodziców na nas?

2) EUGENIKA- podkreślająca wpływ genetyki; szczególnie popularna w okresach wojennych,

3) częste zestawianie populacji z Ameryki z populacjami „zza żelaznej kurtyny”.

Obserwowane prawidłowości:

- rodzice autorytatywni à dzieci otwarte, społecznie kompetentne,

- rodzice autorytarni à lękliwe, nie radzące sobie społecznie dzieci.

•                     Kryzys badań nad rozwojem osobowości

–  Wpływy dzieci na rodziców (Bell, 1968) à mierzony miarą korelacyjną, która jest symetryczna (pokazuje pewną zmienność),

–       Model transakcyjny rozwoju  (Sameroff i Chandler, 1975) à zakłada ciągłą interakcję (zmiana dokonuje się równolegle we wzajemnym wpływaniu na siebie).

Wpływy rodziny na rozwój osobowości

•                     Kryzys badań nad rozwojem osobowości

–       Efekt wewnątrz rodziny - znaczenie podobieństwa między rodzeństwem i rodzicami - model genetyki zachowania

ü     Za podobieństwo odpowiedzialne są geny,

ü     Rodzina jako całość może na siebie oddziaływać – zależności wewnątrzrodzinne: jeśli jest zależność między Matką a Jasiem to i będzie między Jasiem a Matką, czyli: jeśli np. rodzic jest autorytarny to dziecko będzie społecznie niekompetentne (zależności tego typu zakwestionował model genetyki zachowania- różne problemy społeczno-ekonomiczne, każde dziecko ma „swoją drogę” np. wpływ kolejności urodzenia, płeć, uroda, pobyt matki w szpitalu, co ma różne znaczenie u dzieci w różnym wieku),

ü     Korelacje między dziećmi a rodzicami przybranymi są niskie,

ü     Efekt wspólnego środowiska jest w przypadku osobowości właściwie do pominięcia.

–       Eksperyment Freedmana (1958) nad socjalizacją - w zależności od tego, kogo badasz, otrzymujesz odmienne rezultaty.

v      Eksperyment ten dotyczył socjalizacji psów (wpływu wychowania)- czy istnieją mechanizmy środowiskowe u 4 różnych ras psów (Owczarek Szetlandzki, Basedżi, Fox Terier, Beagle),

v      Psy te były wychowywane od 3 do 8 tyg życia, dodatkowo podzielone na grupy: 1) permisywna, 2) „szkoła dobrych manier dla psów”,

v      Po odpowiednim wychowaniu psów, każdego z nich stawiano głodnego przed miską i nie pozwalano jeść przez 3 minuty,

v      Wyniki: 1) Owczarki Szetlandzkie- obrażały się i nie jadły, 2) Basedżi- jadły, 3) Fox Teriery- z grupy permisywnej potrzebowały więcej czasu, żeby podejść do miski, 4) Beagle- ze szkoły dobrych manier potrzebowały mniej czasu, żeby podejść do miski,

v      Wniosek: otrzymujemy różne wyniki w zależności od tego, kogo badamy.

Wpływy rodziny na rozwój osobowości

•                     Model: Georgia Longitudinal Study (Halverson i Wampler, 1993) à badania podłużne prowadzone przez 3 lata

–       Wskaźnik wrodzony – niewielkie anomalie (dysfunkcje) fizyczne (jest ich w sumie ok. 18)

–       U osób zdrowych: występuje od 2 do 4 takich anomalii (związane są ze zmianami w I. trymestrze ciąży) np. owłosiony język, 5 palec u ręki nieproporcjonalnie krótki,

–       Większość z anomalii występuje u osób z zespołem Downa,

–       Badanie: I. zmienna: natężenie anomalii, II. zmienna, poziom narzekania u rodziców

*uwzględniono także płeć,

*okazało się, że I. zmienna była wskaźnikiem impulsywności,

*jeśli była tylko 1 z 2 zmiennych to te grupy nie różniły się od siebie – z tym, że dziewczynki otrzymywały zawsze niższe wyniki na wymiarze impulsywności (a jeszcze niższe mieli chłopcy o niskiej 1. i 2. zmiennej);

•                     Model poprawiony

–  natura przystosowań rodziny i dziecka powinna być analizowana łącznie

–  należy uwzględnić reprezentatywną próbę różnorodnych kontekstów kulturowych, w których dzieci i rodziny żyją

–  nacisk należy położyć na różnorodny proces socjalizacji w obrębie rodziny

Interakcja geny-środowisko: epigenetyka

- EPIGENETYKA- mechanizm interakcji geny-środowisko

ü     strukturalna zmiana w chromatynie (białka lub DNA),

ü     zmiana ekspresji genów (np. metylacja, enzym demetylazy),

- szczury zadbane to szczury szczęśliwe (Meaney, 2010): szczury dobrze zaopiekowane przez matkę w czasie, gdy były małymi szczurzątkami, potem (w dorosłości) są szczęśliwe – oddziaływanie matki powoduje zmiany w chromatynie tego szczura, co prowadzi do zmiany w ekspresji genów,

- zachowanie matki może „zaprogramować” ekspresję genów i doprowadzić do powstania różnic indywidualnych w reakcji na stres.

Teoria socjalizacji grupowej Judith Harris

•                     Czy zachowania rodziców mają trwały wpływ na ich dzieci? NIE

•                     Które doświadczenia mają trwały wpływ na dzieci i jaką rolę w tych doświadczeniach odgrywają rówieśnicy? à rówieśnicy jako grupa o kluczowym znaczeniu

•                     Czy wyuczone zachowania społeczne są specyficzne dla kontekstu, w jakim zostały wyuczone? à dziecko uczy się oddzielnie tego, jak zachowywać się w domu i poza domem (kiedy to jest szefem, samcem alfa grupy rówieśniczej)

*z tej perspektywy zachowania wychowawcze rodziców wyglądają na czas stracony.

  Założenia teorii socjalizacji grupowej

•                     Socjalizacja jest specyficzna dla kontekstu

–  dzieci uczą się oddzielnie jak zachowywać się w domu i poza domem

–  osobowość to wrodzony rdzeń i nabyty, specyficzny dla kontekstu system zachowań

–  im dzieci starsze tym bardziej system poza domowy staje się ważniejszy

•                     Źródła socjalizacji poza domem

–  podstawy ewolucyjne do życia w grupach

–  grupa, z którą dzieci się identyfikują poza domem to grupa rówieśnicza

•                     Transmisja kultury poprzez procesy grupowe

Model transmisji kulturowej Harris

Model Thomasa Pettigrew

Ścieżki przyczynowe dół-góra

•                    Bezpośrednie efekty - Max Weber

- Max Weber: przekonania, wartości i motywy mogą kształtować świat społeczny – mechanizmy powstawania państwa kapitalistycznego,

·    Model Thomasa Pettigrew:

1.   MACRO – poziom kultury, społeczności, kraju,

2.   MESO – bardziej bezpośredni poziom kontaktów międzyludzkich,

3.   MICRO – osobowość pojedynczych ludzi.

•                    Efekty zapośredniczone

–       Ścieżka od Micro do Meso - osobowość jako indywidualne skłonności do reagowania w różny sposób na te same sytuacje

–       Ścieżka od Meso do Macro (rzadko badana) - wpływ nieformalnej komunikacji na strukturę społeczną

Ścieżki przyczynowe góra-dół

•                    Bezpośrednie wpływy - badania „kultur politycznych”

- Brytyjczycy wykazywali zaufanie do administracji rządowej i polityków, Niemcy tylko dla administracji, Amerykanie tylko dla polityków, a Meksykanie i Włosi do nikogo,

•                    Efekty zapośredniczone

–       Rola społeczna (oczekiwania rodziny) à dotyczy realizacji życia (magister – syn magistra, lekarz – syn lekarza),

–       Wpływ statusu społeczno-ekonomicznego na aspiracje związane z wykształceniem,

–       Wpływ statusu na autonomię Ja à status np. w pracy wpływa na zachowania poza nią ( te osoby, które mają niższy status cenią wyżej posłuszeństwo wobec autorytetu).

Ścieżki przyczynowe góra-dół

•                    Efekty zapośredniczone c.d.

–       Zależności między przynależnością do klasy społecznej i samooceną zostały wykryte wyłącznie u osób dorosłych. Dlaczego? (u dzieci wpływ ten był nieobecny)

•                     Porównanie społeczne

•                     Wpływ innych na naszą samoocenę

•                     Spostrzeganie siebie (Daryl Bem: autopercepcja),

•                     Centralne znaczenie przynależności do klasy à Heidegger: dziecko „rzucone” w grupę społeczną (nie wybiera), dorosły: może mieć poczucie, że nie zrobił nic, by awansować społecznie.

Zintegrowany model rozwoju (Sameroff, 2010)

„Ja”- psychologiczne funkcjonowanie, które ma podłoże w funkcjonowaniu biologicznym.

Osobowość i kultura

•                    Psychologia kulturowa:

–       Osobowość zależna od kultury – „pojęcie osobowości jest wyrazem zachodniego ideału indywidualizmu” (Hsu, 1985)

–       Osobowość bazuje na biologicznych możliwościach a następnie jest dopasowana do systemu znaczeń danej kultury (Markus i Kitayama, 1998),

–       Osobowość nie może istnieć bez kultury (istnieją wówczas jedynie procesy biologiczne),

–       Koncentracja na procesach psychologicznych (a nie na różnicach indywidualnych),

–       Wysoce kontekstowy opis procesów psychologicznych (uniwersalność kwestionowana),

–       Pojęcie cechy i spójności osobowości – kulturowe (zachodnie),

–       Pojęcie cechy osobowości jest w wysokim stopniu produktem kultury.

Implikacje psychologii kulturowej dla osobowości

•                    Różnice w obrazie siebie i opisie osobowości innych

•                    Atrybucje dotyczące przyczyn zachowania

•                    Spójność zachowania

•                    Możliwość predykcji zachowania na podstawie wewnętrznych dyspozycji

Psychologia międzykulturowa

- akcent na różnice indywidualne (cechy, wartości, przekonania),

- porównywanie wielu kultur w poszukiwaniu elementów uniwersalnych i specyficznych dla kultury,

- narzędzia: kwestionariusze, testy zaadaptowane kulturowo.

Psychologia międzykulturowa – zróżnicowanie

·    Perspektywa genotypowa (McCrac i Costa, 1996)

- cechy osobowości – wewnętrzne i odziedziczalne podstawowe tendencje niezależne od kultury...