‑ 37 ‑
"EX UNIVERSA THEOLOGIA"
Nowy Testament 2
Stary Testament 18
Teologia dogmatyczna 37
Teologia fundamentalna 75
Teologia moralna 94
1. Formgeschichte i Redaktionsgeschichte
2. Powstanie, historyczność i rodzaj literacki Ewangelii
3. Kazanie na górze Mt 5‑7 i Łk 6, 17‑49
4. Teologia ewangelistów Wieczerzy Pańskiej
5. Ostatnia Wieczerza
6. Proces Jezusa
7. Zarys historyczno ‑ biograficzny działalności misyjnej św. Pawła
8. Główne tematy teologii św. Pawła
9. Apokalipsa
10. Pawłowy i niepawłowy charakter Listu do Hebrajczyków
11. Pawłowy charakter Listu do Hebrajczyków
12. Problemy introdukcyjne i teologia listów pasterskich
1. Formgeschichte i Redaktionsgeschichte(Wstêp ogól. do P.Œ.)
a/ za ojca metody Formgeschichte uważa się Gunkela, który mówił o gatunkach literackich w Biblii. Jego uczniowie używali tego już terminu‑formy literackie. Dzie³o Dibeliusa "Die Formgeschichte des Evangeliums"(1919) da³o nazwê tej metodzie. Innymi przedstawicielami tego kierunku byli:Schmidt, Bultmann, Bertram, Albertz. Usiłowali przezwyciężyć martwy punkt, na którym zatrzymała się krytyka literacka. Badali oni okres przekazu ustnego, kiedy to materiał tradycji rozwijał się w formy literackie, później włączone do ewangelii synoptycznych. Chcieli ukazać oryginalne formy i przekształcenia w tradycji.
b/ główne założenia F. ‑Ewangelia to nie dzieło jednego autora, lecz kolekcja małych jednostek literackich, włączonych przez autora Ewangelii, który prawdopodobnie nie dbał o porządek logiczny. Należy więc badać pojedyncze jednostki, analizując ich formę literacka, by dojść do autentycznego materiału tradycji.
Jednostki literackie są dziełem pierwszej wspólnoty chrześcijańskiej (gminy), która tymi utworami dawała wyraz swej wiary w Chrystusa.
Dziś zatem mamy dostęp do Chrystusa ich wiary, a nie do Chrystusa historycznego. Każda jednostka lit. powstała w pewnej sytuacji egzystencjalnej, związanej z daną gminą‑jest to tzw.
Sitz im Leben (umiejscowienie jej w życiu‑chodzi o kontekst społeczno‑ekonomiczno–polityczno‑historyczny)‑każda jednostka ma jakąś funkcję w gminie. Zgodnie z tymi założeniami postawiono tezę, że wątpliwa jest historyczność Ewangelii, gdyż są one w zasadzie tworem pierwotnej społeczności chrzescijańskiej. Są najwyżej świadectwem wiary pierwotnego Kościoła, dlatego trudno jest dotrzeć do historycznej osoby Chrystusa.
c/ reakcja protestancka i katolicka
(Kaetzmann, Bockmann, Robinson, Conzelmann) polegała na szerokiej krytyce mistrza metody F. Przyjmują oni, za Bultmannem, że źródła Ewangelii są rzeczywiście o charakterze kerygmatycznym(związ. z wiarą i głoszeniem orędzia o Jezusie), ale nie można się zgodzić na sceptycyzm niemożności dotarcia do historycznego Chrystusa.
JEREMIAS‑Ewangelie mówią, że źródłem chrześcijaństwa nie jest kerygmat, ani paschalne przeżycia, lecz wystąpienie Jezusa i Jego orędzie.
CALDMANN‑w swym zarysie historii ksiąg nowotestamentalnych wykazuje, że Chrystus jest tą osobą, co Chrystus wiary w gminie.
DODD‑Ch. jest założycielem chrześcijaństwa. Ewangelie są wyrazem wiary K‑ła. Ale punktem wyjścia jest osoba Chrystusa i Jego zmartwychwstanie. Uczeni skandynawscy(Gerhardson i Riesenfeld) badali metody i techniki przekazu ustnego w judaiźmie, będące gwarantem wiernego przekazu, którym posługiwał się Ch.
W POLSCE możemy mówić o marksistach(Kosidowskim i Poniatowskim) popierających przesłanki Bultmanna oraz o xx. Frankowskim i Kudasiewiczu przeciwstawnych tym pierwszym.
d/ocena F. ‑należy raczej zachować rezerwę co do postulatu socjologicznego; wspólnota bowiem działa pod wpływem wybitnych jednostek‑nie tworzy nowych form. Fakt, że chrześcijaństwo się rozwinęło, tłumaczy się tylko w historycznej osobie Chr. (wszelkie ruchy są pod wpływem wybitnych jednostek). Nie można tu podważać historyczności Ewangelii tylko dlatego, że nie są one biografią, że nie cytują źródeł historycznych i są logicznie nieuporządkowane. Te zarzuty nie mogą podważać prawdziwości Ewangelii.
e/reakcyjnym do metody historii form(morfo‑krytyki)kierunkiem badań stała się metoda REDAKTIONSGESCHICHTE. Celem wstępnym badań egzegetycznych jest odkrycie teologii, przez każdego ewangelistę pomyślanej odmiennie.
Ewangeliści gromadzili różne tradycje, relacjonują je, ale posiadają oni własne oblicze o twórczej myśl. Chodzi zwłaszcza o Sitz im Leben ewangelisty, wykrycie teologicznego myślenia Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; odkrycie intencji autora i jego punktu widzenia na opisywaną przeszłość (Metoda została zaakceptowana przez Sobór Watykański II).
Instrukcja Komisji Biblijnej oraz Konst. "Dei Verbum"w sposób dostatecznie zwięzły wskazują na trzy okresy tworzenia się Ewangelii, co ponadto rzutuje na odpowiednie określenie ich historyczności oraz rodzaju literackiego.
a/słowa i czyny Jezusa(okres tradycji)‑pomostem pomiędzy nauczaniem Chrystusa, a popaschalnym kerygmatem(wiarą K‑ła pierw.) jest wspólnota uczniów zgromadzona wokół Jezusa za Jego ziemskiego życia‑łączy ona niejako te dwa okresy przed‑ i popaschalny. Można także mówić o wierze pierwszych uczniów w Jezusa. Ponieważ przepowiadanie Jezusa (tradycja logiów) dotyczyło zwłaszcza Królestwa Bożego, przepowiadanie popaschalne dotyczyło Chrystusa, wydaje się oczywiste, że właśnie wspólnota pierwszych uczniów Jezusa jest "Sitz im Leben" "LOGIÓW". Badania Gerhardsona i Riesenfelda wskazały na duże znaczenie tradycji ustnej w czasach Jezusa, zarówno co do prawa pisanego, jak i ustnego.
Rabinistyczne metody stosowane w szkołach zwanych BET HAMMIDRASZ umożliwiały zapamiętywanie słów Mistrza i głównych wydarzeń z jego życia(w ten sposób powstawała interpretacja Biblii‑Miszna i Talmud). Uczeń pod kierunkiem mistrza zapamiętywał fragmenty tekstu. Stosowano streszczenia, schematyzowania, i środki mnemotechniczne(noty,refreny, słowa wiązane). Uczono sentencji rabinów oraz faktów i przykładów z życia. Wysiłek uczniów szedł w kierunku wierności przekazu i kontynuacji dzieła mistrza. Między rabbim, a uczniem zachodziła relacja szacunku do mistrza. Jezus w przekazywaniu swej nauki stosował przypowieści, powtórzenia, refreny, a relacja uczniów do niego jest analogiczna jak w szkołach rabinackich. Ponieważ fakt ten jest widoczny w Ewangeliach, stanowi on nowy gwarant historyczności słów i czynów Jezusa, otwierający drogę do Jezusa histrorycznego.
b/przepowiadanie Apostołów nie zmieniło Jezusa w postać mityczną; źródło tytułów chrystologicznych(ukazujących godność i posłannictwo Chr.)jest w świadomości Jezusa i Jego samookreśleniu się. Wiara Apostołów i K‑ła pierwotnego w Mesjasza, Syna Bożego, Pana i Zbawiciela ma solidne podstawy w wypowiedziach samego Jezusa. Próbowano bowiem pisać o tym, za kogo On sam siebie uważał i kim rzeczywiście był. W świetle wydarzenia paschalnego to, co było ukryte w ziemskim życiu Jezusa widzieli o wiele jaśniej.
‑Pełniejsze zrozumienie nauki i osoby Jezusa‑ Apostołowie interpretują zreferowane słowa i czyny Jezusa. Lepsze ich zrozumienie ma swoje podwójne źródło:
‑chwalebne wydarzenie z życia Jezusa(zmartwychwst)
‑światło Ducha Prawdy
Ta głębsza interpretacja w świetle zmartwychwstania Jezusa jest dokonana za pomocą S.T. gdyż Apostołowie powołują się na niego (konieczność śmierci Jezusa, wywyższenie po prawicy Ojca, zbawcze znaczenie śmierci J.)
‑Apostołowie(głównie Św. Paweł) uwzględniali w przepowiadaniu potrzeby słuchaczy (np. Grecy, Żydzi) stosując albo kerygmat (wezwanie do nawrócenia) albo didache(katechezę wiernych). Tworzono grupy tematyczne związane z życiem i działalnością Jezusa oraz pierwsze(mniejsze i większe)kolekcje spisane dla celów misyjnych, katechetycznych i liturgicznych. Ich ślady dostrzegamy w dzisiejszych Ewangeliach.
c/praca redakcyjna ewangelistów‑nie była to mechaniczna kompilacja materiału ani tworzenie bez źródeł, ani też objawienie dyktowane z góry, lecz świadoma praca redakcyjna, literacka i teologiczna nad materiałem źródeł pisanych i ustnych.
Każdy ewangelista miał swój cel‑swoje metody przekazu, ulubione tematy teologiczne, związane z potrzebami gminy, w której pracowali. Uwypuklenie pewnych tematów mówi nam o teologii ewangelistów; uwzględnienie potrzeb wspólnoty, dla której pisali, pozwala zrozumieć historyczność ewangelii i wejść w ich teologiczne bogactwo. Słowa i czyny Jezusa są ukazane różnym porządku i czasem nie dosłownie(lecz, co do sensu). Komentarz związany z faktami zbawczymi wkładają ewnageliści w usta Jezusa. To, co może być dodane słów Jezusa w wyniku pracy redakcyjnej ewangelisty dotyczy elementów drugorzędnych i jest w zgodzie z myślą Jezusa. Ewangeliści czerpiąc ze świadectwa naocznych świadków i własnej pamięci pod natchnieniem Ducha Prawdy zaadaptowali myśl Jezusa do okoliczności
d/ We wszystkich trzech etapach formacji ewangelicznej mamy solidne gwarancje wierności historycznej. Ewangelie zawierają słowa i czyny Jezusa‑element historyczno‑faktograficzny oraz ich interpretacje i adaptacje do potrzeb wspólnoty(redakcja)
Chrystus jest centralną postacią dla każdego ewangelisty, choć ujmowaną pod różnymi, aspektami osobowości(Mt. ‑Mesjasz i Nauczyciel, Mk. ‑ Syn Boży,Łk. ‑Pan i Zbawiciel).
Istnieje widoczny wpływ ewangelistów na redakcję ich dzieł, dlatego Ewangelie są dziełami teologicznymi. Zainteresowanie Kerygmatem i teologią nie uczyniło ich obojętnymi na prawdę historyczną. Sam kerygmat jest prawdziwy w tej mierze, w jakiej fakty są prawdziwe (zob. 1Kor.15,14). Księgi Ewangelii mają charakter historyczny, ale nie są jedynie dokumentami, stanowią one historię religijną, dobrą nowinę zbawienia wiecznego i uroczyste orędzie zbawienia. Rodzaj literacki Ewangelii jest specyficznym zjawiskiem w historii literatury. Z racji dużego wkładu osobistego autorów Ewangelie nie są kroniką, lecz zbeletryzowaną interptretacją faktów, podobnie, jak w gatunku literatury faktu(Kudasiewicz).
3.Kazanie na górze Mt.5‑7 i Łk.6,17‑49
a. Problematyka literacka
Badania literackie prowadzą do stwierdzenia, że na powstanie tej mowy złożyły się następujące elementy:
1 Autentyczne logia Jezusa.
2 Tradycja chrześcijańska > działanie Ducha Świętego
3 Praca redaktorska ewangelistów
Między ujęciem Mateusz i Łukasza jest szereg różnic:
1. objętość (Mt‑ 107 w., Łk.‑ 32 w.)
2. okoliczności czasu (Mt‑ przed wyborem 12‑tu, Łk‑po )
Można zauważyć jednak szereg podobieństw:
1.Struktura mów: obie zaczynają się błogosławieństwami a kończą przypowieścią o domu na skale.
2.Szereg identycznych treści
Te podobieństwa świadczą o tym że ewangeliści korzystali ze wspólnego źródła (źródło Q)
Z kolei różnice świadczą o tym, że ewangeliści włożyli wysiłek redakcyjny w kompozycje logiów. Mt‑ w schemat źródła Q włączył słowa Jezusa pochodzące z innych źródeł. Łk‑ usunął logia, które dla adresatów‑pogan były niepotrzebne.
Argumenty literackie:
1.szereg mów z Mt znajduje się w innych miejscach u Łk, szczególnie w tzw. sekcji podróży (Łk 9.)
2.wypowiedzi Jezusa z różnych okazji zebrano w Kazaniu na Górze.Praca Mateusza i Łk. nie ograniczała się jedynie do kompozycji, ale można dostrzec pracę literacko‑teologiczną nad poszczególnymi zdarzeniami np.Modlitwa Pańska u Mt.i Łk. .Można zadać sobie pytanie o autentyczność logiów Jezusa. Zasadnicza praca redakcyjna Mt. polegała na klasyfikacji, zestawieniu słów Jezusa. U Mt. przez szatę literacką przebijają najbardziej ipsissima verba Jesu. Widać to w różnego typu semityzmach:
1. inkluzjach(to samo zdanie na początku i końcu pewnej wypowiedzi)
2. paralelizmach
3. rytmice
Formułą strukturalną dzielącą Kazanie jest wzmianka o Ojcu w niebie. Stosując funkcję
tej formuły możemy podzielić Kazanie na cztery części:
1. Błogosławieństwa‑katalog cnót, logia o soli i świetle (MT.5,1‑10)
2. Mt5,17‑48‑tematem jest sprawiedliwość uczniów.
3. Mt.6,1‑7,11‑praktyka sprawiedliwości:modlitwa,post i jałmużna
4.Mt.7,12‑28‑wezwanie do czynu etycznego :"złota reguła".
Jeżeli chodzi o rodzaj literacki to Kazanie możemy zaliczyć do rodzaju didache:pouczenie
etyczne, katecheza, katechizm uczniów.
b.Opinie co do możliwości wypełnienia nakazów Kazania na Górze
Jak interpretować nakazy, czy mają one charakter czasowy, czy też trwały,
czy odnoszą się do wybranych, czy do wszystkich wyznawców Jezusa???
1. Kazanie to program mający zrewolucjonizować społeczeństwo;Interpretacja żywa w okresie Reformacji(później‑socjalizm);eschatologię wzięto za zbiór norm społ.
2. Kazanie wygłoszone na użytek jednej i niepowtarzalnej sytuacji;interpretacja skrajnie eschatologiczna‑Kazanie zawiera etykę stanu tymczasowego. J.Weiss i A.Schweitzer mówili, że treść Kazania może być zrozumiała w aspekcie oczekiwań końca świata. Heroiczne wymagania‑ostatnią szansą daną człowiekowi. Koniec świata nie nadszedł w związku z czym etyka Kazania straciła sens.
3. Nakazy niemożliwe do wypełnienia dla człowieka(Luter). Luter wyjaśniał sens Kazania przy pomocy Pawłowej nauki o roli Prawa, które daje świadomość grzechu. Wniosek‑ uznać niemoc, pokutować, ufać czekając na akt Bożego miłosierdzia.
4. Nakazy możliwe do spełnienia, ale tylko przez niektórych‑mnisi i kapłani lub święci.
Dwa poziomy:dla wszystkich i dla wybranych. Dużo zwolenników w czasie potrydenckim.
Te cztery omówione interpretacje zawężają adresatów Kazania. Adresaci są jednak wymienieni we wstępie do Kazania(uczniowie i tłumy)jednakże zakończenie Kazania wskazuje, że adresatami, są tłumy. Uczniowie są pośrednikami(jak w nakazie misyjnym Mt28,19)
Nakazy Kazania mają charakter trwały. Wskazuje na to porównanie Jezusa Nauczyciela z Mojżeszem‑Prawodawcą. Jezus zostaje ukazany jako eschatologiczny Mojżesz:
1.Jezus i Mojżesz na górze. Góra Jezusa jest antytypem Synaju.
2. Jezus odwołuje się do Dekalogu i go interpretuje
3. Przez formuły:"powiedziano przedtem"i "a Ja wam powiadam" Jezus stawia siebie wyżej. Również formy czasowników:
‑o prawie Mojżesza mówi się w aoryście(oznacza fakt przeszły, nietrwały )
‑o interpretacji Jezusa mówi się w praesans(co oznacza, że interpretacja ta jest trwała
4. Jest więc Kazanie na Górze "torą" Nowego Ludu Przymierza.
Aby zrozumieć radykalizm Jezusa trzeba Kazanie interpretować w kontekście całej Jego nauki. Istotną treść nauki Jezusa zawarł Mk. we wstępie do swojej Ewangelii, gdzie stwierdza się co Bóg dal przez Jezusa i czego Jezus wymaga(Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię).
Jezus jest nie tylko prawodawcą, ale i Zbawicielem. Sam daje wiele, wiele wymaga. W czasach eschatologicznym, które zaczęły się z przyjściem Jezusa(Czas się już wypełnił i bliskie jest Królestwo Niebieski), Bóg żąda od ludzi wiele, bo wiele im ofiarował. Jednocześnie niemożliwe jest wypełnienie przykazań z Kazania na Górze, tylko ludzkim siłami(Mk.10,27)
c. Polemika z Prawem Izraela w Kazaniu na Górze
Tekst Kazania jest świadectwem Jezusa oraz świadectwem wiary wspólnoty powielkanocnej.
W Kościele pierwotnym dwie tendencje:
1. chrześcijanie ‑ helleniści uważali, że Prawo nie obowiązuje
2. judeochrześcijanie sądzili, że Prawo zachowuje moc w całej rozciągłości.
Kazanie rozprawia się z tymi dwiema tendencjami:
1. podkreślona trwałość Prawa(Mt.5,18;Łk.16,17). Jezus stwierdza że nie przyszedł znosić Prawa, ale je wypełnić(Mt.5,17)
2. Prawo zostaje sprowadzone do przykazania Miłości, a przykazania Boże zradykalizowane.
Przykazanie Miłości jest fundamentem Prawa i Proroków, jest zasadą wyjaśniającą Prawo i normą etyczną.
Wyrazem nowej interpretacji Prawa jest radykalizacja wymagań Bożych widoczna w antytezach Kazania(Mt.5, 21.27.33n). Wymagania Jezusa nie są skierowane przeciw Prawu, są
natomiast przeciw rabinackiej interpretacji Prawa. Przykazania V,VI,VIII‑zostają na nowo zinterpretowane. Prawo odwetu zniesione na mocy przykazania Miłości. Jezus zatem nie znosi Praw, ale odnawia ducha zgodnie z pierwotną intencją Prawodawcy. Prawo odnosi się do całego człowieka, a nie tylko do niektórych i to zewnętrznych jego uczynków
d.nierozerwalność małżeństwa w Mt.5,31n.
Prawo, które odrzuca Jezus zawarte jest w ST Pwt. 34,1. Jezus na nowo formułuje naukę o nierozerwalności małżeństwa. W Ewangelii Mk. i Łk.(Mk.10,11n;Łk,16.18)Powiedziane jest, ze "kto oddala żonę popełnia cudzołóstwo". Mt. dodaje jeszcze klauzulę rozwodową:parektos logou porneias (parektoj logou porneiaj). Różnie interpretuje się ten tekst:
1. tradycyjna: termin porneia oznacza wiarołomstwo jednej ze stron, które upoważnia do separacji, a nie do rozwodu. Problemy egzegetyczne:
‑porneia ma zakres szerszy w NT i oznacza ogólnie
grzechy nieczyste.
niewierność małzeńska oddawana terminem moiheia
‑słowo apoluo (apoluó)oznacza oddalenie z myślą o nowym
związku.
‑separacja nie była znana w Izraelu słuchaczom
...
qqn