Mezolit na ziemiach polskich

·         Mezolit tak samo jak paleolit czy neolit nie jest okresem, o którym wiemy dużo. Na ziemiach polskich jest on o tyle zagadkowy, ze względu na to że:

o        Nie ma zbyt dużo śladów archeologicznych z tamtego okresu

o        Nie wyróżnia się on szczególnie od poprzedzającej ani następującej po nim epoki, na terenach należących obecnie do Polski był to w znacznie większym stopniu okres przejściowy pomiędzy paleolitem a neolitem aniżeli (tak jak np. na Bliskim Wschodzie) czasem, w którym ludność osiada na danych terenach bo i zwierzyna przestaje migrować.

Mezolit wczesny (okres komornicki)

·         Mezolit w Polsce rozpoczął się wraz z początkiem nowej epoki geologicznej - holocenu około 8000 lat p.n.e. [1]

·         Kultury końcowego paleolitu cechowała jednolitość. Zarówno na ziemiach polskich, francuskich a nawet niektórych państw bałkańskich dominowały takie same kultury niemal niczym się od siebie nie różniące. Na samym początku mezolitu widać wyraźne, acz niecałkowite wyodrębnienie się kultur i ich podział na coraz mniejsze grupy lokalne. Na ziemiach polskich taką rolę pełniła kultura komornicka. Wywiodła się ona około 9 tys. p.n.e. prawdopodobnie z kultury hamburskiej (ale możliwe że z kultury Federmesser albo z kultury ahrenburskiej). Wykształciła się głównie w Wielkopolsce, Małopolsce i na Śląsku. Najważniejszym stanowiskiem archeologicznym badającym zagadnienia z tego okresu jest Smolno Wielkie (niedaleko Zielonej Góry). Charakteryzuje się ona dużym podobieństwem do innych kultur rozwijających się w tym samym czasie na zachodzie i (częściowo) na południu Europy.

·         Kultura ta była jedyną dużą kulturą rozwijającą się na ziemiach polskich w tamtym okresie. Około 6,5 tys. p.n.e. proces rozdrobnienia kultur późnopaleolitycznych sprawił że kultura komornicka znikła. Została ona zastąpiona przez, już bardzo drobne inne kultury o charakterze jeszcze bardziej lokalnym (obejmujące mniejszy obszar), kończąc okres wczesnego mezolitu.

Mezolit późny

6,5 tys. p.n.e. proces rozdrobnienia kultur był już w tak zaawansowanej fazie że właściwie można mówić o innej epoce a przynajmniej o jej kolejnej części.

I tak podczas gdy na zachodzie i na południu terenów dzisiejszej Polski dominowały kultury lokalne, na wschodzie i na północy, do których nowe nurty kulturowe i ideologiczne przychodziły trochę później, widać było jeszcze kultury rozwijające się na obszarach dorównującym terenom dzisiejszym kilku województwom.

·         Najważniejszą i zarazem rozwijającą się na największym terenie kulturą była kultura chojnicko-pieńkowska. Rozwinęła się się ona ok. 6,5 tys. lat temu na terenach Mazowsza i Pomorza. Charakteryzowała się (tak jak zresztą wszystkie kultury mezolityczne) narzędziami drobnymi, starannie wykończonymi i o kształtach geometrycznych - dla tej kultury głównie trapezów i trójkątów. Obejmowała tereny Warmii, Mazowsza, Pomorza a także Kujaw gdzie ścierała się z ...

·         ...kulturą janisławicką. Narodziła się ona w środkowej Polsce ok. 6,5 tys. p.n.e.. Była kulturą równoległą do kultury chojnicko-pieńkowskiej i o podobnych cechach - też przeważają narzędzia trapezoidalne, ale po raz pierwszy spotykamy się z gładzeniem kamienia. Rozwijała się ona na terenach środkowej Polski a także częściowo na Mazowszu, Wielkopolsce i Kujawach. Warto wspomnieć iż jest to jedyna mezolityczna kultura na ziemiach polskich, która ma bliskowschodni charakter mezolitu (powolne osiadanie zwierzyny i ludzi na danych terenach)

·         Tymczasem na Mazurach, Podlasiu i Polesiu rozwijała się kultura kundajska - potomek późnopaleolitycznej kultury świderskiej o dużej ilości cech kultury świderskiej także tych typowych dla paleolitu. Jest bowiem rozwijana przez koczowniczych łowców reniferów.

·         Wszystkie te kultury zanikają ok. 4,5 tys. p.n.e. kończąc mezolit a rozpoczynając neolit.

Okres przejściowy między mezolitem a neolitem

·         ok. 5,5 tys. p.n.e. - pojawiają się pierwsze grupy rolników przybyłe z terenów Bałkańskich

·         ok. 5,4 - 5,3 tys. p.n.e. - początki kultury ceramiki wstęgowej rytej

·         ok. 4,8 tys. p.n.e. - upadek kultury ceramiki wstęgowej rytej, zarazem gospodarka neolityczna jest już rozprzestrzeniona po terenach całej Polski, początek kultury ceramiki wstęgowej kłutej

·         ok. 4,5 tys. p.n.e. - koniec kultury ceramiki wstęgowej kłutej, i innych kultur pochodzących z wcześniejszego mezolitu i zarazem ostateczny koniec mezolitu na ziemiach polskich. Od tego momentu datuje się na tych terenach neolit.

Przypisy

1. ↑ Kozłowski J.K., Kozłowski S.K. 1975, Pradzieje Europy od XL do VI tysiąclecia p.n.e., s.127