XI - Europejska nauka historyczna w dwudziestoleciu międzywojennym.doc

EUROPEJSKA NAUKA HISTORYCZNA W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM

Za poglądem, że rok 1918 stanowi cenzurę w rozwoju historiografii opowiadają się tylko marksistowscy historycy.

Rosja

Przełomowe znaczenie miało przyjęcie w porewolucyjnej Rosji marksizmu – leninizmu za teoretyczna podstawę nauki historycznej, biorąc pod uwagę zasadnicze momenty:

·         Przyjęcie nowej podstawy nie dokonało się od razu

·         Dotyczyło historiografii jednego kraju

Roku 1918 nie stanowił zasadniczego przełomu, dwudziestolecie nie było jakościowo odmiennym etapem jej rozwoju.  I wojna światowa i klęska Niemiec wg G. Iggersa nie stanowiła żadnej cenzury nie włączając w to Polski.

Zmiany:

1.       Kryzys historycyzmu – kryzys światopoglądowy, wyrażający się w załamaniu wiary w tradycyjne wartości obywatelskie, w idee postępu moralnego i społecznego i w zasady racjonalnego przewidywania. Załamanie wiary w zasadność dotychczasowych sposobów wyjaśniania zmienności świata społecznego – załamanie zaufania do historii.

2.       Antyhistoryczność – Paul Valery pisał, że historia jest najniebezpieczniejszym wytworem, który rozsnuwa marzenia, odurza ludy, tworzy fałszywe wspomnienia i zachowuje stare rany. Wyrażała ona dwie tendencje:

o        zwracała się przeciw nadużyciom, tradycyjnej upolitycznionej historiografii

o        podważała zaufanie do wartości poznawczej historiografii i paradoksalnie sprzyjała nasileniu się tendencji by porzucić postulat poszukiwania prawdy i zaprzęgnąć historię w służbę ideologii

Takie postulaty miały na zachodzie nazizm, a na wschodzie stalinizm:

·         Karl von Muller: Historia jest zobowiązana wydźwigać nowego ducha pełnego życia w naszym narodzie, współdziałać w kształtowaniu oblicza niemieckości dla nadchodzących czasów

·         Józef Stalin: dezawuował zasadę opierania historycznych sądów na podstawie źródeł narzucał programowo prezenty styczny, ahistoryczny stosunek do historii, wykluczając możliwość stawiania pytań badawczych; jedynym kryterium byłą zgodność z aktualną linią Patrii

3.       Zapotrzebowanie na nowe wyjaśnienie sensu dziejów – spowodowane załamaniem się wiary w wartość dotychczasowych wzorów rozumienia dziejów i uprawiania historii; nasila się też zainteresowanie problematyką historiozoficzną.

Odrzucenie rozumienia dziejów jako jednolitego linearnego procesu, zmierzającego do zrealizowania jakiś celów oraz zastąpienie do poglądem wg którego rzeczywistym podmiotem dziejów miałby być niesprowadzalne jeden do drugiego, indywidualne aglomeraty społeczne wyposażony w jedynie sobie właściwy rytm i kierunek zmienności

4.       Nowe koncepcje – zmierzające do rewaloryzacji historii jako nauki bądź to na drodze modernizacji, bądź przez ich przezwyciężenie i zaproponowanie na ich miejsce nowych.

Niemcy:

·         Rewaloryzacji samej doktryny

·         Ściślejsze powiązanie dyscypliny z socjologią, z kierunkiem reprezentowanym rzez M. Webera

·         Utrata przez naukę niemiecką prymatu

·         Konserwatywna historiografii odrzucała potrzebę jakiejkolwiek rewizji swoich dotychczasowych koncepcji

·         Podporządkowana później przez system htlerowski

Francja:

·         Program Henriego Berra syntezy historycznej

·         Koncepcja odnowy nauki historycznej

·         Historia jako nauka integralna, ogarniająca całokształt struktury dziejowej rzeczywistości, stawiającej sobie na celu śledzenie strukturalnego zróżnicowania rytmów jej dziejowej zmienności

Anglia:

·         Historiografia odwołująca się jako do swej podstawy teoretycznej do doktryny materializmu historycznego

Rosja:

·         Michaił Pokrowski rozpatrywał bieg dziejów jako proces, określany z jednej strony przez kolejne formy gospodarowania, a z drugiej jako walkę klas

·         Została zastąpiona interpretacją stalinowską, która zredukowała przedmiot nauki historii do przedmiotu ekonomii politycznej i wtłaczała całokształt procesu dziejowego w aprioryczny, teologiczny schemat koniecznego następstwa pięciu kolejnych społeczno – ekonomicznych formaji

·         Historia rozwoju społeczeństwa jest historią rozwoju sił wytwórczych i stosunków produkcji między ludźmi

·         Naczelnym zadaniem nauki historycznej jest zbadanie i wykrycie praw rządzących produkcją

·         Ustrój społeczno – polityczny (w ZSRR) powinien być postrzegany jako uniwersalny wór i cel dla całej ludzkości

·         Nie wypracowała teoretyczno – metodologicznej jedności; historycy przyswajali sobie tylko wybrane zagadnienia

str. 4