HISTORIOGRAFIA PRL

1.       Żadna z historiografii państw, które zostały dotknięte przez wojnę, nie wkraczała w okres powojenny z tak wielkimi stratami, jak właśnie polska nauka historyczna:

·         Zniszczenia bibliotek i archiwów

·         Likwidacja wyższych uczelni

·         Zmarło lub zginęło 53% historyków

2.       Żadnej z zachodnioeuropejskich historiografii po II WŚ nie dotyczyła tak bardzo, jak polskiej nauki historycznej, zmiana ogólnych warunków jej egzystencji:

·         Zmiana granic i ich przesunięcie

·         Nowy status Polski

·         Zmiany ustrojowe

3.       Podział historiografii na emigracyjną i krajową

Okresy historiografii PRL

1.       Do przełomu lat 1948/1949

·         Integracja środowiska historyków składających się z przedstawicieli przedwojennej nauki historycznej, z nowym państwem sprzyjało ich spontaniczne, niezależne od politycznych podziałów włączenie się do pracy nad odbudową dawnych i tworzeniem nowych struktur nauki historycznej

o        Uruchomiono studia historyczne na dawnych i nowych uniwersytetach

o        Powstały nowe instytucje oraz organizacje naukowe

o        Udostępnianie ocalałych bibliotek i archiwów

·         Środowiska związane z nową władzą z niechęcią odnosiły się do często przypominanej wówczas przez przedstawicieli nauki tezy, że może ona rzeczywiście służyć potrzebom kraju, kiedy zachowa swoją autonomię i głosiły ściślejsze powiązanie nauki z polityką państwa

·         Zaczęto publikacje poddawać cenzurze

·         Wśród historyków polskich narastała świadomość potrzeby rewizji dotychczasowej polskiej historiografii; odnosiła się do obszarów:

o        Przemiany społeczno – polityczne jakie dokonały się podczas wojny i okupacji oraz bezpośrednio po jej zakończeniu

§         Krytyka tradycji rozumienia dziejów w kategoriach indywidualnych

§         Proponowano teoretyczno – metodologiczną reorientację podstaw historiografii

§         Wzrost zainteresowania historyków polskich problematyką dziejów społeczno – gospodarczych, co wiązało się z równoczesnym zahamowaniem badań nad historią polityczną

o        Przewartościowanie obrazu dziejów – skoncentrowanie na kilku węzłowych problemach:

§         Historyczne korzenie Polski współczesnej

·         poszukiwanie ich w Polsce Piastów, a krytyka rządów Jagiellonów; przemawiało za tym potrzeba dostarczenia historycznej legitymacji dla aktualnego kształtu polski

·         Uczeni: K. Tymieniecki, Z. Wojciechowski, K. Maleczyński, J. Widajewicz, Z. Kaczmarczyk, H. Łowmiański

§         Stosunek do tradycji powstańczej

·         Punktem odniesienia była ocena powstania warszawskiego, w którym doszukiwano się „sensu historii ostatnich dwóch wieków”

·         Nowa władza nie dopuszczała do głosu obrońców decyzji o rozpoczęciu powstania, starała się przeciwstawić antynarodową politykę

·         Dwa stanowiska:

o        Myśl konserwatywna – odrzucenie myśli powstańczej

o        Myśl marksistowska – gruntowną reinterpretacją tradycji powstańczej; powstanie ma być rozumiane jako przejawy walki społecznej

2.       1949 – 1956

·         Władze podjęły ofensywę na froncie naukowym, mającą na celu przebudowę historiografii na wzór radziecki i zapewnienie jej monopolu

·         Politykę stalinizacji nauki proklamowano na I Kongresie Nauki Polskiej (1951) – krytyczna ocena stanu historycznej

·         Przystąpiono do przebudowy struktur nauki historycznej

o        Ograniczono działalność dotychczasowych instytucji

o        Utworzono na wzór radziecki nowe struktury historiografii partyjnej

o        Zmieniono profil uniwersyteckiego nauczania historii

o        Usuwano „niewygodnych” historyków

o        Ujednolicanie systemu nauki we wszystkich krajach komunistycznych

o        Na czele nowych struktur stanęli uczeni

·         Przebudowa treści historiografii – I Metodologiczna Konferencja Historyków Polskich w 1951 w Otwocku; deklaracja do metodologii marksistowskiej

·         Stalinizacja nauki historycznej oznaczała narzucenie materializmu historycznego w jego stalinowskiej interpretacji; teoria identyfikowana z ideologią

·         Podstawowym zadaniem nauki historycznej miało być wg marksizmu badanie przez nią „obiektywnego charakteru praw w historii”, czyli potwierdzanie na podstawie historycznego materiału

·         Badanie podstaw historii miało stanowić podstawę do przewidywania (kreowania) przyszłości

·         Nastąpiła zmiana preferencji:

o        dziedzin badań historycznych

§         Historia gospodarcza - znalazła się w centrum uwagi, zaczęła uchodzić za marksistowską

§         Historia społeczna – kierowała uwagę historiografii na problematykę konfliktów społecznych w dziejach; poszukując we wszystkich okresach dziejów walki klasowej

§         Historia kultury – neutralny obszar badawczy, stała się refugium dla tych historyków, którzy, często z pozanaukowych względów, musieli zmienić dotychczasowe zainteresowania badawcze

§         Historia polityczna – narażona na presję polityczną, stalinizm deprecjonował ją jako w gruncie rzeczy drugorzędną dziedzinę zainteresowań, gdyż był Stalin na niż szczególnie narażony

o        Ukierunkowania chronologicznego (postępowe tradycje)

§         Przebudowa koncepcji dziejów Polski i wyznaczając w nowy sposób węzłowe momenty polskiego procesu dziejowego

§         Zaczęto odwoływać się do Odrodzenia, uznanego teraz za ogniwo tradycji socjalistycznego państwa

§         Oświecenie również zostało wsunięte do momentu dziejów Polski, które otworzyło nowe możliwości badawcze

§         Tradycji powstańczej nadano ostrzejszą wymowę klasową – jedynym warunkiem sukcesu wszystkich polskich powstań miało być radykalne rozwiązanie kwestii chłopskiej

§         Zaostrzeniu uległa ocena czasów międzywojennych – „zdrada narodowa”

·         Schemat historiografii: implikował rozumienie każdego polskiego sukcesu jako rezultatu działań, podjętych w interesie zawsze postępowych mas ludowych, zaś każdej klęski – jako konsekwencji egoistycznej polityki klas posiadających

·         „materiały pomocnicze na rok szkolny 1951/1952”

o        Historia Polski – Grizelda Missalowa i Janina Schoenbrenner

o        Podręcznik historii

o        Całościowa synteza historii ojczystej

o        Wymowa pesymistyczna

3.       Od roku 1956

·         W nowej sytuacji politycznej historycy podjęli otwarty obrachunek ze stalinizacją polskiej nauki historycznej

·         VIII Powszechny Zjazd Historyków; referat T. Manteuffla – poddał druzgocącej krytyce niedostatki historiografii polskiej w minionym dziesięcioleciu, demaskując praktyki falsyfikatorskie uprawiane na Wydziale Historii Partii przy KC PZPR kierowanym przez oficjalnego historyka polskiego Tadeusza Daniszewskiego

·         Zjazd zainaugurował w dziejach historiografii polskiej okres przezwyciężania stalinowskiego schematu i trudnych zmagań o jej uwolnienie spod presji politycznej, o zobiektyzowanie historycznego sądu

·         Władza nie zamierzała zaś rezygnować z domagania się od historii legitymowania panującego systemu, lecz poczęła sobie zdawać sprawę, że stania jest dla społeczeństwa historią bardziej wiarygodną

·         Najmniej opornie przebiegały zmiany w zakresie teoretyczno – metodologicznych; wycofanie się z traktowania teorii jako ideologii doprowadziło do:

o        W praktyce dziejopisarskiej odwoływanie się do niego przestało być obowiązkowe, chociaż jego krytyka była źle widziana

o        Ułatwiła otwarcie się polskiej nauki historycznej na opozycyjne w stosunku do stalinowskiego marksizmu

o        Zastosowanie nowych koncepcji rozwijanych na zachodzie oraz otwarcie się na nowe idee rozwijane w innych krajach

o        Wynikiem tego było liczne prace poświęcone metodologii historii: Jerzego Topolskiego oraz Witolda Kuli

·         Coraz liczniejsi historycy w tym okresie usilnie domagali się najpierw rozluźnienia krępującego ich pracę ideologiczno – politycznego gorsetu, a później do jego zrzucenia

·         Powodzenie zależało od tego, czy i o ile naruszały one obowiązującą aktualnie oficjalną wykładnie historii Polski, a z drugiej strony od stopnia ideologiczno  politycznej drażliwości

·         Każda podejmowana wówczas inicjatywa zmierzająca do opracowania syntezy historii Polski, musiała weryfikować biegowe sądy o procesach i wydarzeniach dziejowych lecz także odnosić się do ideologicznego dogmatu, który implikował rozumienie dziejów Polski jako monolinearnego panującego aktualnie systemu

·         Historia Polski pod redakcją Manteuffla – nie została ukończona: dzieło zbyt obszerne

o        Oskarżona od odpersonifikowanie obrazu dziejów polski

o        Zdominowana przez ideologię

o        Panował w niej ekonomizm

o        Powściągliwość przy omawianiu stosunków polsko – rosyjskich i polsko – radzieckich

o        Zdominowana przez problematykę gospodarczo – społeczno – ideologiczną

·         Prace naukowców:

o        Średniowiecz: J. Dowiat, Polska – państwem średniowiecznej Europy

o        Rzeczpospolita szlachecka: A. Wyczański, Polska Rzeczą Pospolitą Szlachecką

o        Okres zaborów: T. Łepkowski, Polska – narodziny nowoczesnego narodu

·         Syntezy:

o        J. Topolski, Dzieje Polski, jednotomowe, Poznań

o        J. Tazbir, Zarys historii Polski, Warszawa

o        J. Wyrozumski, J. Gierowski, J. Buszko, Historia Polski, Kraków

o        W. Czapliński, Zarys dziejów Polski do roku 1864, niedokończona, autor położył akcent na dzieje społeczne w powiązaniu gospodarka i kulturą, wyeksponował znaczenie chrześcijaństwa i Kościoła, dowartościował epokę jagiellońską

o        P. Jasienica

·         Funkcjonuje system nadzoru – im historyczne syntezy były ogólniejsze, tym mocniej zaciskał się wokół niej ideologiczno – polityczny gorset, mniejsze opory budziły prace poświęcone poszczególnym okresom:

o        Historia gospodarcza: Kula, Zientara, Landau, Tomaszewski

o        Historia państwa i prawa: Bardach Juliusz

o        Historia nauki: Suchodolski Bogdan Historia nauki polskiej

o        Metodologia historii: Topolski, Kula, Moszczeńska, Bobińska

o        Historia historiografii: Marian Serejski, Henryk Barycz, Jan Adamus

·         Włączenie się polskiej historiografii społeczno – gospodarczej do nauki światowej, w której z czasem zdobyła znaczące miejsce; rozwój badań i odchodzenie od opisowości i stopniowej modernizacji jej aparatury pojęciowej

o        Historia agrarna

o        Dzieje produkcji: manufakturowej, rzemieślniczej, przemysłowej

o        Dzieje handlu – zaniedbywano

·         Badacze historii gospodarczej: Kula, Topolski, Jakóbczyk, Rusiński

o        Staje się ona integralną historią społeczną

o     &#x...