82.Relacje między Polakami, a Litwinami i Ukraińcami w IXI wieku
Na początku IXI wieku Litwini, Ukraińcy i Białorusini stanowili ludność chłopską. A szlachta i mieszczaństwo na ziemiach zamieszkałych przez te ludy były w większości spolonizowane. Na katolickiej Litwie spolonizowane było także duchowieństwo. Duchowni prawosławni i uniccy również znajdowali się pod silnym wpływem kultury polskiej. W IXI wieku dokonał się proces rozbudzenia litewskiej, ukraińskiej świadomości narodowej. U jego podstaw leżały przemiany natury społeczno-gospodarczej. W IXIw. ludnośc wsi została uwolniona z poddaństwa wobec szlachty. Chłopi stali się samodzielnymi włościanami, gospodarującymi na własnej ziemi. Z konieczności musieli okazywać większe zainteresowanie otaczającym ich światem. Wyodrębniła się warstwa zamożniejszych gospodarzy, którzy posyłali dzieci do szkół. Zaczęła się formować nowa inteligencja która łatwo znajdowała wspólny język z ludnością wsi. Ruchy narodowe funkcjonowały początkowo głównie w środowiskach inteligenckich i koncentrowały się na pracy oświatowej oraz rozwoju własnej kultury. Na początku wieku XX ruch litewski i ukraiński przybrał charakter masowy. RUCH NARODOWY NA LITWIE Przemiany, które nastąpiły w Rosji w wyniku rewolucji 1905r., otworzyły przed Litwinami nowe formy aktywności. Zakładano biblioteki, wydawnictwa, towarzystwa kulturalne, pisma np. historia Litwy pióra Daukantasa, poezje litewskie, prasa „Auszra” czyli Jutrzenka . W szkołach wprowadzano stopniowo język litewski. Litwini dojrzałość narodową osiągnęli pierwsi, Kraszewski pisał Dla Litwy Polska jak pijawka co wysysa jej krew.
Pewien wzór relacji pomiędzy Polakami, Litwinami i Ukraińcami widać podczas powstania listopadowego. Jeden z celów powstania był połączenie Królestwa Polskiego z ”ziemiami zebranymi”. Planowano przeniesienie działań wojennych na Litwę i Wołyń. Jednak nie nawiązano kontaktów konspiracyjnych i wybuch powstania zaskoczył wileńskich potencjalnych powstańców. Działania partyzanckie miałby przeciąć linie rosyjskiego zaopatrzenia. 2 stycznia 1831r. manifest sejmowy głosił, że naród polski nie złoży broni „póki ni połączy się z braćmi ujarzmionymi przez dwór petersburski ” z tego jarzma ma ich wyzwolić i swobody na nich da takie jak wolność i niepodległość. Nie była to tylko błaha ideologia, bo władze powstańcze uznały za godło Orła i Pogoń. Jednak za powstaniem była szlachta drobna, duchowni katoliccy, żołnierze, Chłopi, którzy stanowili 80% byli powstaniu niechętni.(wyjątek chłopi na Żmudzi, pamięć o świetności Rzeczypospolitej).
Podjęcie przygotowań do powstania podjęto po wydarzeniach Królestwie. Królestwie większości była to improwizacja, bez koordynacji. Ruch powstańczy na ziemiach ukraińskich, zwanych Rusią, objął dwa obszary Wołyń i Podole, a Kijowszczyzna pozostała bierna. Ruch powstańczy opierał się na średniej szlachcie polskiej. Ruch ten był słaby i nie mógł odegrać znaczącej roli na jaką liczono czyli paraliż linii komunikacyjnych rosyjskich. Miały także niejako odciągać wojska rosyjskie z frontu głównego. Statystycznie na 300 tys. Szlachty polskie liczy się ze do powstania przystąpiło tylko ok. 5tys.
Powstanie na Litwie. Ruch żywiołowy w kilkanaście dni objął obszar od granic Królestwa po gubernie wileńską. Cezary Plater wraz z siostrą Emilią zebrali silną partię złożoną głównie z chłopów. De facto w rękach rosyjskich na początku kwietnia pozostały tylko Wilno i Kowno, a w reszcie powiatach organizowano lokalne powstańcze władze polityczne. Od końca kwietnia dynamika ruchu powstańczego osłabła. Rosjanie systematycznie pacyfikowali powiaty ogarnięte powstaniem. Wojska powstańcze były słabo uzbrojone. Atak na Wilno na początku korzystny jednak zakończył się klęską.
Wszystko to się łączy w całość bo z jednej strony silne ruchy narodowe i problem wspólnej historii polsko-litewskiej z drugiej wspólny wróg Moskwa i obrona katolicyzmu. Jednak elity litewskie były za separacją z Polską bo inaczej grozi im zaniknięcie. Od 1905 ruch nacjonalistyczny antypolonistyczny. Polacy taki ruch określili mianem zdrajców wspólnej ojczyzny.
madzia.1majka2