3 - Państwa europejskie w dobie Rewolucji i epoce napoleońskiej
Rewolucja Francuska
Kiedy latem 1789 roku rozeszły się po Europie wieści o wydarzeniach, do jakich doszło we Francji, doniesienia te budziły wiele sympatii. Dla wielu państw okres ten był pełen napięć i pewnej radykalizacji nastrojów.
WIELKA BRYTANIA
Z punktu widzenia rządu brytyjskiego poważne problemy mocarstwa mogły dawać sporo powodów do zadowolenia. Gdy przekonano się, że Francja przeżywa dotkliwe wstrząsy i dzięki temu nie tylko z powodzeniem broni się przed zbrojną interwencją, ale dodatkowo zdolna jest do ekspansji. Z całą mocą odżyły konflikty mocarstwowych interesów i Wielka Brytania zaangażowała się w tworzenie oraz finansowanie antyfrancuskich koalicji. Ta wrogość wynikała nie tylko ze sprzeczności, jakie mogą wstępować w stosunkach między dwoma mocarstwami; istotną rolę odgrywała tu niechęć do francuskiego radykalizmu oraz obawa, że będzie on destrukcyjnie wpływał na wewnętrzny porządek państwa.
Państwo przeżywało kryzys: kapryśne poczynania Jerzego III powodowały krwawe rozruchy, napięcia w Irlandii gdzie nasiliły się dążenia emancypacyjne, utrata amerykańskich kolonii. W państwie jednak nie wybuchła rewolucja. W warunkach brytyjskich łatwiej było przekraczać bariery dzielące różne warstwy i środowiska; dystanse społeczne nie były rygorystycznie traktowane, aby uniemożliwiło awans jednostek wybitnych. W kryzysowych sytuacjach system ustrojowy Brytanii funkcjonował lepiej od kontynentalnego absolutyzmu.
Pod koniec 1783 roku Jerzy III mianował premierem Williama Pitta młodszego, który Nie uważał, że państwo potrzebuje zmian ustrojowych. Chciał natomiast usprawnić aparat państwowy (reformy administracji i skarbowości); dążył też do ograniczenia wpływów monarchy.
Życie publiczne dominowała rywalizacja pomiędzy torysami i wigami. Różnice programowe uwidoczniły się pod wpływem Rewolucji Francuskiej. Torysi na czele z Pittem opowiadali się za zasadą rygorystycznego podtrzymywania porządku społecznego. Wigowie na czele z Charlesem Jamese Foxem przywiązywali większą wagę do pryncypiów wolnościowych. Wojna ze zrewolucjonizowaną Francją okazała się wyczerpująca i kosztowna. Rząd brytyjski subwencjonując działania swych sojuszników czym nadwyrężył finanse państwa. Chcąc to złagodzić podnoszono podatki – rosną ceny. Odrodził się tym samym ruch radykalny.
Irlandia: Protestanci prowadzili kampanię na rzecz równouprawnienia swego kraju z resztą państwa. Osobną kwestię stanowiło położenie katolików – byli do tej pory dyskryminowani. Wydarzenia we Francji wpłynęły i silnie oddziaływały na rosnące aspiracje emancypacyjne. W latach 1792 – 1793 poszerzono prawa ludności katolickiej. Pod wpływem Rewolucji radykałowie zaczęli tworzyć konspirację – cel: pełna emancypacja katolików, zmiany ustrojowe i oderwanie od Wielkiej Brytanii. Francja starała się im udzielić pomocy militarnej. Wybuchło w roku 798 powstanie, które zostało krwawo stłumione.
WŁOCHY
Ziemie włoskie były pod panowaniem francuskim. Niosło one ze sobą nowe formy ustrojowe i przemiany prawa. Na południu francuska dominacja sięgnęła Neapolu zajętego w początkach 1799 roku. Utworzona tam republika przetrwała ledwie kilka miesięcy. Czerwcu miasto zostało zdobyte przez chłopskie oddziały pod dowództwem kardynała Fabrizio Ruffo (wspierany przez flotę brytyjską); zwycięzcy dokonali masakry neapolitańskich republikanów. Rozwija się antyfrancuska partyzantka. Chłopi przywiązani do katolickiej tradycji byli oparciem dla obrońców zagrożonego przez cudzoziemką ekspansję „starego ładu”.
HABSBURGOWIE
W lutym 1790 roku umiera cesarz Józef II najśmielszy reformator w gronie koronowanych zwolenników absolutyzmu oświeconego. Za jego życia widać już załamywanie się cesarskiej polityki modernizacyjnej. Reformy józefiński godziły w głęboko ugruntowane przyzwyczajenia wywołały opór i zarazem rozbudził aspiracje, których cesarz nie zaakceptował. Rozwinął tajną policję – ścisłe kontrolowanie poddanych.
Leopold II również przejawiał oświeceniowe sympatie. Dążył do porozumienia z Kościołem oraz przedstawicielami stanowymi – poprawa stosunków z szlachtą węgierską.
Franciszek II toczył wojny z rewolucyjną i postrewolucyjną Francją – porażki. Strach przed rewolucją przyczynił się do tego, ż habsburski absolutyzm szybko zatracił oświeceniowy profil. Obsesyjna obawa przed wywrotową konspiracją, sprawiła że ludzie rządzący posługiwali się przede wszystkim tajną policją i cenzurą.
PRUSY
Po śmierci Fryderyka II, który nadał Prusom status mocarstwa pojawiają się monarchowie o znacznie mniejszym kalibrze. Fryderyk Wilhelm II wyróżnił się jedynie zaostrzeniem cenzury; jego następca Fryderyk Wilhelm III – brak sukcesów.
ROSJA
Katarzyna II skuteczne umocniła pozycję mocarstwową Rosji; wzbudziła nawet podziw zachodnioeuropejskich intelektualistów.
POLSKA
Uszczuplona przez rozbiór z 1772 roku znajdowała się pod rosyjskim protektoratem. Stanisław August Poniatowski odrzucił kuratelę sąsiada i doprowadził do uchwalenia Konstytucji 3 maja. System trzeciomajowy upadł w 1792 roku na skutek zbrojnej interwencji Rosji. Doprowadza to do drugiego rozbioru. W roku 1794 na wiosnę wybucha powstanie pod dowództwem Tadeusza Kościuszki. Ruch nawiązywał do tradycji szlachty, a zainspirowany przez jakobiński radykalizm. Powstanie upadło i nastąpił trzeci rozbiór.
Epoka Napoleońska
Ekspansja napoleońskiego imperium wywarła głęboki i wielostronny wpływ na państwa i społeczeństwa europejskie. Oddziaływanie miało charakter bezpośredni i pośredni. Na opanowanych terytoriach Napoleon tworzył satelickie organizmy państwowe upodabniając je do państwa francuskiego.
Ponoszą klęski w 1806 roku którym towarzyszy załamanie się państwa – wstrząsa to silnie elitami politycznymi. Uważano, że dla odzyskania mocarstwowej pozycji nieodzowne są pewne zmiany; reformy mają wzmocnić aparat państwowy. Należ przekształcić niektóre instytucje społeczne.
Karl vom Und zum Stein (minister spraw wew.) oraz Karl August von Hardenberg (kanclerz) przejęli władzę. Stein doprowadził do wydania edyktu, który przyznawał chłopom wolność osobistą, wprowadzał wolny obrót ziemią i zezwalał szlachcie na zajmowanie się profesjami uważanymi dotąd za mieszczańskie; miasta otrzymały szeroki, ujednolicony samorząd. W 1811 roku wydano edykt regulacyjny. Reformy agrarne doprowadziły do ekonomicznego wzmocnienia kraju.
Reformy wojskowe: przyjęto, że armia ma odzyskać wartość bojową jeśli będzie się składać z żołnierzy ożywionych pruskim patriotyzmem. Wprowadzono w 1813 roku powszechną służbę wojskową stanowiło to istotny sukces zwolenników nowych idei, a zreformowana armia dobrze spisywała się w wojnie prowadzonej przez szóstą koalicję.
Reforma edukacji: opracował ją Wilhelm von Humboldt. Szkolnictwo miało być prowadzone na trzech poziomach – elementarnym, gimnazjalnym i uniwersyteckim; miało przybrać charakter ujednolicony, możliwie powszechny i ma podlegać państwowemu nadzorowi.
HISZPANIA
Napoleon, wprowadziwszy 1808 roku wojska na teren Hiszpanii, osadził na tamtejszym tronie swego brata Józefa. Nowe władze próbowały realizować program reform mających usprawnić funkcjonowanie państwa i zmodyfikować w duchu oświeceniowym społeczne realia. Posunięcia typu: zniesienie tradycyjnych praw feudalnych, ograniczenie liczby klasztorów czy też likwidacja inkwizycji stanowiły targnięcie się bezbożnych najeźdźców na uświęcone instytucje. Znalazło to ujście w wojnie partyzanckiej. Walce przewodził kler.
Reformatorzy zdobyli sobie jednak silną pozycję w Kortezach, czyli obradującym w Kadyksie parlamencie i sprawili, że w 1812 roku uchwalono konstytucję: gwarantowała ona równość wobec prawa, wolność osobistą i wolność własności prywatnej, uznawała zasadę suwerenności narodu i wprowadzała trójpodział władzy.
Opór przeciw rządom napoleońskim przybrał masowe rozmiary. Walka była prowadzona przez przytłaczającą większość jej uczestników imię zachowania „starego ładu”, włącznie z tradycyjnymi, głębokimi odrębnościami lokalnymi.
Cesarz chcąc zapewnić sobie poparcie ziemiaństwa, dominującego w polskim życiu politycznym, pozostawił systemie prawno – ustrojowym Księstwa nieco więcej elementów miejscowej tradycji. Reformy napoleońskie nie budziły jednak entuzjazmu środowisk szlacheckich Część polskiej szlachty skłonna była nawet zwrócić się w stronę Petersburga. W marcu 1801 roku został zamordowany car Paweł I – na tron wstępuje Aleksander I. Zyskał sobie opinię reformatora o liberalnych sympatiach; złagodził surową politykę wobec poddanych.
Car wyrósł na głównego rywala Napoleona I. W latach 1805 – 1807 konfrontacja z napoleońską Francją przyniosła Rosji dotkliwe porażki i zakończyła się pokojem tylżyckim. W 181 roku okazało się, że wojska rosyjskie na swym terytorium mogą skutecznie przeciwstawić się potężnemu przeciwnikowi – finałem było zniszczenie Wielkiej Armii. Armia rosyjska stanowiła bardzo ważną część sił zbrojnych szóstej koalicji, a car zajął czołową pozycję wśród polityków kierujących koalicją. Kiedy 31 marca 1814 roku żołnierze rosyjscy wkraczali do Paryża fakt ten nabierał symbolicznej wymowy – Rosja pojawiła się w Europie jako mocarstwo zwycięskie.
Epoka napoleońska była dla Wielkiej Brytanii okresem trudnym, chociaż blokada gospodarcza nie powaliła Brytyjczyków na kolana. Gospodarka brytyjska przerwała ciężkie lata (nieszczelna blokada). Bezrobocie i drożyzna wywoływały z kolei silny ferment społeczny i niepokoje, nie bez wysiłku pacyfikowane przez rząd.
Wielka Brytania wychodziła więc z wojen napoleońskich wyczerpana, ale jako centrum industrializacji miała wielki potencjał rozwojowy.
madzia.1majka2