WOS SCENARIUSZE LEKCJI WERSJA ROZSZERZONA WYDAWNICTWO KOSS rozdzial_3(1).pdf

Rozdział III

ZASADY DEMOKRACJI

UCZNIOWIE UZYSKAJA˛ ODPOWIEDZI NA PYTANIA:

Jaki ustrj mo˙e mie pastwo?

Czy demokracja jest zawsze taka sama?

Czym si˛ r˙ni˛ od siebie demokracja, dyktatura i anarchia?

Czemu słu˙y trjpodział władzy w pastwie demokratycznym?

Czy decyzja wi˛kszoci jest zawsze słuszna?

Co to jest kompromis i jak si˛ go osi˛ga?

Czy wartoci demokratyczne mog˛ by ze sob˛ w konikcie?

Czym si˛ r˙ni˛ procedury demokratyczne od tych sprzecznych z zasadami demokracji?

Czy zespoły młodzie˙owe mog˛ piewa wszystko, co im si˛ podoba?

Jakie były „kamienie milowe” na drodze do demokracji konstytucyjnej?

Jakie tradycje demokratyczne ma Polska?

Co wynika z faktu, ˙e nard i pastwo to nie to samo?

Czym jest patriotyzm i jak rozumiej˛ go dzi młodzi ludzie?

Nauczycielu KOSS, pami˛taj o stronie www.ceo.org.pl

znajdziesz tam nowe wiczenia i ciekawe materiały

je˙eli nie potrasz obsługiwa stron www, popro o pomoc uczniw ˙egluj˛cych po

Internecie – oni to uwielbiaj˛

nawi˛˙ wspłprac˛ z nauczycielem informatyki, ktry te˙ szuka ciekawych zada

dla uczniw

1. R ˙ NE OBLICZA PA STWA

Ustroje pastw r˙ni˛ si˛ mi˛dzy sob˛ przede wszystkim zasadami sprawowania władzy, form˛ rz˛dw

oraz systemem ekonomicznym. Ze wzgl˛du na pierwsze kryterium mo˙emy mwi o ustroju demokra-

tycznym lub autorytarnym. Ze wzgl˛du na drugie – o monarchii lub republice, ze wzgl˛du na trzecie

– o r˙nych odmianach systemu wolnorynkowego. Na lekcji uczniowie zapoznaj˛ si˛ z elementarnymi

poj˛ciami politologicznymi umo˙liwiaj˛cymi dokonywanie klasykacji ustrojw politycznych.

CELE

Po zaj˛ciach uczniowie powinni umie:

– wymieni głwne cechy r˙ni˛ce

ustrj demokratyczny od niedemokra-

tycznego;

– poda przykłady r˙nych typw ustrojw po-

litycznych i ekonomicznych oraz form rz˛du.

RODKI DYDAKTYCZNE

uwag˛, okrelaj˛c ustrj pastwa, i wypisz propozy-

cje uczniw na tablicy.

4. Popro kilku uczniw o przeczytanie na głos ko-

lejnych fragmentw tekstu „Jaki to ustrj?”, wszyst-

kich za pozostałych o zapisywanie pojawiaj˛cych

si˛ w nim podstawowych poj˛.

5. Uczniowie w parach lub kilkuosobowych grupach

wykonuj˛ zadanie „Okrel ustrj”. Rozdaj encyklo-

pedie i inne rdła. Jeli dysponujesz tylko jedn˛

ksi˛˙k˛ – przed lekcj˛ odbij na ksero strony zawiera-

j˛ce informacje o wybranych pastwach..

6. Rozwi˛˙ z uczniami – zapisuj˛c na tablicy udzie-

lane przez nich odpowiedzi – wiczenie „Czy to

jest do pogodzenia?”. Poniewa˙ wiczenie jest dosy

trudne, niezb˛dna b˛dzie twoja pomoc. Przedyskutuj

z uczniami ka˙d˛ odpowied i zilustruj przykładami.

7. Zapytaj uczniw, czy znaj˛ przykład pastwa, kt-

rego ustrj oparty jest na zasadzie federacji. Je˙eli

nie, poka˙ w atlasie i krtko omw struktur˛ Nie-

miec, Szwajcarii, Stanw Zjednoczonych. Wymie

nazwy krajw, ktre tworz˛ tam federacj˛ (landy,

kantony, stany). Czy ustrj federacyjny jest realizo-

wany tylko w du˙ych krajach? Czy wszystkie du˙e

pastwa wiata maj˛ struktury federacyjne? Zwr

uwag˛, i˙ głwn˛ przyczyn˛ tworzenia takiej struk-

tury najcz˛ciej s˛ tradycje historyczne i o wiele

wi˛kszy ni˙ na przykład w Polsce stopie identyka-

cji mieszkacw ze swoim regionem.

ZAKO CZENIE

8. Popro z kolei uczniw, aby omwili terminy, ktre

pojawiły si˛ na lekcji. Zapisz na tablicy te, ktre

dotycz˛:

a) ustroju politycznego (demokracja, autorytaryzm,

totalitaryzm);

b) formy rz˛du (monarchia, republika);

c) ustroju ekonomicznego (gospodarka wolnoryn-

kowa, gospodarka centralnie sterowana).

Popro o sporz˛dzenie indywidualnie lub w pa-

rach „mapy mylowej” terminw i informacji pozna-

nych na lekcji. Po wykonaniu zadania popro ochot-

nika o narysowanie przygotowanego schematu na

tablicy i uzupełnienie go przez pozostałych uczniw.

Uwaga! Przykład takiej mapy zamieszczamy poni˙ej.

Jej zakres znacznie wykracza poza dotychczas po-

znane poj˛cia i terminy. Cz˛ z nich uczniowie do-

piero b˛d˛ omawia. Dlatego proponujemy umiesz-

czenie schematu w widocznym miejscu w klasie

i stopniowe uzupełnianie podczas kolejnych lekcji.

III

• Encyklopedia PWN lub inne wydawnic-

two o charakterze encyklopedycznym.

JAK PRZEPROWADZI

WPROWADZENIE

1. Zaproponuj wiczenie, w trakcie kt-

rego uczniowie sprbuj˛ odpowiedzie na

pytanie „Co to jest pastwo?”. Podziel klas˛ na kil-

kuosobowe zespoły – ich zadaniem b˛dzie wypisanie

na du˙ych arkuszach papieru wszystkich elementw,

ktre składaj˛ si˛ na denicj˛ pastwa. W ka˙dym

zespole mo˙na wyznaczy lidera, sekretarza oraz

„wywiadowc˛”, czyli osob˛, ktra obserwuje prac˛

innych grup i informuje o tym kolegw. Mo˙na ko-

rzysta z pomysłw innych zespołw, ale nie nale˙y

ich przyjmowa bezkrytycznie. Wypisane elementy

uczniowie numeruj˛ w kolejnoci od najwa˙niej-

szych do mniej istotnych. Nast˛pnie wszystkie grupy

wywieszaj˛ swoje plakaty i uczniowie odszukuj˛ ele-

menty wsplne i rozbie˙ne – grupy mog˛ w tym mo-

mencie dopisa co do swoich zestawie! Uczniowie

porwnuj˛ swoje ustalenia z denicj˛ zamieszczon˛

w słownikach, leksykonach i encyklopediach (tak˙e

w „Słowniczku” zamieszczonym na kocu podr˛cz-

nika). Popro uczniw, aby zwrcili uwag˛ na poj˛cie

„suwerenno”, zapytaj, czy wiedz˛, co ono oznacza,

a w razie problemw wyjanij je.

2. Po krtkim wyjanieniu, jakie zagadnienia obej-

muje ten rozdział, zapytaj uczniw, czy pastwo jest

naprawd˛ potrzebne, czy nie mo˙na byłoby si˛ bez

niego obej. Popro kilku uczniw o uzasadnienie

swoich opinii. Skomentuj dyskusj˛, odwołuj˛c si˛ do

tekstu „Pastwo – potrzebne czy nie?”.

ROZWINI˛CIE

3. Zapytaj uczniw, czy wszystkie kraje wiata

maj˛ podobne ustroje. Mo˙esz poda przykłady nie-

ktrych pastw o podobnych ustrojach (Francja,

Niemcy) i pastw o wyranie odmiennych ustro-

jach (Japonia, Koreaska Republika Ludowo-Demo-

kratyczna). Zapytaj, jakie elementy nale˙y bra pod

ZAJE˛CIA?

Zasady demokracji

9. Zapisz na tablicy pytanie „Jakich poj˛ nale˙a-

łoby u˙y do okrelenia ustroju dzisiejszej Polski?”.

Popro uczniw o krtk˛ pisemn˛ odpowied wraz

z uzasadnieniem.

UWAGI

Podczas lekcji wyst˛puje wiele poj˛ u˙ywanych do

opisu ustrojw politycznych, ktre b˛d˛ przydatne

w kolejnych zaj˛ciach. Nale˙y zatem skoncentrowa

si˛ na zrozumieniu tych poj˛ i przed przyst˛pieniem

do nast˛pnych tematw upewni si˛, czy uczniowie

prawidłowo posługuj˛ si˛ tymi terminami.

III

2. DEMOKRACJA A DYKTATURA

I ANARCHIA

Systemy organizacji społeczestwa r˙ni˛ si˛ mi˛dzy innymi pochodzeniem władzy i mechanizmami

podejmowania decyzji. Na czym polegaj˛ te r˙nice oraz jakie s˛ wady i zalety demokracji, dyktatury

i anarchii – oto pytania, na ktre uczniowie b˛d˛ poszukiwa odpowiedzi.

CELE

2. Pole uczniom przeczytanie tekstu „Dyktatura

i anarchia”. Na jego podstawie mog˛ oni uporz˛d-

kowa i uzupełni informacje wypisane wczeniej na

tablicy.

Po zaj˛ciach uczniowie powinni umie:

– opisa modele sprawowania władzy

oraz poda głwne r˙nice mi˛dzy

nimi;

– wyjani charakterystyczne cechy podejmowania

decyzji w pastwie demokratycznym, rz˛dzonym

przez dyktatora oraz w opanowanym przez anar-

chi˛;

– oceni zalety i wady procedury podejmowania

decyzji w ustroju demokratycznym.

ROZWINI˛CIE

3. Podziel uczniw na trzy zespoły i ka˙demu pole

przeczytanie cz˛ci wiczenia opisuj˛cej zasady or-

ganizuj˛ce ˙ycie społeczne w ich pastwie. Popro

o wykonanie polece zawartych w materiałach.

4. Pole, aby ka˙da grupa wymyliła hasło, ktre

odda istot˛ ustroju obowi˛zuj˛cego w ich pastwie.

Grupy mog˛ rozwiesi plakaty przed siedzib˛ swego

przywdcy, a hasła wypisa na transparentach lub

małych plakietkach przypinanych do ubra.

Popro nowo wybranych przywdcw grup

o prezentacj˛ swoich systemw i o informacj˛, w jaki

sposb wykonali grupowe zadania.

5. Ka˙dy zespł zapoznaje si˛ z zestawem sytu-

acji krytycznych, z ktrymi maj˛ zmierzy si˛ po-

szczeglne pastwa. Wyjanij, ˙e wszystkie grupy

b˛d˛ miały do rozwi˛zania takie same problemy. Po

przeanalizowaniu ka˙dej sytuacji i podj˛ciu odpo-

wiedniej decyzji popro przywdcw grup lub inne

wyznaczone przez grup˛ osoby o informacj˛, jakie

decyzje zostały podj˛te w ich pastwie.

JAK PRZEPROWADZI ZAJE˛CIA?

WPROWADZENIE

1. Zapisz na tablicy umieszczone w tytule

systemy organizacji społeczestwa i za-

pytaj uczniw, z czym im si˛ one kojarz˛. Popro

o podawanie zarwno historycznych przykładw

poszczeglnych systemw rz˛dzenia, jak te˙ lunych

skojarze na ich temat. Zapisz je na tablicy i wyja-

nij, ˙e podczas zaj˛ takie lune i nie zawsze trafne

skojarzenia zostan˛ wzbogacone (zast˛pione) wiedz˛

na temat wad i zalet tych form organizacji społecze-

stwa.

Zasady demokracji

6. Zach˛ wszystkich uczniw do oceny podj˛tych

decyzji. Ktra z nich jest najlepsza i dlaczego? Popro

grupy, aby przedstawiły rwnie˙ tryb podejmowania

decyzji, tzn. jak długo je wypracowywano, kto miał

decyduj˛cy głos, jakie s˛ odczucia poszczeglnych

grup społecznych na temat ostatecznej decyzji. Za-

ch˛caj uczniw – obywateli poszczeglnych pastw –

do zadawania pyta dotycz˛cych panuj˛cego u nich

systemu sprawowania władzy.

Bardziej szczegłowo omawiaj problem sukce-

sji we wszystkich pastwach. Rozwi˛zania przyj˛te

przez grupy zapisuj na tablicy. Zapytaj, jak reagowali

obywatele na wiadomo o nieuleczalnej chorobie

przywdcy. Czy ktra z grup wykorzystała chorob˛

przywdcy jako okazj˛ do zmiany formy rz˛dw?

ZAKO CZENIE

7. Zaproponuj, ˙eby uczniowie wsplnie przeanalizo-

wali zalety i wady poszczeglnych sposobw spra-

wowania władzy z punktu widzenia r˙nych kryte-

riw, ktre sami uznaj˛ za wa˙ne. S˛ to m.in.: czas

podejmowania decyzji, odczucia obywateli, uto˙sa-

mianie si˛ z podj˛t˛ decyzj˛, przekonanie, ˙e jest

ona sprawiedliwa, skuteczno, koszty ekonomiczne

decyzji.

Wnioski warto zapisa w tabeli, ktrej wzr znaj-

duje si˛ w podr˛czniku.

8. Popro uczniw o rozwi˛zanie krzy˙wki „Jaki

to ustrj?”. Je˙eli b˛d˛ mieli problemy z wpisywa-

niem odpowiednich poj˛, przypomnij, jakie terminy

u˙ywane do opisu ustrojw politycznych poznali na

poprzedniej lekcji.

9. Jako prac˛ domow˛ pole, aby ka˙dy z nich na-

pisał, w jakim systemie chciałby ˙y i uzasadnił swj

wybr.

UWAGI

Scenariusz lekcji powstał na podstawie projektu za-

j˛ napisanego przez Philipa Panaritisa w: Demokra-

cje i dyktatury. Sposoby podejmowania decyzji , Fundacja

Edukacja dla Demokracji, Warszawa 1991.

Dzi˛ki zastosowaniu gry symulacyjnej uczniowie

na podstawie własnych dowiadcze zdobywaj˛ wie-

dz˛ na temat r˙nych sposobw sprawowania wła-

dzy.

Mo˙e si˛ przy tym zdarzy, ˙e gra – ze wzgl˛du

na zawarte w niej uproszczenia, krtki czas trwania

oraz inne czynniki sytuacyjne – wcale nie przekona

uczniw ostatecznie, ˙e najlepszym z ustrojw jest

demokracja. Warto wtedy wyjani, i˙ w realnym

˙yciu przewaga tego sposobu sprawowania władzy

jest niepodwa˙alna, i poprosi uczniw o argumenty

na rzecz tej tezy.

Jeli nauczyciel uzna to za stosowne, to na zako-

czenie zaj˛ mo˙e zaproponowa, aby ka˙da grupa

przygotowała na podstawie literatury historyczny

przykład „swojego” ustroju, np. grupa zajmuj˛ca si˛

dyktatur˛ mo˙e opisa faszystowskie Niemcy.

III

3. DEMOKRACJA – CO TO TAKIEGO?

Demokracja zakłada wspłistnienie kilku fundamentalnych idei: rz˛du ograniczonego, pastwa prawa

i ochrony uprawnie jednostek. Jest to specyczna forma demokracji – zwana demokracj˛ konstytucyjn˛

czy liberaln˛. Na zaj˛ciach uczniowie ucz˛ si˛ rozr˙nia podstawowe odmiany demokracji – np.

demokracj˛ bezporedni˛ i przedstawicielsk˛, demokracj˛ elektoraln˛ i liberaln˛.

CELE

Po zaj˛ciach uczniowie powinni umie:

– wskaza r˙nic˛ pomi˛dzy demokra-

cj˛ bezporedni˛ i demokracj˛ przed-

stawicielsk˛;

– wytłumaczy, czemu we wspłczesnych wielo-

milionowych społeczestwach demokracja bez-

porednia mo˙e by wykorzystywana jedynie

w ograniczonym zakresie;

– porwna zasady obowi˛zuj˛ce w demokracji wy-

borczej i demokracji liberalnej (konstytucyjnej);

– wyjani, dlaczego nawet najlepiej zorganizo-

wane pastwo nie mo˙e dobrze funkcjonowa

bez troski obywateli o dobro wsplne.

terminw: demokracja, autorytaryzm, totalitaryzm,

monarchia, republika. Powiedz, ˙e teraz b˛d˛ mieli

okazj˛ dokładniej zapozna si˛ z ustrojem demokra-

tycznym. Jest to tym bardziej uzasadnione, ˙e Polska

jest krajem demokratycznym, a we wspłczesnym

wiecie to włanie demokracja uchodzi za rozwi˛za-

nie ustrojowe szczeglnie godne polecenia.

ROZWINI˛CIE

2. Zaproponuj, by uczniowie wyobrazili sobie, ˙e do

ich klasy przylecieli przybysze z kosmosu z prob˛

o wskazwki, ktre pomogłyby im w zbudowaniu

demokracji na ich odległej planecie. Przeprowad

„burz˛ mzgw”, wypisuj˛c na tablicy zasady i in-

stytucje, ktre uczniowie uznaj˛ za najwa˙niejsze

(koryguj tylko najbardziej oczywiste bł˛dy).

3. Pole przeczytanie tekstu „Termorianie buduj˛ de-

mokracj˛” – w trakcie lektury uczniowie podkrelaj˛

lub wypisuj˛ na kartkach te elementy, ktre Termo-

JAK PRZEPROWADZI

ZAJE˛CIA?

WPROWADZENIE

1. Nawi˛zuj˛c do poprzedniej lekcji, po-

pro uczniw o przypomnienie znaczenia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: