Bushido.doc

Hagakure - Zapiski ukryte pod liśćmi [cz.1]

Yamamoto Tsunetomo

[Obszerne Fragmenty Dzieła]

Pomimo, że powinno być oczywistym, aby samuraj był pełen myśli o Drodze samuraja, wydaje się, że wszyscy jesteśmy w tym mało gorliwi. W konsekwencji tego, gdy ktoś zapyta: "Jakie jest właściwe znaczenie Drogi samuraja?", rzadko kiedy znajdzie się osoba będąca w stanie na to pytanie odpowiedzieć. Jest tak, gdyż nie zastanawiała się ona nad tym wcześniej. Widać wówczas, że nie myśli ona o Drodze. Zaniedbanie w tym zakresie jest niewybaczalne. Stanowi ono ostateczną krańcowość tej kwestii.

Droga samuraja odnajdywana jest w śmierci. Gdy dochodzi do niej, pozostaje mu jedynie szybki jej wybór. Nie jest to szczególnie trudne, gdy będziesz zdeterminowany i stale gotowy na jej przyjęcie. Wypowiadanie opinii, że umieranie bez osiągnięcia celu jest pieską śmiercią, jest frywolne i nie na miejscu. Jest tak tym bardziej, gdy wypowiada się taką opinię w chwili, gdy nie istnieje konieczność wyboru życia lub śmierci dla osiągnięcia zamierzonego celu. W związku z tym, że wszyscy chcemy żyć, w znacznej części swych działań kierujemy się logiką. Nie osiągnięcie celu i kontynuowanie życia jest tchórzostwem. Cieniutka i niebezpieczna linia oddziela to od śmierci bez osiągnięcia celu. Pomimo, że jest to psia śmierć, często wskutek fanatyzmu, nie ma w niej wstydu. Jest ona sednem Drogi samuraja. Jeżeli każdego ranka i wieczora nastawiasz właściwie swe serce, potrafisz żyć, jak gdyby twoje ciało było martwe, osiągając wolność na Drodze. Wówczas całe twoje życie będzie bez skazy i osiągniesz sukces w swych zamierzeniach.

Człowiek jest dobrym poddanym, gdy gorliwie pokłada wagę w swoim panu. Jest to najlepszy rodzaj poddanego. Jeżeli ktoś urodził się w zamożnej rodzinie z tradycjami istniejącymi w niej od wielu pokoleń, wskazana jest głęboka rozwaga kwestii zobowiązań wobec jej przodków. Powierzenie z głębokim szacunkiem swojemu mistrzowi własnego ciała, umysłu i życia jest sprawą najwyższej wagi. Dobrze świadczy, gdy ktoś mądry i zdolny wykorzystuje swe talenty właściwie. Gdy osoba nie nadaje się specjalnie do niczego, i jest niesłychanie niezdarna, może być dobrym podwładnym, gdy jest zdeterminowana w szczerym myśleniu o swym panu. Wykorzystanie jedynie wrodzonej mądrości i talentu jest najniższym rodzajem użyteczności.

W zależności od natury, istnieją zarówno ludzie o bystrej inteligencji, jak i ci, którzy zmuszeni są wycofać się , by mieć czas na przemyślenie spraw. Jeśli ktoś myśli bezinteresownie, przynależąc do jednej z czterech klas samurajów Nabeshima, jego zadziwiająca mądrość objawi się bez względu na wyższe czy niższe cechy jego natury. Ludzie naiwnie myślą, że potrafią wyjaśnić poważne sprawy, gdy tylko głęboko je rozważą. Nic bardziej błędnego! Analizują oni jedynie przewrotne myśli, nie dochodząc do niczego dobrego, gdyż w samym ich środku odbija się ich własny interes. Trudno jest zmienić błędne i głupie nawyki we właściwe. Przy rozważaniu każdej sprawy, od samego początku traktuj ją bezstronnie. Gdy tak zrobisz, rozwiążesz cztery węzły w swoim sercu i wykluczysz pomyłkę. Uczyniwszy wysiłek, nie zejdziesz daleko z Drogi , i osiągniesz cel.

Ponieważ robimy większość rzeczy polegając jedynie na własnej mądrości, zaczynamy działać interesownie. Odwracajmy się od rzeczywistych powodów i rzeczy nie obracają się na dobre. Jest to postrzegane przez innych ludzi jako chore, ograniczone i nie efektywne. Jeśli ktoś nie posiada wrodzonej inteligencji, dobrze jest, by skonsultował się z kimś o zdrowym rozsądku. Doradzający wypełni wówczas Drogę, podejmując szczerze i inteligentnie decyzję nie dla siebie. Będzie ona właściwa, ponieważ nie będzie on osobiście zaangażowany w sprawę. Ten sposób załatwiania spraw będzie przez innych widziany, jako właściwy i mocno uzasadniony. Podobnie, dla przykładu - wielkie drzewo rośnie dobrze, gdy posiada wiele korzeni. Inteligencja jednego człowieka jest podobna do drzewa, które jest po prostu wbite w ziemię jak pal.

Dowiadujemy się o powiedzeniach i czynach dawnych ludzi w celu korzystania z ich wiedzy i zapobiegania działaniom egoistycznym i samolubnym. Kiedy w trudnych sprawach skonsultujemy się z innymi ludźmi, odrzucając nasze własne uprzedzenia i podążając za przekazami przodków, sprawy powinny iść dobrze i bez niepowodzeń. Pan Katsushige korzystał z mądrości pana Naoshiga. Wspomina się o tym w Ohanashikikigaki. Powinniśmy być mu wdzięczni za jego troskę. Był także pewien mężczyzna, który zaangażował swych młodszych braci, jako swych podwładnych. Zawsze, kiedy odwiedzał on rejon Edo lub Kamigata, towarzyszyli mu oni. Ponieważ konsultował się z nimi zarówno w prywatnych, jak i publicznych sprawach, mówi się, że żył bez niepowodzeń.

Sagara Kyuma był całkowicie oddany swemu panu, służąc mu, jak gdyby jego własne ciało było już martwe. Taki człowiek bywa jeden na tysiąc. Gdy pewnego razu odbywało się ważne spotkanie w posiadłości mistrza Sakyo w Mizugae, polecono, aby Kyuma popełnił seppuku. W tym czasie w Osace, na trzecim piętrze rezydencji pana Taku Nui znajdowała się herbaciarnia. Kyuma wynajął ją, zebrał wszystkich obwiesi w Saga, i wystawił przedstawienie marionetkowe, operując jedną z nich. Hulał i pił przez cały dzień i noc. Potem, nie zwracając uwagi na ochroniarzy rezydencji pana Sakyo, wkroczył do niej wywołując wielkie zamieszanie. W czasie późniejszego śledztwa dzielnie i rycersko milczał, myśląc jedynie o swoim mistrzu. Następnie popełnił samobójstwo.

(W powyższym tekście nie został podany powód, dla którego Kyuma miał popełnić seppuku. Jest to niejasne. Prawdopodobnie miał tym czynem zatrzeć jakąś niegodziwość swego pana.)

Bycie podwładnym jest niczym innym, niż bycie podporą dla mistrza. Mistrz zawierza mu swoje dobre i złe sprawy, a podwładny wyrzeka się własnych. Jeśli w otoczeniu mistrza jest dwóch lub trzech ludzi tego typu, będzie on absolutnie bezpieczny.

Spoglądając na otoczenie mistrza, gdy wszystko idzie mu dobrze, dostrzeżemy wiele osób, oferujących mu swoją użyteczność, mądrość i różne uzdolnienia. Jednakże, gdy mistrz odejdzie na emeryturę lub w odosobnienie, znajdzie się wielu, którzy szybko odwrócą się do niego plecami, i przymilać się będą do aktualnego pana. Nieprzyjemnie jest nawet myśleć o tym. Ludzie o wysokiej lub niskiej pozycji, głębokiej mądrości i rozmaitych zdolnościach uważają, że właśnie oni są tymi, którzy są przydatni i wypełniają swe obowiązki prawidłowo.

Gdy jednak nadchodzi chwila, w której konieczne jest poświęcenie swego życia dla mistrza, wszyscy oni mają słabość w kolanach. Jest to obrzydliwe. Czasami z pozoru bezużyteczna osoba może stać się niezrównanym wojownikiem, gdyż poświęciła swoje życie swemu panu, stając się z nim jednością. W czasie śmierci Mitsushige zdarzył się wypadek potwierdzający te słowa: W tamtej chwili jego jedynym zdecydowanym samurajem towarzyszącym byłem ja sam. Inni podążyli za swoimi towarzyszami. Dostojnicy ci, zawsze pretensjonalni i niezależni, odwrócili się od człowieka w chwili, gdy umierał lub zaraz po tym, jak zamknął oczy po śmierci. Zapomnieli oni, że lojalność jest uważana za podstawę w ślubach między panem a podwładnym. Chociaż lojalność może się czasami wydawać nieosiągalna, jest tuż przed twymi oczami. Jeśli raz zdecydujesz się na nią, utrzymuj ją do końca.. Zostaniesz świetnym podwładnym od chwili podjęcia tej decyzji.

Ważną sprawą jest wydanie o kimś opinii, by skorygować jego błędy. Jest to bardzo ważne i litościwe, jeśli chodzi o sprawę dobrego służenia swemu panu. Właściwy sposób zrobienia tego jest niezwykle trudny. Odkrycie dobrych i złych stron osoby jest proste. Wydanie opinii jest również proste. Ludzie przeważnie myślą, że są uprzejmi mówiąc bez ogródek rzeczy, które inni uważają za przykre lub trudne do powiedzenia. Jeśli ich słowa nie zostaną dobrze odebrane, myślą oni, że nie można już nic więcej zrobić. Ich działania są wówczas zupełnie bezwartościowe. To tak samo, jak przynieść komuś wstyd obmawiając go. Nie jest to niczym więcej, jak zamknięciem krytyki w skrzyni na cztery spusty.

Aby przekazać komuś swoją opinię, należy najpierw ocenić, czy osoba ta jest przygotowana na jej przyjęcie, czy też nie. Trzeba się do niej zbliżyć i upewnić, czy wierzy w czyjeś słowa.

Zbliżając się w trakcie dyskusji do tematów, które są dla niej istotne, poszukaj właściwego sposobu, aby o nich mówić i zostać dobrze zrozumianym. Oceń okazję i zdecyduj, czy lepiej przekazać opinię listownie, czy też w trakcie pożegnalnej rozmowy. Wskaż i nagródź słownie jego dobre strony. Użyj każdej możliwości, by go dowartościować, na przykład przez mówienie o swoich własnych błędach i nie wspominając o jego. Zaznacz później, że błędy mogą zdarzyć się również jemu. Pozwól mu, aby poznał twoją opinię w sposób, w jaki mężczyzna pije wodę, gdy ma suche gardło. Tak przekazana opinia skoryguje jego błędy. Jest to wyjątkowo trudne. Jeśli czyimś błędem jest niewłaściwy zwyczaj postępowania utrwalany przez lata, będzie to raczej nieuleczalne. Doświadczyłem tego osobiście. Pozostając w zażyłości z towarzyszami, mądrze i taktownie ukazuj im ich błędy, zawsze myśląc, aby być użytecznym dla swego pana. Twoje działania wynikać powinny z wielkiego współczucia dla innych podwładnych. Jak można sądzić, że jest się wartościowym człowiekiem, przynosząc komuś wstyd?.

Jest w złym guście ziewać przy innych ludziach. Jeżeli ktoś niespodziewanie musi ziewnąć, niech pomasuje swoje czoło w górę i w dół, a uczucie wywołujące ziewanie ustanie. Jeśli to nie pomaga, może z zamkniętymi ustami oblizać od wewnątrz wargi, lub po prostu zakryć ziewnięcie dłonią bądź rękawem w taki sposób, by nikt nie zauważył, co robi. To samo z kichaniem. Można się przez nie wygłupić. Jest jeszcze kilka innych kwestii, na które można zwrócić uwagę, by przećwiczyć swoje zachowanie.

Gdy pewna osoba powiedziała, że obecne sprawy ekonomiczne powinny być wnikliwiej analizowane, ktoś odpowiedział, że wcale nie będzie to takie dobre. Faktem jest, że ryba nie pożyje, gdy woda jest zbyt czysta. Jeżeli na powierzchni wody pływa rzęsa lub coś innego, ryba może schować się w jej cieniu i rozwijać się. Dlatego niższe klasy będą żyły w ciszy i spokoju, jeżeli pewne sprawy będą pominięte lub "nie usłyszane". Fakt ten powinien być rozumiany i wykorzystany, jako sposób kierowania ludźmi.

Kiedy pan Mitsushige był jeszcze małym chłopcem, miał recytować fragment książki dla kapłana Kaion. Zawołał on inne dzieci i akolitów, a następnie powiedział: "Przyjdźcie i posłuchajcie. Ciężko jest recytować, jeśli się nie ma słuchaczy". Kapłan będący pod wrażeniem tych słów, powiedział do akolitów:

"Oto jest duch, który może dokonać wszystko".

Każdego poranka samuraj powinien się w pierwszej kolejności składać cześć swemu mistrzowi i rodzicom, a następnie patronującym i strzegącym dom bóstwom oraz Buddom. Jeżeli ktoś uczyni swego mistrza pierwszym, co do ważności; rodzice, bóstwa i Buddowie z pewnością wyrażą na to zgodę. Dla wojownika nie ma niczego ważniejszego, niż myślenie o swoim mistrzu. Gdy ktoś postanowi to sam z siebie, zawsze będzie pełen myśli o osobie swego mistrza, i nie opuszczą go one nawet na moment.

Kobieta powinna uważać za najważniejszego swojego męża, tak jak on swojego pana.

Według słów pewnego człowieka, wiele lat temu Matsuguma Kyoan opowiedział następującą historię:

"W praktyce medycznej istnieje różnica w traktowaniu i leczeniu osób, w zależności od Yin i Yang mężczyzny i kobiety. Istnieją również różnice, jeśli chodzi o puls. Zauważyłem, że w ciągu ostatnich pięciu lat puls męski stał się taki sam, jak kobiecy. Dotychczas w leczeniu chorób oczu używałem odmiennych sposobów leczenia dla kobiet i mężczyzn. Były one właściwe i skuteczne. Zaobserwowałem, że od kilku lat męskie sposoby leczenia nie przynoszą rezultatu w stosunku do mężczyzn. Zrozumiałem, że duch mężczyzn osłabł i stali się tacy sami jak kobiety. Odkrycie to jest dla mnie medycznym końcem świata. Od czasu, gdy przekonałem się tym, trzymałem to w sekrecie. Mając powyższe na względzie, patrząc na dzisiejszych mężczyzn, można się domyśleć, że większość z nich ma kobiecy puls, a tych, którzy wydają się być prawdziwymi mężczyznami jest zaledwie kilku. Z tego powodu, jeśli ktoś zrobiłby niewielki wysiłek, byłby w stanie z łatwością uzyskać nad kimś innym przewagę. Niewielu mężczyzn jest w stanie ciąć dobrze, ścinając komuś głowę. Jest to kolejnym dowodem na to, że męska odwaga wyczerpała się lub jest mizerna. Nastał wiek mężczyzn, którzy są rozważni i mądrzy wyłącznie w robieniu wymówek Czterdzieści lub pięćdziesiąt lat temu, gdy rozważano takie sprawy jak matanuki, mężczyzna nie pokazałby towarzyszom cienia strachu, raczej przebiłby się samodzielnie. Cały męski fach jest krwawym działaniem. Fakt ten obecnie uważany jest za głupotę, a spory załatwiane są za pomocą samych tylko słów. Te, które wymagają wysiłku, są omijane. Chciałbym, aby młodzi ludzie nieco z tego zrozumieli.

Kapłan Tannen zwykł mawiać: "Ludzie dochodzą do niezrozumienia, ponieważ kapłan uczył ich jedynie doktryny "Pustego Umysłu". To, co zwane jest "Pustym Umysłem", to umysł, który jest czysty i nieskomplikowany. Jest to interesujące."

Pan Senunori powiedział: "W samym środku pojedynczego oddechu, gdzie nie znajdzie się przewrotności, jest Droga". Pomimo, że Droga jest jednym, nie ma nikogo, kto potrafiłby od razu dostrzec i zrozumieć jej przejrzystość. Czystość jest czymś, co nie może być osiągnięte inaczej, jak tylko gromadząc wysiłek po wysiłku.

Nie istnieje nic, za co powinniśmy być tak wdzięczni, jak za ostatni wers wiersza, głoszący:

"Kiedy pytasz, pytaj własne serce". Prawdopodobnie myślano w ten sam sposób o Nembutsu i pierwotnie słowa z serc były na ustach wielu osób. Ostatnio ludzie, którzy nazywani są mądrymi "przystrajają" się w nadzwyczajną wiedzę i za jej pomocą jedynie zwodzą innych. Osoba durna jest bezpośrednia. Jeżeli spojrzysz głęboko w jej serce, nie będzie w nim żadnych ukrytych miejsc. Jest to dobry przykład i sprawdzian. Powinieneś mieć taki umysł, że trafiając na taki sprawdzian, nie będziesz ani zaskoczony, ani zażenowany.

Słowo "gen" oznacza iluzję lub magię. Wśród zwykłych ludzi, osoba, które używa magii zwana jest "genjutsushi" (mistrz iluzji). Wszystko na tym świecie jest jedynie marionetkowym przedstawieniem. Dlatego nie używamy słowa "gen".

Nienawidzieć niesprawiedliwości i opowiadać się za sprawiedliwością jest trudną sprawą. Co więcej: myśleć, że bycie sprawiedliwym jest najlepszym, co można zrobić i robić wszystko, aby być sprawiedliwym, wprost przeciwnie - wywoła wiele pomyłek.

Droga jest na wyższym miejscu, niż sprawiedliwość.

Bardzo trudno ją odnaleźć, ale jest to najwyższa mądrość. Spoglądając z pewnej perspektywy, sprawy takie jak sprawiedliwość, są płytkie. Jeśli ktoś tego nie zrozumie sam, to nigdy nie będzie wiedział. Istnieje sposób wkroczenia na Drogę, nawet, jeśli ktoś nie potrafi bezpośrednio odkryć jej osobiście. Można ją odnaleźć konsultując się z innymi ludźmi. Nawet osoba, która nie kroczy Drogą, widzi innych z boku. To tak, jak powiedzenie z gry "Go": "Ten, kto patrzy z boku, ma ośmioro oczu". Powiedzenie: "Myśl za myślą, widzimy nasze własne błędy" oznacza także, że najwyższa Droga jest poznawalna w dyskutowaniu z innymi. Słuchanie starych opowieści i czytanie książek jest przydatne do celów umartwienia się i rozróżniania. Przybliża to nas również do dawnych mistrzów.

Pewien szermierz w czasie swoich starczych lat powiedział, co następuje:

W życiu są różne poziomy dążenia do wiedzy. Na najniższym poziomie dana osoba uczy się, lecz nie osiąga rezultatów. Czuje się ona przez to niepewnie i postrzega się przy innych, jako niewykształcona. Na tym etapie jest bezużyteczna. Na środkowym poziomie jest ona również bezużyteczna, lecz jest świadoma swych braków i widzi braki u innych ludzi. Na wyższym poziomie jest dumna znając swe zdolności, raduje się będąc doceniona przez innych i rozpacza nad brakiem zdolności swoich towarzyszy. Taki mężczyzna zna swoją wartość. Na najwyższym poziomie mężczyzna ma wygląd człowieka skromnego i nic nie wiedzącego. Są to poziomy ogólne. Istnieje jednak jeszcze jeden, najważniejszy poziom: Osoba znajdująca się na nim jest świadoma nieskończoności wkraczania na właściwą Drogę, i nie myśli o sobie, jako o kimś lub o czymś zakończonym (dokonanym) i spełnionym. Dobrze zna ona swoje braki i nie postrzega swojego życia, jako pasma sukcesów. Znając Drogę do końca, nie myśli o sobie z dumą, lecz z zażenowaniem.

Mówi się, że mistrz Yagyu powiedział kiedyś:

"Nie znam sposobu pokonywania innych, lecz wiem, jak pokonać siebie".

Poprzez całe swoje życie rozwijamy się, stając się stopniowo coraz bardziej doskonałymi. Dzisiaj bardziej doskonałymi, niż wczoraj, a jutro bardziej, niż dzisiaj. To się nigdy nie kończy.

Między maksymami znajdującymi się na ścianie w rezydencji Pana Neoshiga, znajdowała się następująca:

"Sprawy wielkiej wagi powinny być traktowane lekko".

Mistrz I Hei skomentował ją:

"Sprawy o niewielkim znaczeniu powinny być traktowane poważnie".

Pomiędzy czyimiś zadaniami nie powinno być więcej, niż dwie lub trzy sprawy, które można by uznać za wielkiej wagi. Jeśli są one przemyślane w odpowiednim czasie, można je zrozumieć. Wcześniejsze myślenie o sprawach i łatwe ich potraktowanie oraz załatwienie, gdy przyjdzie na to czas, to wszystko, o co w tym chodzi. Zmierzenie się z problemem i sprawnie go rozwiązanie jest trudne, gdy nie przemyślałeś wszystkiego wcześniej. Gdy będziesz działał bez wcześniejszego przemyślenia sprawy, zawsze będziesz miał wątpliwości, co do prawidłowości jej załatwienia. Gdy jednak wcześniej stworzysz silne podwaliny do jej załatwienia, możesz pomyśleć o powiedzeniu "Sprawy wielkiej wagi powinny być traktowane lekko", jako wskazówce i bazie swego działania.

Pewien człowiek spędził wiele lat służąc w Osace, i potem powrócił do domu. Kiedy pojawił się w lokalnym biurze, wszyscy rozmawiali z nim, a on uczynił z siebie pośmiewisko, gdyż rozmawiał a nimi w dialekcie Kamigata. Analizując to zdarzenie należy zrozumieć, że gdy spędza wiele czasu w Edo lub w okręgu Kamigata, powinien używać tam swego rodzinnego dialektu nawet częściej, niż zwykle. Właściwsze i naturalne jest używanie swojego rodzinnego dialektu, a nie posługiwanie się różnymi obcymi dialektami. Jest wulgarne i niemądre, aby ukrywać swój rodzinny dialekt z rejonu, w którym się zamieszkiwało przez większość życia, w miejscu swego nowego pobytu. Nie należy zapominać o swoich "korzeniach" i być zbyt otwartym na obce wpływy i zwyczaje, kosztem porzucenia własnych tradycji i nawyków. To, że własny obszar rodzinny jest "nie udziwniony" i "nie wypolerowany" kulturowo jest wielkim skarbem. Naśladownictwo innego stylu jest zwykłym oszustwem. Pewien człowiek rzekł do kapłana Shungaku: "Charakter sekty "Sutry Lotosu" nie jest dobry, ponieważ jest taki okropny!" Jednak, to właśnie z powodu swojego okropnego charakteru sekta ta istnieje! Gdyby go nie posiadała, byłaby zupełnie inną sektą. Są to rozsądne słowa.

W czasie, gdy zebrała się komisja mająca awansować pewnego człowieka, członkowie rady skłonili się do zdania, iż jego awans jest bezcelowy, gdyż był on wcześniej zamieszany w pijacką burdę. Ktoś jednak z komisji powiedział: "Jeśli mielibyśmy odrzucać każdego człowieka, który popełni raz błąd, nigdy nie znajdziemy użytecznych ludzi. Sądzę, że człowiek, który raz popełni błąd, będzie prawdopodobnie bardziej ostrożny i wyczulony na błędy, a zatem i użyteczny, z powodu swojego doświadczenia. Wydaje mi się, że powinien on zostać awansowany." Ktoś inny zapytał: "Czy poręczysz za niego?". Mężczyzna odrzekł: "Oczywiście, że tak!". Inni zapytali: "Na jakiej podstawie świadczysz za nim?". Odrzekł on: "Gwarantuję za niego z powodu tego, że sam jestem człowiekiem, który raz zbłądził. Ten, kto nigdy nie zbłądził, jest groźny". Powiada się, że ów anonimowy mężczyzna został awansowany.

W czasie narady dotyczącej kryminalistów, Nakano Kazuma zaproponował, aby uczynić kary o jeden stopień lżejsze, niż wówczas obowiązujące. Propozycja ta była skarbem mądrości, który jedynie on posiadł. Pomimo, że w naradzie uczestniczyło kilku mężczyzn, wszyscy milczeli i tylko Kazuma otworzył usta. Właśnie z tego powodu jest zwany "Mistrzem rozpoczynającym dyskusję", lub "Mistrzem 25 dni".

Pewien człowiek został zhańbiony, ponieważ nie wziął on odwetu. Odwet polega przeważnie na "Podążaniu prostą drogą aż do osiągnięcia celu, a następnie zostaniu ściętym". Nie ma w tym wstydu. Bezczynnie rozmyślając o tym, że musisz wykonać jakąś pracę, tracisz tylko czas. Rozważanie kwestii, typu: "Ilu ludzi ochrony ma przeciwnik" pochłania tylko bezproduktywnie twój czas, i doprowadzi Cię w końcu do zarzucenia chęci odwetu.

Nie ma znaczenia, czy przeciwnik ma, czy też nie ma tysięcy ludzi ochrony. Wypełnieniem Drogi samuraja jest przyjęcie postawy, w której ruszysz samemu na nich wszystkich, by wyciąć ich "do nogi", począwszy od pierwszego, który się nawinie. Z takim nastawieniem masz spore szanse na skończenie rozpoczętego dzieła.

Odnośnie nocy, podczas której nastąpił zamach ronina na Pana Asano, powiem tylko, że było błędem, iż jego samuraje nie popełnili zaraz po tym zdarzeniu samobójstwa (seppuku) w Sengakuji. Minął długi okres czasu pomiędzy chwilą zamachu, w trakcie której ich Pan został pocięty, a dniem, w którym odnaleźli i zabili oni napastnika swego Pana. Gdyby ich Pan zmarł w tym czasie z powodu odniesionych obrażeń, byłoby to szczególnie żałosne. Ponieważ mężczyźni z obszaru Kamigata słyną z wyjątkowej mądrości, sprawdzają się w czynach godnych pochwały, lecz jak widać, nie potrafią wykonać rzeczy prostych, jak się to stało w czasie wspomnianej napaści na ich Pana w Nagasaki. Pomimo, że wszystkie sprawy nie mogą być rozpatrywane i rozwiązywane tym sposobem, wspominam o tym, gdyż jest to częścią Drogi samuraja. Gdy nadejdzie właściwy czas, nie marnuj ani chwili na szukanie powodów do działania. Jeżeli uprzednio nie zbadałeś należycie sprawy, pozostaje ci tylko wstyd. Pamiętaj, że czytanie książek i słuchanie ludzkich rozmów mają za cel wyrobienie sobie poglądów i umożliwiają wcześniejsze podjęcie decyzji.

Droga samuraja powinna być nade wszystko świadoma nieprzewidywalności przyszłych zdarzeń i rozważająca każdą chwilę dnia i nocy. Zwycięstwo i porażka są jedynie kwestią chwilowego zbiegu okoliczności. Droga unikania wstydu jest inna: Istnieje ona po prostu w śmierci. Nawet, jeśli wydaje się pewne, że przegrasz i zginiesz, staraj się odpłacić przeciwnikom tym samym. W takiej chwili nie ma czasu ani na mądrość, ani na technikę.

Prawdziwy mężczyzna nie myśli wtedy ani o zwycięstwie, ani o porażce, zmierzając lekkomyślnie w kierunku irracjonalnej śmierci. Czyniąc tak, przebudzisz się ze swych snów.

Istnieją dwie cechy, które zasługują na potępienie u podwładnego: są nimi bogactwo i honor.

Podwładny służący wiernie swemu Panu nie będzie żonaty. Pewnego razu żył sobie człowiek, który był bardzo mądry, lecz w jego naturze leżało nagminne dostrzeganie złych stron swojej pracy. W związku z tym był on bezużyteczny. Jeśli ktoś nie przyswoi sobie od samego początku założenia, że świat pełen jest nieprzewidywalnych sytuacji, jego zachowanie będzie głównie ostrożne i asekuranckie, i nie będzie on wiarygodny w oczach innych. Jeżeli ktoś nie cieszy się zaufaniem innych ludzi, nie może być w istocie dobrą osobą. To również może być uważane za haniebne.

Żył sobie pewien mężczyzna, który mówił wszystkim wokół, że taka i taka osoba ma gwałtowne usposobienie. Twierdził: "To właśnie jej powiem prosto w twarz, gdy ją spotkam". Były to słowa niestosowne, a wypowiadał je jedynie dlatego, gdyż chciał się dać poznać jako "twardy facet". Było to zachowanie raczej niskie, i widać było przez nie, że był on człowiekiem niedojrzałym. Samuraj jest podziwiany z powodu posiadania właściwych manier. Mówienie o innych ludziach w ten sposób jest niczym innym, niż prostacką wymianą słowną między szermierzami niższej klasy. To po prostu wulgarne.

Nie jest dobrze mieć ustalone opinie. Błędem jest dołożenie wysiłku i osiągnięcie pewnego zrozumienia, a następnie zatrzymanie się na tym poziomie. Najpierw włóż odpowiedni wysiłek, abyś zyskał pewność, że uchwyciłeś podstawy. Potem nadchodzi czas na praktykowanie, które może przynieść pożądane efekty. Praktykowanie powinno trwać przez całe twoje życie. Nie polegaj na tym, co już zrozumiałeś, lecz pomyśl raczej: "To nie wystarczy". Aby jak najlepiej podążać Drogą, powinno się szukać i doskonalić przez całe swoje życie. Powinno się nieustannie badać sprawy, nakłaniając umysł do pracy, bez odkładania tego na później. W tym właśnie zawiera się Droga.

Zapisano następujące powiedzenia Yamamoto Jin'emon:

"Jeśli zrozumiesz jedną sprawę, zrozumiesz i osiem".

"Udawany, gwałtowny śmiech jest oznaką braku szacunku dla samego siebie u mężczyzny i oznaką braku kobiecej zmysłowości u kobiety."

"Mówiąc do kogoś oficjalnie lub nieoficjalnie, powinno się patrzeć słuchaczowi w oczy."

"Uprzejme powitanie powinno być uczynione na początku spotkania, a uprzejme pożegnanie na jego końcu".

"Mówienie ze spuszczonymi oczami jest uważane za niemęskie".

"Niemęskie jest chodzenie z dłońmi w kieszeniach hakamy."

"Po przeczytaniu książek najlepiej jest je spalić lub wyrzucić."

"Czytanie książek jest właściwe dla osób z Cesarskiego Dworu, zaś służba samuraja dla dobra domu rodu Nakano polega na jego doskonaleniu się w zajęciach militarnych. Chwyć więc raczej nie książkę, lecz dębowy kij będący orężem w walce."

"Samuraj bez grupy towarzyszy i bez konia nie jest wcale samurajem".

"Kusemono jest człowiekiem, na którym można polegać".

"Powiadają, że powinno się codziennie wstawać o godzinie czwartej rano, wykąpać się i uczesać włosy, jeść pierwszy posiłek o wschodzie słońca, i kłaść się spać, gdy robi się ciemno".

"Samuraj użyje wykałaczki, chociaż nic nie jadł".

"We wnętrzu psa czasami czai się tygrys".

Co można odpowiedzieć, gdy ktoś zapyta: "Co dla istoty ludzkiej jest istotne w kategoriach zamiaru, celu i dyscypliny?". Po pierwsze odpowiemy: "Uczynić umysł czystym i nieskomplikowanym."Ludzie na ogół wydają się być przygnębieni. Gdy ktoś ma czysty i nieskomplikowany umysł, będzie się żywo i płynnie wysławiał. Gdy przejdzie on do rozważania jakichkolwiek spraw, będzie się kierował w swych sądach i decyzjach jedynie mądrością pochodzącą wprost z jego serca. Oparta jest ona na lojalności względem swojego pana, synowskiej lojalności w stosunku do rodziców, pobożności, właściwej postawie w sprawach wojskowych i odwadze. Są to uniwersalne wartości, cenione na całym świecie.

Bardzo trudno je w sobie odkryć, a odkryte bardzo trudno utrzymać w codziennym zachowaniu. Nie istnieje nic, poza myślą w danej chwili.

Każdego poranka, pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt lat temu, samuraj najpierw wykąpałby się, potem ogolił przód głowy, wtarł odżywkę we włosy, obciął paznokcie u rąk i nóg, starł pumeksem zrogowaciałą skórę na podeszwach stóp i opatrzył rany. Nie omieszkałby zwrócić uwagę również na swój wygląd osobisty. Nie muszę chyba wspominać, że oręż był wówczas powszechnie zadbany, bez śladów rdzy, właściwie nasmarowany, wypolerowany i przygotowany do użycia. Pomimo, że wydaje się, iż dbanie o swój wygląd zewnętrzny przypomina próżne strojenie się, nie ma w tym nic pokrewnego z elegancją. Nawet, gdy jesteś świadomy, że możesz być dzisiaj pokonany i jesteś zdecydowany na nieuniknioną śmierć, jeśli nie jesteś zadbany, i stajesz przed swym przeciwnikiem z niestosownym wyglądem, okażesz tym brak wcześniejszego zdecydowania, i spotkasz się z jego pogardą. Twoje zachowanie okaże się nieczyste. Z tego powodu mówi się, że zarówno starsi, jak i młodsi powinni dbać o swoją powierzchowność. Pomimo, iż powiesz, że jest to kłopotliwe i czasochłonne, jest to po prostu jedna z prac samuraja. Nie są to czynności mocno zajmujące lub czasochłonne. W ciągłym utwierdzaniu się w decyzji poniesienia śmierci w walce, w swych myślach stań się już za życia martwy. Traktuj i wykonuj wszystkie swoje zadania, jako część spraw wojskowych, a nie odczujesz żadnego skrępowania lub wstydu. Jeżeli nadejdzie chwila, w której samuraj zostanie zhańbiony, i nie podejmie on działań zmierzających do zmycia hańby, lecz świadomie będzie spędzać dni, zajmując się sobą i swoim wyglądem, i myśli przy tym, że nie ma w tym nic wstydliwego lub niewłaściwego oraz, że nic innego nie liczy się, jak długo jest mu wygodnie, to jego ulotne i niegrzeczne działania będę po prostu żałosne. Człowiek bez wcześniejszego zaakceptowania nieuniknionej śmierci poniesie z pewnością śmierć w złym stylu. W jaki sposób osoba, która wcześniej zaakceptowała swą śmierć, może być podła? Powinno się być wyjątkowo pracowitym w tym przypadku. Ponadto, w ciągu ostatnich trzydziestu lat zmieniły się zwyczaje. Teraz, gdy młody samuraj dołącza do grupy, jeśli nie ma rozmowy o pieniądzach, wzlotach i upadkach, sekretach, modzie i seksie, nie widzi powodu, by w ogóle się włączać do rozmowy. Zwyczaje zanikają. Można by powiedzieć, że kiedy mężczyzna osiąga wiek dwudziestu lub trzydziestu lat, nie nosi nikczemnych i podłych zamiarów w swoim sercu, ani też nigdy takie słowa nie pojawiają się na jego ustach. Jeśli starszy mężczyzna powiedział w jego obecności niechcący coś takiego, przyjmował to jako rodzaj psychicznego zranienia. Ten nowy zwyczaj powstaje zapewne dlatego, gdyż ludzie przywiązują nadmierną uwagę do odpowiedniego zaprezentowania się przed społeczeństwem, uzyskaniem stosownej pozycji społecznej oraz utrzymania budżetu. Żadne cele, które można by osiągnąć tym sposobem, nie usprawiedliwiają tak niskiego upadku zwyczajów. Jest to ohydny problem. Obecnie młodzi ludzie są cwani i dumni ze swych dóbr materialnych. Nie wypełniając swych obowiązków, nie będą godni szacunku.

Według mistrza Wei, nawet biedny skryba może stać się człowiekiem wybitnym w sztuce kaligrafii, jeśli będzie wytrwale ćwiczył naśladując dobre przykłady i dokładał starań. Podwładny może również stać się kimś ważnym, jeżeli będzie brał przykład z innego dobrego podwładnego. Problemem obecnych czasów jest to, że nie ma wzorów dobrych podwładnych.

W świetle tego, dobrze byłoby sporządzić taki model i uczyć się od niego. Aby to zrobić, powinno się przyjrzeć wielu ludziom i wybrać najlepsze cechy u każdej z nich. Np. jedna osoba będzie uprzejma, druga odważna, trzecia we właściwy sposób wysławiać się, czwarta właściwie się prowadzić a piąta mieć niewzruszony i spokojny umysł. Wówczas sporządzony zostanie model. Uczeń nie posiądzie dobrych cech swego nauczyciela w świecie sztuk walki, przyjmując i naśladując zarówno jego złe, ja i dobre cechy. To bezcelowe. Są ludzie, którzy się właściwie zachowują, znają i stosują etykietę, lecz nie są uczciwi. Naśladując kogoś takiego, zazwyczaj ignoruje się uprzejmość i imituje brak uczciwości. Gdy ktoś bierze za wzór jedynie dobre strony drugiej osoby, będzie w nim miał wzorcowego nauczyciela od wszystkiego.

Kiedy doręczasz coś ważnego, jak np. list lub inną przesyłkę, trzymaj ją mocno w dłoni w czasie drogi i nie oddawaj jej po dotarciu na miejsce lekkomyślnie służącemu lub domownikowi, lecz przekaż osobiście bezpośrednio odbiorcy.

Podwładny to osoba, która pozostaje kompletnie oddana swemu panu przez 24 godziny na dobę, czy to przebywając w jego obecności, czy też wśród otaczających go osób. Jeżeli podwładny nie będzie czujny w czasie swego odpoczynku, inni postrzegać go będą, jako osobę nierozważną.

Bez względu na klasę społeczną, osoba, która uczyni coś wykraczającego poza zakres określony jego pozycją, popełnia okropny lub tchórzliwy czyn. Ludzie z niższych klas po popełnieniu takiego czynu z reguły uciekają z miejsca, w którym zamieszkiwali.

Powinno się być w tym zakresie ostrożnym w trakcie pełnienia służby.

Jest wielu ludzi, którzy do swojej profesji dołączają zawód żołnierza. Po rozpoczęciu nauki rzemiosła wojennego, jako uczniowie uważają oni, że osiągnęli pełny status wojownika. Jest to żałosne. Wkładają oni wiele wysiłku, aby stać się "artystami walki". Jest to jednak tylko iluzja. Aby zostać naprawdę artystą walki, należy całkowicie poświęcić się nauce i praktyce, gdyż jedynie wówczas umiejętności będą pełne, bez braków. Ogólnie mówiąc, osoba, która jest wszechstronnie wykształcona w wielu dziedzinach, a uważa się za fachowca w każdej z nich, w wielu środowiskach uważana będzie za wulgarną, gdyż posiada ona jedynie ogólną wiedzę w każdej z poznanych przez siebie dziedzin.

Kiedy twój pan coś powie do ciebie, bez względu na to, czy jest to informacja dla ciebie dobra, czy też zła, wycofaj się w ciszy nie okazując zdumienia. Powinieneś mieć przygotowaną zawczasu właściwą odpowiedź. Ponadto, jeśli zostaniesz poproszony o wykonanie pewnych czynności, ukryj radość lub wielką dumę, i zadbaj, aby uczucia te nie objawiły się w wyrazie twojej twarzy, gdyż zostaną one spostrzeżone i uznane za niestosowne przez wielu innych ludzi.

Pewien rodzaj ludzi swoje własne słabe strony i myśli:

"Jestem taką koleżeńską osobą, lecz zostałem poproszony o zrobienie tego, tak, czy inaczej. Jak mam to zrobić?. Wykonam polecenie, choć widzę, że będę miał z tym wiele problemów."

Pomimo, że słowa te nie zostały wypowiedziane, i tak "wypłyną na powierzchnię", świadcząc o skromności takiej osoby. Postępując inaczej, działając niekonsekwentnie lub frywolnie, oddalamy się od właściwej Drogi, wystawiając sobie wizerunek początkującego. Czynimy tym wiele szkody.

Zależnie od sytuacji, bywają takie chwile, gdy trzeba na kimś polegać w takiej lub innej sprawie. Jeżeli się to powtarza, i staje się to sytuacją notoryczną, będzie to zachowanie raczej niegrzeczne. Jeśli coś ma być zrobione, lepiej nie polegać na innych.

Uczenie się jest dobrą czynnością, lecz często prowadzi do błędów. To tak, jak z upominaniem kapłana Kohan'a. Cenny jest wgląd w czyny utalentowanych osób w celu poznania własnych niedoskonałości. Niestety, okazja taka nie zdarza się często.

Najczęściej podziwiamy własne zdanie i lubimy się sprzeczać z innymi.

W zeszłym roku, na wielkiej konferencji, pewien mężczyzna wyjaśniając swoją odmienną od ogólnej opinię powiedział, że jeśli nie ...