Literatura:
1. Ochrona środowiska jako problem globalny – Budnikowski 1998
2. Ekologia i jej związki z różnorodnymi dziedzinami wiedzy – Kurnatowska 1997
3. Interdyscyplinarne podstawy ochrony środowiska przyrodniczego – Prandecka
4. Ekologia – wybór przyszłości – Kalinowska
5. Kompendium wiedzy o ekologii – Strzałkowska, Mosser, Pietraszewska
EKOLOGIA – wywodzi się z języka greckiego, określa oikos – dom, ognisko rodzinne, jest
dziedziną wiedzy biologicznej, przyrodniczej, dotyczy badań całokształtu
dziedzictwa naturalnego ziemi. Odnosi się do organizmów różnego rodzaju
gatunków.
3 podstawowe kierunki oddziaływań:
- badanie wzajemnych związków między elementami biotycznymi
- wyjaśnianie przyczyn tych związków
- przewidywanie zachowania istot żywych w stałych i zmiennych warunkach.
Badanie związków:
- rozmieszczenie losowe, brak uporządkowania
- rozmieszczenie skupiskowe a między 1 i 2 skupiskiem tego samego organizmu jest przerwa
- rozmieszczenie równomierne, rozmieszczenie to zależy od warunków biotycznych
model powiązań ekologicznych człowieka
Czy elementy środowiska są ważniejsze czy zmiany poza biologiczne.
Podstawy do prognozowania przewidywania zmian.
Ochrona przyrody
I filar – odnosi się do nauk technicznych, chemicznych, fizycznych, leśnych, do informatyki
Zadania I filaru – oczekuje się z tego filaru:
- opracowanie technologii produkcji nie zagrażających w przyrodzie, technologii utylizacji odpadów i oczyszczania, opracowania pomiarów skali środowiska
II filar – nauki biologiczne w tym ekologia (o życiu biologicznym), biologia wzrostowa, genetyka, taksonomia, gleboznawstwo, nauki o ziemi – biomorfologia, hydrologia, teledetekcja, kartografia (daje syntezę elementu w przestrzeni).
Oczekuje się po II filarze – znajomość różnorodności przyrody i jej przyczyn, zastosowanie praw przyrodniczych kierujących funkcjonowaniem i powstawaniem odtwarzania mas układów biologicznych.
III filar – nauki społeczne – psychologia, socjologia, etyka, pedagogika, kulturoznawstwo – chodzi o społeczne zaakceptowanie działań.
Oczekuje się:
- edukacja jednostek i społeczeństwa zorientowane na sprzężenie człowieka z przyrodą
- rozwój zainteresowania różnorodnością i pięknem przyrody powstaje architektura krajobrazu
- stymulacja procesów gospodarczych
IV filar – nauki prawne – formułują podstawy prawne, zapewniają skuteczność działań, działanie musi być skuteczne, poprzedzone działalnością społecznie akceptacyjną.
Działania dotyczące spojrzenia i diagnozowania stanu środowiska
Kompleksowe, jednoczesne i sukcesywne
badanie środowiska terenu lub monitoring
poszczególnych jednostek z zastosowaniem
metod teledetekcji
co gdzie kiedy kto w jaki sposób
rozpoznania stanu środowiska, kompleksowa
geoinformacja, synteza kartograficzna – analogowa
mapa sozologiczna
Diagnoza
mapy numeryczne z
zastosowaniem metod GIS,
aktualizowane bazy danych
działania administracyjno- działania wychowawczo-
porządkowe społeczne
opracowanie optymalnego projektu rekultywacji
zdegradowanego terenu oraz określenie zasad
właściwego jego ukształtowania lub użytkowania
zapewniających prawidłowe relacje (równowagę)
między poszczególnymi elementami geosystemu
realizacja projektu
społeczna eksploatacja zrealizowanego projektu\
SOZOLOGIA – 1975 r prof. Goetl opublikował artykuł wydany w AGH, w którym po raz
pierwszy sformułował pojęcie sozologii. Wg niego miała być nauką o
obszarach chronionych, cennych przyrodniczo.
Później sozologia – obszary podlegające oddziaływaniom antropogenicznym
Obecnie sozologia – jest nauką, która zajmuje się oceną oddziaływania człowieka na środowisko.
Mapy sozologiczne – odpowiadają w jaki sposób, co, gdzie, kiedy oddziałuje na środowisko. Może być doskonałą bazą danych.
Z punktu widzenia badań jednego gatunku są specjaliści zajmujący się badaniami tylko 1 gatunku – teren działania określa się jako autekologia.
Spojrzenie syntetyczne, całościowe – zajmuje się wszystkimi zależnościami między gatunkami – synekologia.
Co jest przyczyną badań ekologicznych – badania powinny się zajmować:
1. badania ekologiczne przyczyn oraz konsekwencji zmian globalnych takich jak zmiany klimatyczne, chemiczne, atmosfery, wody i gleby, zmiany sposobu zagospodarowania ekosystemów lądowych i wodnych.
2. Ocena różnorodności biologicznej obejmująca badania naturalnych i wywołanych przez działalność człowieka zmian w odniesieniu do zróżnicowania genetycznego, gatunkowego i siedlisk.
Badania ekologiczne konsekwencji oraz przyczyn determinujących zmiany zróżnicowania gatunkowego z czym wiąże się sprawa rzadkich i zanikających gatunków a także zapobieganie globalnym i miejscowym zmianom różnorodności biologicznej.
3. Badania zakreślone programem nazywanym zrównoważone systemy ekologiczne. Obejmują one opracowanie definicji i sposobów wykrywania stresów w naturalnych i kształtowanych przez człowieka systemach ekologicznych, próbę określenia granic, w których mogą zachodzić procesy homeostatyczne (czyli regulowane procesami wewnętrznymi ekosystemów samoistne powrotu do stanu równowagi) restauracje zniszczonych, zdegradowanych systemów, regulowanie liczebności szkodników patogenów i chorób oraz badanie wzajemnych związków pomiędzy ekologicznymi procesami a ludzkimi systemami społecznymi.
Podstawowe jednostki ekologiczne
1. Biotop – środowisko życia organizmów roślinnych i zwierzęcych, fragment powierzchni ziemi charakteryzujący się jednakowymi abiotycznymi warunkami środowiska. Występowanie tego gatunku jako specjalnego wskaźnika tychże warunków stanowi jego wypadkową.
2. Biocenoza – zespół populacji różnych gatunków zwierząt i roślin danego środowiska podlegających czynnikom tego środowiska czyli biotopu i powiązanych ze sobą pośrednio lub bezpośrednio zależnościami pokarmowymi oraz konkurencją biologiczną zarówno między jak i wewnątrz gatunkową.
Biocenoza podlega zmianom w wyniku oddziaływań przyrodniczych a także antropogenicznych.
Ekosystem – podstawowa jednostka funkcjonalna w przyrodzie. Składa się z biotopu i biocenozy.
Ekosystem – całość jaką tworzy zespół współzależnych od siebie organizmów roślinnych i zwierzęcych oraz przestrzeń fizyczna, w której organizmy te żyją i wchodzą we wzajemne związki. Ważne jest aby równowaga była stała.
Bardziej stabilne są układy równikowe. Strefa umiarkowana jest różna – georóżnorodność (powiązana z biotypem), różnorodność biologiczna (powiązana z biocenozą).
Wielkie jednostki klimatyczne tworzy jednostki biocenotyczne zwane bionami.
Biom – wielka jednostka charakteryzująca się zróżnicowaniem biocenotycznym i biotopowym.
Warunki środowiskowe określa ekologia jako niszę ekologiczną.
Nisza ekologiczna – warunki graniczne czyli maksymalne i minimalne występowanie poszczególnych gatunków lub biocenoz. Charakteryzują ją 3 wielkości:
- temperatura
- wilgotność ciśnienie.
W ekosystemie muszą być spełnione 2 podstawowe warunki
- energia słoneczna – pierwiastki biogenne
- warunki fizyczne, które stanowią odpowiednie podłoże
Prawo minimum – występowanie, funkcjonowanie ekosystemu – określił go Lepiek. W niezmienionych warunkach środowiskowych czynnikiem ograniczającym występowanie gatunku jest czynnik, który występuje w najmniejszych ilościach określą dolną granicę możliwości występowania organizmów.
Prawo tolerancji – minimum tolerancji kiedy czynnik przekracza górną maksymalną wartość.
Eurybionty
Sterobionty – bardzo wąskie
Zmienna populacji powoduje wytworzenie się ekotypów.
Ekotypy – genetyczne odmiany w obrębie danego gatunku przystosowane do danego warunku biotopu.
Ekosystemy uzależnione łańcuchem pokarmowym stanowią o organizowaniu się danego ekosystemu.
3 grupy organizmów w ekosystemie:
1. organizmy określane jako autotrofy bądź producenci – związki organiczne, które produkują w procesie fotysyntezy materia organiczne będące podstawowym wyżywieniem dla pozostałych gatunków biocenozy.
2. Związki chemiczne w postaci dwutlenku węgla produkujące dla kolejnej grupy biocenozy – konsumentów, są to organizmy cudzożywne
3. Reducenci (destruenci) – rola polega na zredukowaniu materii organicznej na poszczególne związki mineralne, które stanowią podstawowe ogniwo dalszego krążenia.
Zasady funkcjonowania ekosystemów:
1. mówi o jedności biotopu, biocenozy – wszystkie procesy zachodzące w każdej z głównych składowych ekosystemu są integralne i traktowanie biocenozy i biotopu jako układów samodzielnych i oderwalnych jest niepoprawne.
2. Odnosi się do organizacji biocenozy – do powiązań pomiędzy poszczególnymi gatunkami, konkurencja o pokarm, o przestrzeń, o warunki życiowe, o znaczenie stąd też każda biocenoza charakteryzuje się określonym składem gatunkowym.
3. Zasada autonomii ekosystemu – wzajemne powiązanie wszystkich elementów realizujących obieg materii oraz stosunki wewnętrzne decydują o autonomii ekosystemu.
4. Zasada równowagi ekologicznej – każdy ekosystem ma właściwości samoregulacyjne. Jeśli nie ma ingerencji z zewnątrz nawet jeśli nastąpiło zachwianie to nastąpi powrót do równowagi, w systemie gdzie zostaną przekroczone dopuszczalne granice warunków nie dojdzie do zrównoważenia.
5. Zasada sukcesji – następuje zasiedlanie danego biotopu przez biocenozę, odbywa się przy odpowiedniej konkurencji.
Sukcesja – ukierunkowany ale jednak uporządkowany proces zmian jakim podlega biocenoza i ekosystem. Jest powodowana zmianami w biotopie np. warunki klimatyczne.
Rodzaje sukcesji:
Pierwotna – zaczyna się w momencie, w którym dany obszar jest pozbawiony organizmu i pojawia się jakieś życie. Intensywność produkowania podstawowych substancji, którymi żywią się konsumenci. Szybkość gromadzenia energii promieniowania słonecznego.
1. Stadium nie sukcesyjne – musi zaistnieć biotop pozbawiony życia biologicznego. Może być wynikiem oddziaływań antropogenicznych lub czysto przyrodniczych
2. Stadium imigracji – pojawiają się w tym obszarze pierwsze organizmy, często przypadkowe, np. pył z roślin przynoszony przez wiatr. Są to organizmy o bardzo małych wymaganiach życiowych, tolerancyjne. Mówi się, że to zespół pionierski lub inicjalny.
3. Stadium kolonizacji
Kolonizacja – zasiedlanie wolnych przestrzeni.
4. Stadium współzawodnictwa – migracje organizmów nie są przypadkowe, pojawiają się organizmy przystosowane do danych warunków biotopu. Wytwarza się w tym okresie profil glebowy, jest ukształtowany.
5. Stadium stabilizacji – wytwarza się pełna równowaga i stabilizacja danego ekosystemu ten okres zwany jest stadium klimaksu. Klimaks – uzyskanie przez dany ekosystem stadium stabilizacji.
Kataklizmy przyrodnicze lub działalność człowieka w każdym stadium mogą spowodować cofnięcie stadium bądź do początku. Cechą stabilizacji jest trwałość w czasie. Te ekosystemy są trwałe, które charakteryzują się dużą bioróżnorodnością. Tam gdzie jest ograniczenie bioróżnorodności dochodzi do zachwiania lub załamania ekosystemu.
Sztucznie utrzymywanymi są agroceloza – np. dane uprawy.
Wtórna – zachodzi wszędzie tam gdzie uprzednio była już rozwinięta biocenoza i została zniszczone, np. wysuszone łąki, wyręby w lasach, pas ochrony leśny wokół GOP.
Biorą w niej udział gatunki mniej wartościowe.
Przyroda nieożywiona – podstawowe jednostki:
- przestrzeń geograficzna – zbiór obiektów geograficznych między, którymi istnieje różnego rodzaju relacja, niektóre są mierzalne niektóre nie są mierzalne.
- Środowisko geograficzne – przestrzeń, na której zachodzi interakcja między człowiekiem a przyrodą
- Środowisko fizyczne – obszar oddziaływań praw fizyki na przestrzeń geograficzną
- Atmosfera – środowisko atmosferyczne, przemieszczenie, temperatura
- Litosfera – wgłąb
- Hydrosfera
- Pedosfera – gleba
- Biosfera
Atmosfera, litosfera, hydrosfera i pedosfera stanowią środowisko abiotyczne, które biolodzy i ekolodzy zaliczają do biotopu.
- środowisko społeczno-ekonomiczne – najwyższy stopień integracji obu środowisk – antroposfera, w środowisku tym realizuje się relacja człowiek – przyroda poprzez jego działalność ekonomiczną, nie jest mierzalne.
- Sfera oddziaływania – noosfera – rozwój
Właściwe powinno być podejście rozumowe, właściwe ukierunkowanie zmian nie powodujące zmian w niszy ekologicznej i powinny być przewidywane.
Nie przewidywane procesy przyrodnicze – wybory naukowców.
Wykład 12.01.03
Ochrona środowiska warunkuje przetrwanie ludzkości.
Odpowiedzialność za środowisko.
3 elementy skutecznej ochrony środowiska:
1. przekonanie filozoficzne ogólnoludzkich wartości
2. posiadanie wiedzy o sposobach zapobiegania dewastacji
3. środki techniczne i finansowe na przeciwdziałanie.
Odpowiedzialność sprawcza – jeżeli związana jest z działaniami, których się w środowisku podejmujemy to jesteśmy sprawcami środowiska, ulepszamy je, tworzymy nowe elementy a także możemy przyczynić się do jego degradacji
Odpowiedzialność zachowawcza - wiąże się z zachowaniem walorów przyrodniczych, atrakcji kulturowych i przyrodniczych, dążenie do równowagi w poszczególnych ekosystemach.
Etapy oddziaływania człowieka na środowisko i konsekwencje.
1. Człowiek zdominowany przez przyrodę, uzależniony od niej, przygląda się i obserwuje i zastanawia się jak się bronić przed tym.
2. Człowiek oswaja przyrodę i podporządkowuje swoim potrzebom.
3. Człowiek wyjaśnia przyrodę w sposób racjonalny, panuje nad znaczną częścią swojego otoczenia i środowiska.
4. Człowiek panuje nad przyrodą, podporządkowuje przyrodę swoim celom – rozwój nauki, techniki, postęp
5. Człowiek narusza w sposób nieodwracalny integralność przyrody – intensywna eksploatacja zasobów nieodnawialnych.
5/6 Przyroda opiera się człowiekowi , zagrożona jest niezbędna równowaga.
7.Koniec ludzkiej egzystencji?
I – okres współżycia człowieka z przyrodą.
...
cleo85