HISTORIA POLSKIEJ ADWOKATURY.doc

HIDTORIA POLSKIEJ ADWOKATURY – Zdzisław Krzemiński.

Corpus iuris civili z 534 r. – kodyfikacja stworzona przez Tryboniana, adwokata; wiele przepisów dot. adwokatów i pełnomocników. Digesta opracowywało: 1 urzędnik, 4 profesorów i 11 adwokatów. Prawicy kończyli 5 – letnią szkołę m . in. w Atenach i tam też przetłumaczono C.i.c. na grekę. IX/X w. na nowo opracowano ją w „Bazylice”.

Wpływy obce:

- wpływ z północy (justyniański, państwa słowiańskie, Wielkie Morawy) -  książę wielkomorawski opracował razem z Metodem zbiór przepisów prawnych „Methiodus”. Wpływ został przerwany przez pojawienie się plemion madziarskich, które rozbiły Wielkie Morawy i założyły własne państwo odgradzając nas od krajów cesarstwa wsch.

- wpływ z zachodu (frankowski, z Saksonii i byłej Galii) – wybitni adwokaci: Ursulus, Gabinianus, Florus. Istniała korporacja adwokacka o ograniczonej liczbie członków i dotrwała do czasów państwa Franków. Przeniosła się do nas myśl o możliwości korzystania w sądzie z pomocy uczonych prawników.

- przyjęcie chrześcijaństwa – informacje o instytucjach prawa rzymsko – kanonicznego min. info o pełnomocnikach i obrońcach sadowych. W XIII w . przekształcenie się rzeczników, którzy pomagali stronie w przestrzeganiu zasad procesowych, w zastępców procesowych działających na podstawie pełnomocnictwa.

Funkcja patronalna – patron: właściciel ziemski, który ochraniał interesy chłopów lub innej ludności przed nieprawidłowościami adm. centralnej oraz w sądzie; związany z jakimś terenem. W Polsce: patron = adwokat; funkcja patrona zaczęła się przekształcać w funkcję administracyjną i mianem adwokata zaczęli nazywać samych siebie książęta, sołtysi, wójci, sędziowie (takie tytułowanie tych osób trwało gdzieniegdzie aż do XVIII w.) dlatego na faktycznego patrona mówiono już defensor, prokurator lub interlokutor.

J. Długosz, „Annales” z 1016 r. oraz Gall Anonim, „Kronika polska” – wzmianki, że Bolesław Chrobry nakazał wszystkim wdowom, małoletnim sierotom, ludziom wiejskim i ubogim wyznaczać obrońców, syndyków i oskarżycieli płatnych ze Skarbu Państwa; Chrobry zmuszony był tak nakazać ze względu na dużą liczbę skarg tych osób po tym jak utraciły one swych mężów, ojców i opiekunów na wojnie (sprawy zagarnięcia mienia itp.).

„Księga henrykowska” – pierwsza wzmianka o pełnomocnikach.

Przywilej z 1249 r. dla biskupa wrocławskiego Tomasza I. (wzmianka w Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski) – prawo wystąpienia pełnomocnika zamiast biskupa jako strony (do tej pory wystąpienie pełnomocnika nie zwalniało strony od osobistego stawiennictwa w sądzie).

Jadwiga Trzebnicka (1174 – 1243), córka hrabiego Metanu, żona Henryka Brodatego, matka Henryka Pobożnego, bohaterka spod Legnicy – spełniała niektóre czynności obrońcy, płaciła ze swego majątku grzywny za skazanych, broniła biedaków, interweniowała w interesie wieśniaków u notariusza Ludolfa o obniżenie świadczeń podatkowych. W XVI w. kobiety nie mogły występować w sądzie nawet we własnym imieniu.

Wiek XIV (monarchia stanowa):

Statuty Wiślicki 1347 – 1370 (statuty Kazimierza Wielkiego)– regulowały adwokaturę jako instytucję prawną, rozpowszechniły się jako podstawowe prawo polskie, świadczą o wysokim poziomie polskiej myśli prawniczej

Statut X „De procuratoribus sine interlocutoribus causarium in iudicia X:

„(…) każdy człowiek, niezależnie od stanu i okoliczności, może i powinien mieć adwokata, pełnomocnika lub rzecznika”, przepis ten gwarantuje prawo do obrony i ochrony praw podmiotowych każdemu człowiekowi, niezależnie od przynależności stanowej, w praktyce tak jednak nie było, zdolność procesową chłopów ograniczono do sądów dominalnych, w innych sądach mogli występować tylko ze swymi panami.

Statut ten został zredagowany z myślą o tym, aby przeciwdziałać nieprawidłowościom wymiaru sprawiedliwości, które wg. Kronik Długosza były ogromne!!!

Mimo wydania statutów, w niektórych miastach nadal stosowano prawo niemieckie (saskie i magdeburskie):

- przywilej piastowskiego księcia Henryka III z 1263 r. wprowadzał prawo zachodnie we Wrocławiu

- prywatny zbiór norm stosowanych w sądach krakowskich Bartłomieja Groickiego „Porządek sądów i spraw miejskich w Koronie Polskiej” z drugiej połowy XVI w.:

adwokaci są „jakoby sądowi rycerze (…)” 

- „Zwierciadło saskie” – współudział adwokata w procesie, który ma otrzymać zapłatę z spełnienie swych obowiązków

-  większe znaczenie miał pełnomocnik w sprawach cywilnych niż obrońca w sprawach karnych, ponieważ przyznanie się oskarżonego było „koroną dowodów”, których nie można było kwestionować a obrońca mógł jedynie prosić o łaskę i miłosierdzie (Constitutio Criminalis Karolina), stosowane tortury zmniejszały znaczenie obrońcy; tak było do czasów rewolucji francuskiej.

Sprawa z powództwa Kazimierza Wielkiego p-wko Zakonowi Krzyżackiemu o wydanie zagarniętych ziem i odszkodowanie ( 1338-1339):

- pełnomocnik strony powodowej – mistrz Bertold z Raciborza, syn Alberta z Raciborza, prawnik i prokurator króla

- w imieniu Zakonu – mistrz Jakub, pleban z Arnoldendorfu

- papież Benedykt XII ustanowił sąd w Warszawie na skutek skarg Dzierżka Pakosławca, które przedstawił mu on w Rzymie w 1337 r.; dlatego taki sąd ponieważ Warszawa nie podlegała królowi i była przez to neutralna

- sędziowie to wysocy duchowni: Galhard de Carcerubus z Chartres, licencjat prawa Piotr – syn Gerwazego i legat Stolicy Apostolskiej.

- termin rozprawy: 4.02.1338 r.

- sędziowie badali dowody przez ok. 1,5 roku  (przesłuchali 126 świadków)

- wyrok ogłoszony 15.09.1339 r. –sąd uwzględnił powództwo odszkodowawcze w całości i zasądził na rzecz króla 194.500 grzywien i zobowiązał Zakon do wydania ziem: pomorskiej, włocławskiej, brzeskiej, dobrzyńskiej, chełmińskiej i Michałowskiej, od Zakony zasądzono koszty procesu w wys. 1.600 grzywien

Wiek XV (średniowiecze):

Dwa słynne procesy: król Władysław Jagiełło w sprawie z Zakonem Krzyżackim i pokrzywdzeni mieszczanie krakowscy, oskarżeni o zabójstwo Jana z Tęczyna.

Sławni pełnomocnicy i obrońcy:

- Paweł Włodkowic – zyskał sławę w skali światowej

- Jan Oraczewski

- Jan Ostroroga                  

- Jan Rytwiański       

- Andrzej Łaskarz

- Jakub Szadka

(trzej ostatni byli zastępowali króla w słynnym procesie o sukcesję mazowiecką)

Zakaz Władysława Jagiełły z 1423 r. - sędziom nie wolno pełnić funkcji adwokackich. 

- o dopuszczeniu do pełnienia funkcji pełnomocnika lub obrońcy przed sądem decydował skład orzekający

- w poważniejszych sprawach podsądni korzystali z pomocy „uczonych prawników” po Uniwersytecie Krakowskim lub U. w Pradze

- uniwersytet Krakowski – założony w 1364 r., 6 – letnie studia prawnicze, główny przedmiot to prawo kanoniczne wykładane z pkt. widzenia doktryn kościelnych C.i.c., uczono aby mówca powoływał się zawsze na znane autorytety co hamowało twórcze myślenie

Paweł Włodkowic:

- pochodził ze wsi Brudzeń (ziemia dobrzyńska), napadniętej przez Krzyżaków

- ukończył wydz. prawa na U. w Pradze w 1396 r., studiował tez w Padwie, bakałarz dekretów (prawa kanonicznego)

- zyskał sławę występując przed sądem soborowym w Konstancji (1414 – 1418) jako pełnomocnik Władysława Jagiełły w sporze z Zakonem Krzyżackim; znał tą sprawę bo już w 1412 r. zastępował księcia Janusza Mazowieckiego w postępowaniu rozjemczym z Zakonem w Budzie

- przygotował na nią trzy pisma procesowe (dwa w 1415 r. i trzecie w 1416 r.), w których zarzucał Krzyżakom herezje mówią, że są sektą

- w imieniu Zakonu: Jan Falkenberg i Jan Bambergii

- zaliczał prawo do obrony do naturalnych praw podmiotowych człowieka

- podnosił wysoką rangę kontradyktoryjności procesu

- dzięki niemu aresztowano Falkenberga jako heretyka a zarzuty Falkenberga pod adresem Polski i króla Jagiełły, Komisja uznała za bezzasadne

- sławne jego pisma procesowe z Wrocławia, związane z prowadzeniem sporu przed Zygmuntem Luksemburczykiem: pismo Oculi, pismo odwołujące do papieża oraz list do Zbigniewa Oleśnickiego napisany w 1432 r. z Padwy.

Sprawa o zabójstwo Andrzeja z Tęczyna:

- zabity przez krakowskich mieszczan w dniu 16.07.1061 r.

- podczas odbierania zbroi od płatnerza pobił go i w wynikłych z tego rozruchach zabito go w kościele franciszkańskim

- oskarżał syn zabitego i żądał gardeł winnych oraz odszkodowania w wys. 80.000 grzywien

- pierwsza rozprawa w Nowym Korczynie 6.12.1461 r. i nie było na nich obecnych oskarżonych

- był to proces przeciwko mieszczanom krakowskim, bez nazwisk oskarżonych!

- nie wyznaczono obrońców z urzędu

- po rozpoczęciu procesu Jan Oraczewski oświadczył, że będzie bronił krakowskich mieszczan

- Oraczewski zarzucił niewłaściwość sądu sejmowego, ponieważ zgodnie z przywilejem z 7.12.1358 r. tego typu sprawę powinno się rozstrzygać wg. Prawa miejskiego, ale Oraczewski nie miał pełnomocnictwa i został zignorowany

- na następną rozprawę z pełnomocnictwami stawili się Piotr Hers Głowacz i Adam

- sąd wydał wyrok ogólny zgodny z żądaniami oskarżyciela

- w zw. z tym król zażądał wydania winnych a ponieważ winnych z nazwisk nie było, zażądał wydania burmistrza Krakowa i 8 innych jeszcze osób; 15.01.1462 r. ścięto 6 osób w tym burmistrza.

Rzeczpospolita szlachecka.

Przywileje nieszawskie:

- wydane przez Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta

- pierwszy z 1454 r. a ostatni ujmujący wszystkie w całość z1496 r.

- wpłynęły na przekształcenie monarchii w rzeczpospolitą szlachecką

- rozpoczęły rozwój adwokatury – zaczęły się tworzyć korporacje adwokackie

- uniezależniły wymiar sprawiedliwości od króla i możnowładców

- szlachta uzyskała prawo wybierania kandydatów na sędziów i pisarzy sądowych

- art. 1: „nikt nie będzie więziony bez wyroku sądowego, który musi być zgodny z prawem

- podnosiły autorytet sędziów, kontradyktoryjność procesu i znaczenie obrońcy w procesie

- instytucja obrony z urzędu

- zakaz wygłaszania zbyt długich oracji

- zaczęli pojawiać się zawodowi zastępcy procesowi – prokuratorzy (ich obowiązki uregulowano dopiero w 1543 r. w konstytucji sejmu krakowskiego)

- to miało wpływ na tworzenie się korporacji adwokackich

Wiek XVI (renesans).

- duży rozwój adwokatury

- powrócono do spuścizny starożytności i rozwinęło się szkolnictwo wyższe (Akademii Krakowskiej i Zamojskiej)

- hasła reformacyjne wzmagały tendencje demokratyczne

- Bartłomiej Groicki w „Porządku sądów i praw miejskich w Koronie Polskiej” pisze już po polsku i podkreślał znaczenie adwokatów w procesie cywilnym

Uchwalono akty ustawodawcze dot. pełnomocników i obrońców:

1.       uchwała sejmu radomskiego 1505 r. „De malo prokuratorio” dot. przedstawiania w sądzie niewłaściwie sporządzonych pełnomocnictw

2.       konstytucja sejmu Piotrowskiego 1511 r. „De potestate procuratoris” dot. ograniczenia uprawnień pełnomocników m In co do inskrypcji (wpisy w ks. wieczystych)

3.       konstytucja sejmu krakowskiego 1543 r. „Procuratores mercenarii” dot. zaprzysięgania płatnych prokuratorów i zabraniania im prowadzenia niesłusznych procesów (np. dochodzenie wygórowanych odszkodowań) a w razie zuchwałości pełnomocnicy i obrońcy mogą być pozbawieni dekretem królewskim uprawnień występowania przed sądem

4.       ordynacja Zygmunta Augusta ok. 1548 r. dot. taryfy adwokackiej

5.       ordynacja Zygmunta Augusta 1559 r. „Mandatu super procuratoribus causarum” dot. regulacji prawnej i obowiązków zawodowych adwokatów w sądzie królewskim i sejmowym taryfy adwokackiej.

Dzieło Andrzeja Frycza Modrzewskiego „Commentariorum de Republica emendanda” w jez. łacińskim, wyd. w Bazylei w 1554 r.; księga II „O prawach”, rozdział XVII „O oskarżeniu i obronie tak w sprawach prywatnych jak i publicznych, o cenzorach i rzecznikach sądowych” – krytyka adwokatów i postulaty:

1.       rozwlekłość mów sądowych, które przeszkadzają wymiarowi sprawiedliwości

2.       wywieranie presji na sąd przez przychodzenie do sądu tłumnie i z bronią

3.       niedostateczna obrona sądowa praw ludzi niższego stanu

4.       ustanowienie pełnomocników procesowych i pełnomocników pokrzywdzonych jako oskarżycieli z urzędu

5.       znaczenie społecznej adwokatury

6.       zwięzłość i przejrzystość przepisów prawnych, przy czym brak tego wykorzystują adwokaci

7.       urzędowe doprowadzenie doi istnienia adwokatów (rzeczników) przysięgłych i do wydania taryfy adwokackiej .

Wiek XVII (barok).

- rzeczywisty rozkwit i szczytowe stadium adwokatury przedrozbiorowej

- duża liczba pełnomocników i obrońców

- duże znaczenie miały trybunały i inne sądy

Legislacja (dot. tylko Poznania):

1.       wilkierz poznański z 8.06.1663 r. dot. przygotowywania się obrońców do rozpraw

2.       wilkierz poznański z 20.101.1665 r. dot. zaprzysięgania obrońców sądowych

Proces:

- oskarżony Jerzy Lubomirski, marszałek wielki i hetman polny konny, który na sejmach w latach1661 i 1662 zwalczał królewski program naprawy państwa i wyzyskiwał związek wojskowy (tzw. Związek Święconego) we własnym interesie (zdrada stanu)

- królewski sąd sejmowy, przewodniczył król Jan Kazimierz

- rozpoczęcie procesu – 5.12.1664 r.

- Lubomirski nie stawił się i nie wysłał swoich obrońców

- oskarżający wielki koronny Jan Tański żądał wydania wyroku zaocznego, skazującego na utratę godności, urzędów, życia i czci oraz konfiskatę majątku pochodzącego z piastowanego urzędu

- zapadł wyrok zaoczny

- następnego dnia sprzeciw od wyroku złożony przez obrońcę i odroczenie sprawy

- 9.12.1664 r. wniosek syna oskarżonego – Stanisława Lubomirskiego o obrońcę z urzędu – sąd uwzględnił wniosek i wyznaczył nań Stanisława Zestelińskiego oraz Andrzeja Mniszcha

- mimo dobrej obrony zapadł wyrok skazujący (do skazania jednak nie doszło bo Lubomirski uciekł za granicę).

Okres kontrreformacji (Śląsk od końca XVI do połowy XVIII w.).

Pierwsi pełnomocnicy – na Śląsku.

- przez wzrost tendencji absolutystycznych rozwój adwokatury był zahamowany

- część adwokatury była przeciwna cesarzowi niemieckiemu a sprzyjała ewangelickiemu Janowi Chrystianie

- chłopi występowali przeciwko swoim panom a pomagali im adwokaci z urzędu

- siedziby adwokatów znajdowały się w księstwach: wrocławskim, świdnickim, jaworskim i głogowskim i tam prowadzili kancelarie adwokaci zaprzysiężeni i zwyczajni

- we Wrocławiu działało 4 adwokatów zaprzysiężonych i bliżej nieokreślona zwyczajnych

- zaczęły się spory kompetencyjne między Urzędem Wyższym (Oberamt) a miastem i tak w 1688 r. UW zakwestionował orzecznictwo miejskie w stosunku do urzędników cesarskich

a w latach 1705 i 1706 wybuch spór jakiej jurysdykcji powinni podlegać adwokaci; zaprzysiężeni chcieli podlegać UW a zwyczajni władzom miejskim; wrocławski Senat zwrócił się z tym zapytaniem do władz centralnych i cesarska administracja ustosunkowała się negatywnie do propozycji podporządkowania adw. UW.

Wiek XVIII.

Nowa ustawa o ustroju adwokatury z 1707 r. „sankcje”:

- była wymierzona przeciwko ewangelickim adwokatom ponieważ możliwość stawania przed sądami śląskimi dawała tylko adw. zaprzysiężonym a zaprzysiężenie było możliwe po zdaniu egzaminu (egzamin przeprowadzali adw. już zaprzysiężeni) i zweryfikowaniu przydatności zawodowej kandydata – dobrze wychowany i niekłótliwy (w pierwszej kolejności powoływano na adw. zaprzysiężonych katolików ze zdolnością do prowadzenia spraw prawnych).

Upadek I RP.

Okres saski (dynastia Wettynów, 1697 – 1763).

- regres poziomu fachowego i wartości moralnych adwokatury

- brak kwalifikacji zawodowych zastępowany był najgorszego typu manierami i kruczkami procesowymi

- nagminny charakter przybrały „tumulty” na rozprawach skierowane przeciwko sędziom i stosowane między palestrantami

- pojawiło się dużo przepisów (konstytucji) dot. organizacji zawodu adwokackiego oraz zasad pracy adwokackiej oraz przepisów dyscyplinarnych i incompatibilia:

* wprowadzono ograniczenie liczby patronów w poszczególnych sądach

*  zakaz umów de quora litis,

* zakaz zatrzymywanie akt i dokumentów klientowskich

* dwuletni zakaz obejmowania funkcji sędziego przez patrona, który wystąpił z palestry

ale i tak przepisy te nie były przestrzegane.

Okres reform ustrojowych.

...