Bobkowicz-Lewartowska Lucyna - Autyzm dzieciecy.txt

(304 KB) Pobierz
Lucyna Bobkowicz-Lewartowska
Autyzm dzieci�cy
zagadnienia diagnozy i terapii
Oficyna Wydawnicza �Impuls" Krak�w 2005

Spis tre�ci
Wst�p	9
1. Wprowadzenie	11
2. Epidemiologia autyzmu	15

2.1. Cz�sto�� wyst�powania zaburze� autystycznych	15
2.2. Status socjoekonomiczny rodzic�w dzieci autystycznych	16
2.3. Badania longitudinalne nad autyzmem	17
3.	Koncepcje dotycz�ce przyczyn autyzmu	21
3.1.	Koncepcje psychoanalityczne	21
3.1.1. Autyzm jako zaburzenie procesu
separacji-indywidualizacji	21
3.1.2. Wsp�czesne teorie autyzmu w nurcie
psychoanalitycznym	24
3.1.3. Ewolucja pogl�d�w na temat roli rodzic�w
w genezie autyzmu wczesnodzieci�cego	25
3.2.	Autyzm w koncepcjach etologicznych	31
3.2.1. Biologiczne mechanizmy tworzenia si� przywi�zania.
Teoria Bowlby'ego	31
3.2.2. Koncepcja N. Tinbergena	34
3.2.3. Teoria przywi�zania a poznawcze modele rozwoju	36
3.3.	Biologiczne przyczyny zaburze� autystycznych	38
3.3.1. Poszukiwanie deficytu biologicznego w autyzmie
a zasada ekwifinalno�ci i multifinalno�ci
w neurorozwoju	 38
5

3.3.2.	Zaburzenia neurologiczne, neurochemiczne,
neuroanatomiczne i genetyczne obserwowane
w autyzmie	41
3.3.3.	Autyzm jako zaburzenie proces�w integracji
sensorycznej	45
4.	Charakterystyka os�b z autyzmem	51
4.1. Funkcjonowanie spo�eczne os�b autystycznych 	51
4.2. Komunikacja os�b autystycznych	57

4.2.1. Charakterystyczne cechy mowy dzieci autystycznych	59
4.2.2. Komunikacja niewerbalna w autyzmie 	62
4.3.	Rozw�j poznawczy	63
4.3.1.	Specyficzny deficyt poznawczy w autyzmie
� koncepcja S. Barona-Cohena	63
4.3.2. Og�lny poziom rozwoju psychoruchowego. Stabilno��
funkcjonowania poznawczego w autyzmie	68
4.3.3. Stopie� autyzmu a poziom rozwoju psychoruchowego	72
4.3.4. Stopie� autyzmu a profil rozwoju psychoruchowego	74
4.3.5. Stopie� autyzmu a poziom i profil rozwoju
psychoruchowego w przebiegu procesu
terapeutycznego. Badania w�asne	78
5.	Wybrane formy terapii os�b autystycznych	93
5.1. Niedyrektywne formy terapii	93
5.2. Terapia �Holding"	95
5.3. Terapia zaburze� sensorycznych w autyzmie
wczesnodzieci�cym	98

5.3.1. Og�lne zasady terapii sensorycznej 	98
5.3.2. Techniki stosowane w terapii zaburze� sensorycznych	99
5.3.3. Autoterapia dziecka autystycznego	103
5.4.	Zmodyfikowana forma metody dobrego startu	105
6

5.5. Metoda ruchu rozwijaj�cego W. Sherborne	108
5.6. Terapia behawioralna	109

5.6.1. Za�o�enia teoretyczne	109
5.6.2. Ocena behawioralna	111
5.6.3. Cele i techniki terapii behawioralnej 	111
5.7.	Model TEACCH jako program kompleksowej pomocy
osobom autystycznym	 116
5.7.1. Koncepcje i zasady terapeutyczne le��ce u podstaw
TEACCH	 117
5.7.2. Formy �wiadczonych us�ug w ramach modelu
TEACCH	120
ANEKS 	125
A. Diagnoza w autyzmie dzieci�cym	125
A.l. Model post�powania diagnostycznego	125
A.2. Wybrane metody diagnostyczne	126
A.2.1. Kryteria diagnostyczne wed�ug ICD-10	126
A.2.2. Kryteria diagnostyczne wed�ug DSM-IV	128
A.2.3. Diagnostyczna Lista Kontrolna (E-2) B. Rimlanda	129
A.2.4. Kwestionariusz Autyzmu w Okresie Poniemowl�cym
(CHAT) S. Barona-Cohena, J. Allen, C. Gillberga	130
A.2.5. CARS � Childhood Autism Rating Scal� (Skala
Oceny Autyzmu Dzieci�cego) E. Schoplera,
R. Reichlera, B. Renner	133
A.2.6. PEP-R � Psychoeducational Profile Revised
(Profil Psychoedukacyjny) E. Schoplera,
R. Reichlera, A. Bashford	138
A.2.7. Southern California Sensory Integration Tests J. Ayres ... 142 A.2.8. Obserwacja kliniczna ukierunkowana na
diagnozowanie zaburze� sensorycznych	143

Spis tabel
Tab. 1.   Nieprawid�owo�ci obserwowane u os�b autystycznych
(Yeung-Courchesne, Courchesne, 1997)	41
Tab. 2.   Dane z wywiadu 43 dzieci autystycznych (zespo�y
autystyczne) (Ku�akowska, 1998)	42
Tab. 3.   Podstawowe deficyty j�zykowe w komunikowaniu si� dzieci
autystycznych (Konstantareas M.M., Blackstock E.B.,
WebsterC.W., 1992, s. 73)	58
Tab. 4.   Autyzm a profil rozwoju psychoruchowego	77
Tab. 5.   �rednie zada� zaliczonych w PEP-R w badaniu I w grupie
z autyzmem znacznym i w grupie z autyzmem lekkim	81
Tab. 6.   Por�wnanie �rednich wynik�w og�lnych w PEP-R	82
Tab. 7.   Poziom dysharmonii w rozwoju psychoruchowym w grupie
z autyzmem lekkim - umiarkowanym i w grupie
z autyzmem znacznym w pierwszym badaniu	83
Tab. 8.   Warto�ci �rednie zmiany w skalach PEP-R w ca�ej grupie 	89
Tab. 9.   Przyk�ady �wicze� stosowanych w hipoterapii w odniesieniu
do trzech podstawowych uk�ad�w zmys�owych (Smoli�ski, 1985)	103
Tab.10. Mo�liwo�ci hipoterapii w zaburzeniach integracji sensorycznej
(Smoli�ski, 1995) 	103
Tab. 11. Por�wnanie ilorazu rozwoju PEP-R z wynikami test�w
inteligencji (Schopler, 1995, s. 129)	103
Spis rycin
Ryc. 1.   Spoleczno-poznawcza teoria powtarzanych form aktywno�ci
(Baron-Cohen, 1989) 	55
Ryc. 2.   Eksperyment �Sally-Ann" (Frith, 1996, s. 160)	65
Ryc. 3.   Rozw�j umys�owy a trzy g��wne obszary zaburze� w autyzmie	68
Ryc. 4.   Typologia os�b autystycznych ze wzgl�du do nasilenia
zaburze� autystycznych oraz poziomu rozwoju intelektualnego
(Christie, 1990, s. 3, za: Pisula, 1993)	73
Ryc. 5.   Profil �rednich wynik�w zada� zaliczonych w PEP-R
w pierwszym badaniu w grupie z autyzmem znacznym
i lekkim - umiarkowanym	82
Ryc. 6.   Schemat zmian w przebiegu procesu terapeutycznego
w grupie dzieci z autyzmem znacznym w I badaniu,
kt�re w II badaniu przesz�y na poziom autyzmu lekkiego	88
Ryc. 7.   Por�wnanie skuteczno�ci r�nych program�w terapii
dzieci autystycznych (Schopler, 1987, s. 385)	117

Wst�p
   Autyzm dzieci�cy, kt�ry dopiero w latach czterdziestych naszego stulecia zosta� opisany jako odr�bna jednostka nozologiczna, wzbudza do dzi� wiele kontrowersji. Chocia� coraz cz�ciej podkre�lane jest polietiologiczne uwarunkowanie tego jednego z najpowa�niejszych zaburze� rozwoju, to zapewne spory dotycz�ce przyczyn autyzmu b�d� trwa�y jeszcze d�ugo. Obiektem dyskusji, wnikliwej obserwacji, a tak�e fascynacji s� zachowania dzieci autystycznych, pe�ne nie do ko�ca zrozumia�ych skrajno�ci. Zachowania te stanowi� wyzwanie dla rodzic�w, terapeut�w oraz samych os�b autystycznych, kt�re czasami przekazuj�nam opisy swoich do�wiadcze� (np. Tempie Grandin, Donna Williams).
   Dzieci autystyczne przez wiele lat funkcjonowa�y poza, dost�pnymi dla innych os�b, formami pomocy psychologiczno-medycznej. Dopiero w latach siedemdziesi�tych, a w naszym kraju pod koniec lat osiemdziesi�tych, zacz�to tworzy� odpowiedni model pomocy, przystosowany do specyficznych potrzeb os�b z autyzmem. W prezentowanej pracy przedstawiono m.in. badania w�asne dotycz�ce wp�ywu procesu terapeutycznego na stopie� autyzmu i rozw�j psychoruchowy. Celem bada� by�o tak�e okre�lenie zwi�zku pomi�dzy stopniem autyzmu a poziomem i profilem rozwoju psychoruchowego. Przes�ank� podj�cia tych docieka� by�a mo�liwo�� zastosowania ich wynik�w w oddzia�ywaniach terapeutycznych oraz diagnozie i profilaktyce autyzmu.
   Pragn� serdecznie podzi�kowa� Pani Profesor Marcie Bogdanowicz za zainspirowanie mnie do przeprowadzenia bada�, �yczliw� pomoc i wsparcie oraz cenne wskaz�wki naukowe, udzielane mi w trakcie opracowywania niniejszej rozprawy.
   Sk�adam gor�ce podzi�kowania rodzicom i ich dzieciom za bardzo przychylne wsp�dzia�ania podczas zbierania materia�u badawczego. R�wnie� gor�ce podzi�kowania przekazuj� terapeutom ze Specjalnego O�rodka Szkolno-Terapeu-tycznego dla Dzieci i M�odzie�y z Autyzmem i z Poradni dla Os�b Autystycznych w Gda�sku, kt�rzy zawsze ofiarowywali mi �yczliw� pomoc w organizacji i przeprowadzaniu bada�, a tak�e s�u�yli swoj� wiedz� i do�wiadczeniem.
   Specjalne podzi�kowania nale�� si� Stowarzyszeniu Pomocy Osobom Autystycznym z Gda�ska, bez kt�rego praca ta zapewne by nigdy nie powsta�a. Stowarzyszenie dzia�a od 1990 roku dzi�ki rodzicom dzieci autystycznych. Wsp�organizuje ono i wspiera od lat, r�norodne formy pomocy dla os�b autystycznych na terenie wojew�dztwa pomorskiego. Wsp�praca z o�rodkami
9

naukowymi w kraju i za granic�, bogata dzia�alno�� wydawnicza Stowarzyszenia stanowi�a nieocenion� pomoc w powstawaniu tej ksi��ki, poprzez stworzenie odpowiednich warunk�w i warsztatu, niezb�dnego do przeprowadzania bada�. Szczeg�lnie pragn� podzi�kowa� Paniom: M. Rybickiej i E. Szmytkowskiej.
   Pragn� r�wnie� z�o�y� podzi�kowania Pani prof. A. Kola�czyk i Panu prof. B. Wojciszke za umo�liwienie mi w ramach studi�w doktoranckich, zorganizowanych na Uniwersytecie Gda�skim, konsultacji mojej pracy ze specjalistami zajmuj�cymi si� r�nymi obszarami psychologii.
   
1. Wprowadzenie
   Opisy dzieci autystycznych, przed naukowymi publikacjami Kannera i Asper-gera, mo�emy znale�� w dawnych mitach i ba�niach. Cz�sty jest w nich motyw dziecka, kt�re rozwija�o si� normalnie, a p�niej zosta�o odmienione lub zabrane przez wr�k� (Brauner, Brauner, 1988). W podaniach ludowych napotykamy czasami opis dzieci, kt�re nie kontaktowa�y si� z lud�mi i nie ba�y si� �adnych niebezpiecze�stw. W�r�d legend o nast�pcach �w. Franciszka z Asy�u, Wing (1996) zwraca uwag� na histori� brata Junipera, kt�rego charakteryzowa�y brak spo�ecznej intuicji i skrajna naiwno��. We wsp�czesnej literaturze mo�emy r�wnie� napotka� bohater�w, kt�rych cechuj� zachowania podobne do spotykanych w autyzmie (np. Oskar Matzerat w �Blaszanym b�benku" G. Grassa, O'grodnik w �Wystarczy by�" J. Kosi�skiego). Pierwszy kliniczny opis dziecka autystycznego zawdzi�czamy J. Itardowi (Brauner, Brauner, 1988), kt�ry zaj�� si� edukacj� ch�opca, znalezionego w lasach Aveyron we Francji pod koniec XVIII wieku.
   Wyodr�bnienia grupy dzieci autystycznych, jako osobnej kategorii diagnostycznej, dokona� Leo Kanner w 1943 roku. Ten pracuj�cy w Baltimore pediatra pochodzenia austriackiego od 1938 roku prowadzi� obserwacj� dzieci, kt�re jego zdaniem zachowywa�y si� w bardzo odmienny, trudny do sklasyfikowania i fascynuj�cy spos�b. W 1943 roku w artykule pt. ,^iutistic disturbances ofaffective contact" opisa� przypadki jedena�ciorga dzieci, kt�re spe�nia�y kryteri...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin