Zającówna.obserwacje.docx

Metody obserwacji.  M. Zającówna

W psychologii traktuje się obserwację jako metodę bezpośredniego badania, której przedmiotem jest działanie i zachowanie osoby badanej w procesie wykonywania przez nią zadań w powiązaniu z osiągniętymi wynikami cząstkowymi bądź rezultatem końcowym.

Ujęcie przedmiotu obserwacji nie jest wolne od zasadniczych kontrowersji, które wynikają z odmiennych stanowisk wobec podstawowego problemu, jakim jest zagadnienie swoistości obserwacji jako metody oraz zagadnienie różnicy zachodzącej między nią a eksperymentem, zwłaszcza zaś jego odmianą zwaną eksperymentem naturalnym. Wg Sergiusza L. Rubinsztejna badacz stosujący tą metodę: czeka, aż przypadkowy bieg zjawisk umożliwi mu obserwację i nie modyfikuje warunków, w jakich przebiega badane zjawisko.

Badania obserwacyjne prowadzić należy tak, aby samymi przez się czynnościami obserwacyjnymi nie wywołać zmian w zjawiskach stanowiących przedmiot badań. W innych podejściach do obserwacji badacz aranżuje  określoną sytuację naturalną, zamiast oczekiwać jej zaistnienia, przedmiotem obserwacji czyni również zachowanie wywołane i sprowokowane. Przez zastosowanie odpowiednich technik (dobieranie osób badanych; dokonywanie obserwacji, której przedmiotem są dalece wyselekcjonowane aspekty zjawisk oraz zjawiska przebiegające w bardzo krótkich odcinkach czasu; rejestrowanie i pomiar tego, co jest obserwowane) możliwe staje się wprowadzenie kontroli warunków badania.

            Rodzaje obserwacji. Techniki obserwacyjne i ich zastosowanie.

Kryteria podziału metod obserwacyjnych:

·         Strategia doboru próbek

·         Technika rejestrowania

·         Procedury analizy uzyskanych wyników.

Metody obserwacyjne mogą być otwarte i zamknięte.

·         Metoda otwarta- polega na braku ograniczeń co do zakresu obserwowanych zjawisk (dzienniczki obserwacyjne, obserwacja fotograficzna). Ta metoda jest podobna do metod stosowanych w pracy przez historyka, biologa, biografa.

·         Metoda zamknięta- (próbki czasowe, próbki zdarzeń i ocena cech) ukierunkowują obserwację tylko na wybrane zjawiska i niektóre ich aspekty, przypominają metody stosowane przez eksperymentatora.

DZIENNICZKI OBSERWACYJNE . Stosowali je przede wszystkim badacze rozwoju dziecka. Wyróżniają:

·         Dzienniczki o szerokim zakresie, w których rejestruje się kolejno wszystko, co się obserwuje

·         Dzienniczki tematyczne, uwzględniające zjawiska charakterystyczne dla jednej lub kilku wybranych dziedzin rozwoju.

Np. dzienniczki rozwoju mowy dziecka S. Szumana.

Zaletą tej metody jest :

·         Możliwość wielokrotnego wykorzystania zarejestrowanych i utrwalonych wyników obserwacji przeprowadzonych ze względu na różne aspekty badanych zachowań i ich wyników.

·         Ukazywanie przebiegu rozwoju danego zachowania czy czynności, występowania kolejnych stadiów rozwoju i etapów zachodzących zmian w ich naturalnej ciągłości w ciągu kilku lat życia.

Metoda nakłada wysokie wymagania dotyczące rzetelności prowadzonych opisów zachowania i ścisłego rozgraniczenia opisu od interpretacji.

OBSERWACJA FOTOGRAFICZNA. Polega na wiernym rejestrowaniu wszystkich zmian, jakie pojawiają się w zachowaniu i towarzyszących mu okolicznościach zachodzących w określonej jednostce czasu. Sytuacja zapisuje się na bieżąco potocznym językiem. Nie korzysta się przy tym z żadnych ułatwiających lecz ograniczających kategorii opisu czy arkuszy obserwacyjnych, uwalniając tym samym zarówno od opuszczeń wynikających z selektywnego obserwowania, jak i od zniekształceń narzuconych przez teorię.

PRÓBKI CZASOWE. Obserwacji dokonuje się w ciągu krótkich i stałych odcinków czasu (5 sek.- 20 min), koncentrując uwagę tylko na wybranych aspektach zachowanie się dziecka. Rejestracji podlega samo zachowanie się, bez jego kontekstu sytuacyjnego. Notowanie przebiega na podstawie wcześniej ustalonego zachowania i opracowanego narzędzia zapisu. Uzyskuję się dane o charakterze ilościowym. Do stosowanych wskaźników liczbowych należą:

·         Liczba przypadków wystąpienia danego zjawiska w ciągu jednej jednostki obserwacyjnej.

·         Łączna liczba przypadków wystąpienia danego zjawiska.

·         Liczba jednostek obserwacji, w których wystąpiło dane zjawisko.

Rzetelność i reprezentatywność badań zależą od przeprowadzenia odpowiednio dużej liczby obserwacji dokonanych w tych samych warunkach. Metoda umożliwia nie tylko stawianie ale i sprawdzenie hipotez, jeżeli dotyczą one częstości występowania określonego typu zachowań  w danych warunkach.

PRÓBKI ZDARZEŃ. Obserwator oczekuje wystąpienia interesującego go rodzaju zachowania osoby badanej i kiedy ono się pojawi kolejno opisuje jego przebieg na tle sytuacji, w której zachodzi. Można posługiwać się przygotowanymi wcześniej arkuszami obserwacyjnymi czy zestawami kategorii użytych do opisu, ale również można opisywać każde zdarzenie językiem potocznym.

SKALE OCEN. Są one odmianą techniki szacowania, pozwalającą w pewien ustalony z góry sposób rejestrować i mierzyć określone rodzaje zachowania lub określone cechy osobowości pozwalają badaczowi na przeprowadzenie operacji statystycznych przy zastosowaniu takich testów i miar korelacji, jakie dopuszcza ten typ skali pomiarowej.

ANALIZA JEDNOSTEK ZACHOWANIA. Jest obserwacją, w trakcie której badacz dzieli „na poczekaniu” obserwowany przez siebie ciąg zachowań dziecka na poszczególne jego elementy, zwane jednostki lub epizodami, wg uprzednio przygotowanego zastawu terminów służących do opisu danego rodzaju zachowania.

OBSERWACJA TOPOGRAFICZNA. Metoda ta służy do badania jednostki w określonej grupie, grupy jako całości. Stosowanie metody wymaga wykonania 3 głównych czynności przygotowawczych:

·         Ustalanie kodu obserwacyjnego przystosowanego do celu obserwacji ( polega to na wyróżnieniu i oznaczeniu za pomocą symboli form zachowania składających się na badaną aktywność)

·         Sporządzenia planu sytuacyjnego (topograficznego) przestrzeni, na której znajdują się badani (każda osoba posiada swą własną przestrzeń „poletko”, które w trakcie trwania obserwacji sukcesywnie zapełnia się symbolami kodu- z jednoczesnym oznaczeniem sytuacji bodźcowych, w jakich występują dane formy zachowania).

·         Przygotowania planu chronologicznego przewidywanych sytuacji bodźcowych.

Techniki obserwacyjne scharakteryzować można ze względu na:

·         Liczbę obserwowanych właściwości

·         Liczbę jednocześnie obserwowanych osób

·         Rozkład w czasie

·         Rodzaj danych pochodzących z bezpośredniej obserwacji.

Z uwagi na wymienione cechy metody mogą być:

·         Wybiórcze, gdy dotyczą jednej albo kilku właściwości / Ogólne, gdy dotyczą wszystkich spostrzeganych właściwości

·         Indywidualne/ grupowe

·         Migawkowe, trwające kilka albo kilkanaście minut w ściśle określonych odstępach czasu/ ciągłe

·         Jakościowe/ jakościowe i ilościowe (danym jakościowym czasem można nadać interpretację ilościową np. przez zastosowanie techniki skalowania bądź analizy jednostek zachowania.

Czasem przy obserwacji stosują różne aparatury (metoda obserwacyjno- instrumentalna) lecz te urządzenia często mogą naruszać naturalny charakter  sytuacji, mogą produkować zmiany w zachowaniu osoby badanej . Sposobami łagodzenia tego wpływu są:

·         Maskowanie i ukrywanie aparatury rejestrującej;

·         stosowanie jednokierunkowych przesłon, niewidocznych mikrofonów i kamer telewizyjnych

·         „oswajanie” osób badanych z aparaturą

·         „oswajanie” osób badanych z obecnością obserwatora; przyjmowanie przez niego roli drugorzędnego uczestnika w sytuacji aktywności dziecka.

·         Pozorowanie czynności lub obecności obserwatora.