SYGMATYZM  1

SYGMATYZM

Nieprawidłowa   realizacja  głosek   dentalizowanych  wszystkich trzech  szeregów:

I  - ciszący:   ś,  ź,  ć,  3’

II  -  syczący:  s,  z,  c,  3

III  -  szumiący:  š,  ž,  č,  3۷

DEFORMACJE  (sygmatyzm  właściwy) – nieprawidłowa wymowa spółgłosek

                             zębowych:  s, z, c, 3

                             dziąsłowych: š  ,ž,  č,  3۷

                             palatalnych:   ś,  ź,  ć,  3’

Rodzaje  sygmatyzmu  właściwego:

Międzyzębowe: język wsuwa się między zęby,  spłaszczony  (brak rowka), powietrze rozprasza się po całej powierzchni języka, dolna szczęka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji  (zbliżenia dolnych i górnych zębów), brzmienie tępe podobne do angielskiego   th.  Opis powyższy obejmuje formę   interdentalis.   Występuje również  interlabialis ,    gdy język wsuwa się między wargi  i powstaje dźwięk między    s + f.

Może być też wymowa  międzyzębowa boczna, gdy język wsuwa się między zęby trzonowe. Korektę takiej wymowy zaczyna się od szeregu szumiącego (dziąsłowego).

Przyzębowe:   płaskie ułożenie przodu języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy, nie tworzy się na nim rowek, dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem, brzmienie jest przytępione, szmer jest osłabiony lub w ogóle się nie pojawia. Najczęstszą przyczyną  jest utrwalenie nieprawidłowych wzorców (uporczywe przypadki, zwłaszcza u dorosłych). Korekta polega na odsunięciu języka od zębów.

Wargowo  -  zębowe:  bardzo wąska szczelina tworzy się między dolną wargą, a górnymi siekaczami lub między górną wargą, a dolnymi siekaczami. Język nie bierze udziału w artykulacji, wytworzony dźwięk przypomina ostro brzmiące  f . (układ ten jest charakterystyczny dla wymowy głosek  w,  f).  Korekta wymaga wielu ćwiczeń i powtórzeń, gdyż jest trudno  zlikwidować ten nawyk.

Boczne:  (sygmatyzm lateralny)   niesymetryczne ułożenie całego języka, szczelina nie tworzy się w linii środkowej lecz z boku  -  przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. Szczelina może być poprzedzona zwarciem, a wargi rozchylają się w miejscu przechodzenia powietrza.   Rozróżniamy  seplenienie boczne prawostronne, lewostronne, obustronne.

  Może też być seplenienie boczne ze zwarciem przednim  - język  ułożony jak przy głosce  l,  a powietrze przechodzi bokiem. Albo  seplenienie boczne ze zwarciem  tylnym  -  środek języka unosi się ku podniebieniu i zwiera się z nim z jednej lub dwóch stron.

Świszczące: bardzo ostre świszczące brzmienie głosek dentalizowanych, spowodowane silnym prądem powietrza w wyniku utworzenia głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka. Szczególnie u osób z anomaliami zębowymi, jak diastema, nieregularne ustawienie zębów.

Wargowe:   szczelina tworzy się między wargami, język bierny. Występuje przejściowo, spowodowane niestałą umiejętnością wymowy lub chwiejnością stanów psychicznych.

Krtaniowe:  głoski dentalizowane są zastępowane przez szmer wytwarzany w krtani. Pod naciskiem wydychanego powietrza głośnia jest rozsunięta i prąd powietrza wytwarza szmer. Powstaje w sytuacji rozszczepu  podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani i nagłośni.

SYGMATYZM  2

Gardłowe:  głoski dentalizowane wymawiane są gardłowo w wyniku rozszczepu podniebienie i nieaktywnego podniebienia.

Podniebienne:   (sygmatyzm palatalny, „mowa dziecinna”, sieplenienie, lalkanie)  Nieprzyjemny szmer powstaje w wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego. Najczęściej występuje przy zgryzie otwartym, przy prognacji ( przodowaniu żuchwy) i palatalizacji.

PRZYCZYNY

1.      Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych:

- języka:    zbyt duży, zbyt gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe,

- zniekształcenia zgryzu:  zgryz otwarty, przodozgryz – progenia  i  tyłozgryz,

-  anomalie zębowe:  trwałe   lub   przejściowe w okresie wymiany uzębienia,

-  rozszczep podniebienia:   niedostateczne zamknięcie jamy nosowej przez podniebienie miękkie.

2.      Niska sprawność narządów artykulacyjnych, zwłaszcza języka,  brak pionizacji języka, co powoduje infantylne połykanie ( podczas przełykania język znajduje się przy dolnych zębach, a nie przy wałku dziąsłowym),  a to sprzyja wsuwaniu go między zęby.

3.      Upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, które decydują o barwie głosek dentalizowanych , co prowadzi do niedostatecznego różnicowania tych głosek (najczęściej w wyniku schorzeń ucha wewnętrznego).

4.      Obniżenie słyszalności – nawet niewielkiego stopnia.

5.      Częste choroby górnych dróg oddechowych, zwłaszcza niedrożność nosa, która zmusza do oddychania ustami, co sprzyja wysuwaniu języka.

6.      Naśladowanie nieprawidłowych wzorców, co z czasem może się automatyzować i przejść w nawyk.

7.      Zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem oraz ssanie palca,  jako pośrednia przyczyna bo prowadzą do wad zgryzu i braku pionizacji języka.

SUBSTYTUCJA  -  zastępowanie jednych głosek innymi, realizowanymi prawidłowo.

ELIZJA   -   opuszczanie dźwięku.

Z  INTERNETU

Zespół przyczynowo-skutkowy wymowy międzyzębowej

Wymowa międzyzębowa (interdentalna) charakteryzuje się tym, że język znajdujący się w linii środkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa się między zęby. Jest on spłaszczony (brak rowka) i dlatego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Dolna szczęka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji (zbliżenia dolnych i górnych zębów).

Artykulacja międzyzębowa to wada wymowy obejmująca najczęściej głoski dentalizowane (jeden lub kilka szeregów). Międzyzębowość dentalizowanych (seplenienie międzyzębowe) zawsze współwystępuje z międzyzębowością głosek przedniojęzykowo – zębowych (t, d, n, l)

Według E. Stecko istnieje ścisła zależność pomiędzy warunkami w obrębie układu stomatognatycznego i artykulacją oraz czynnościami oddechowo – połykowymi. Zależność to pozwala na ustalenie zespołu przyczynowo – skutkowego wymowy międzyzębowej, który kształtuje się pomiędzy czynnościami fizjologicznymi: oddychaniem, ssaniem, połykaniem a rozwijającymi się czynnościami ruchowymi w obrębie narządu pokarmowego, tworząc podstawę do kształtowania wzorców ruchowych, czuciowych i kinestetycznych, jak również efektów akustyczno – audytywnych artykulacji.

Wyjaśnienie zależności wymowy od rozwoju funkcji fizjologicznych pozwoli prześledzić proces kształtowania się wymowy międzyzębowej.

Gatunek ludzki jako jedyny wypracował sobie w rozwoju ontogenetycznym artykulację, która jest nagrodą za tysiąclecia usprawniania narządów pokarmowo – oddechowo – fonacyjnych i rozwoju funkcji układu nerwowego. Artykulacja jest możliwa, ale nie konieczna, podobnie jak rozwój poznawczy. W związku z tym stopień jej doskonałości jest wynikiem poziomu czynności niezbędnych do życia (oddechowych i pokarmowych).
W warunkach optymalnych artykulacja, ukształtowana w oparciu o funkcje fizjologiczne jest wzorcowa. Jednak w sytuacji zagrożenia dochodzi do zmiany sprawności narządu w celu zachowania funkcji życiowych:
- funkcje niedrożnych dróg oddechowych grożących uduszeniem, przejmuje jama ustna,
- niesprawny narząd pokarmowy (język, wargi) uniemożliwiający naturalne karmienie człowiek zastąpił sztucznym karmieniem.
Zmiany w funkcjonowaniu narządów dla zachowania funkcji życiowych najwyraźniej widać w realizacjach funkcji najmłodszych, tj. artykulacji. Jest ona najbardziej precyzyjna, a zarazem najmniej utrwalona, najmniej ważna dla życia. Poza tym jeśli jest nawykiem, to najbardziej podatnym na zmiany. Ponadto jak każda czynność nawykowa, im dłużej wykonywana jest w określony sposób, tym trudniej jest ją zmienić, a jeszcze trudniej ukształtować nowy schemat realizacji.

Przykład:
Każdy noworodek oddycha przez nos. Wystarczy jednak krótka infekcja kataralna zmuszająca do oddychania przez usta, aby tan sposób pozostał na całe życie. Słabo utrwalone wzorce mózgowe nie pozwalają noworodkowi rozpoznać, iż jest to niefizjologiczny tor oddechowy, patologiczny lecz ciągle jeszcze możliwy do zmiany na poprzedni, tak jak to się dzieje u osoby dorosłej. U dziecka kilkuletniego, nawet kilkudniowa infekcja nie powoduje takich następstw, jak u noworodka dlatego, że nawyk utrwalony jest trudny do zmiany, a nowy łatwy do szybkiego zapomnienia.
 

Szczegółowa analiza kształtowania artykulacji międzyzębowej

Pierwszą czynnością noworodka istotną dla życia, a dla artykulacji ważną szczególnie jest samodzielny oddech podczas krzyku, możliwy dzięki ukształtowanej w rozwoju płodowym synchronizacji oddychania i fonacji.

Oddech spoczynkowy dla życia (wdech i wydech przez nos) i oddech fonacyjny (wdech i wydech przez usta) zaprogramowany jest dla karmienia naturalnego. Rytmiczność oddychania jest zsynchronizowana z rytmicznością ssania i połykania. W czasie połykania zatrzymana jest czynność oddechowa, a w czasie wdechu – połykania.

Zmiana sposobu karmienia na sztuczne powoduje istotne następstwa na poziomie oddychania. W czasie karmienia smoczek w jamie ustnej utrzymują wargi, a nie dziąsła, które nie mają możliwości szczelnego jej zamknięcia. Jednocześnie smoczek (mniej elastyczny niż brodawka) wywiera na język nacisk ku dołowi, obniżając całą jego powierzchnię, także jego tył, po którym pokarm spływa do jamy gardła, bez konieczności unoszenia podniebienia miękkiego. Prowadzi to do połączenia obu jam – ustnej i nosowej – i umożliwia jednoczesne ich wykorzystanie do oddychania.
Konieczność zachowania rytmiczności oddychania i połykania zmusza dziecko do przerwania ssania (po kilku połknięciach), aby najkrótszą, a więc ustną drogą wziąć oddech. W ten sposób następuje torowanie dróg niefizjologicznego sposobu oddychania przez usta, który jest jednoznaczny za spoczynkowym. Ułożenie spoczynkowe narządów (języka, warg, podniebienia) pozostaje takie jak przy karmieniu – język na dnie jamy ustnej, wargi rozchylone, podniebienie miękkie opadnięte. Oddychanie ekonomiczne (drogą ustną) w czasie karmienia sztucznego utrwala się także w sytuacjach poza karmieniem.
Podobny mechanizm kształtowania się oddychania przez usta pojawia się podczas infekcji kataralnej u dzieci karmionych naturalnie.

Wnioski:

- artykulacja dźwięków mowy ma podłoże ruchów fizjologicznych,
- prawidłowe funkcje fizjologiczno – biologiczne (oddychanie, karmienie, fonacja) na etapie przedmownych ruchów aparatu artykulacyjnego, wpływają na kształtowanie prawidłowej wymowy głosek przedniojęzykowo – zębowych i dziąsłowych,
- wymowa międzyzębowa im później korygowana, tym trudniejsza jest do zmiany,
- w każdym wieku wymowa międzyzębowa jest nieuzasadniona fizjologicznie.

Literatura:
Stecko E., Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy, Lublin 1991
Stecko E., Zaburzenia mowy u dzieci – wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Warszawa 1996
Stecko E., Hortis – Dzierzbicka M., Seplenienie międzyzębowe – norma wiekowa czy patologia?, w: Nowa Pediatria, zeszyt 18 (1/2000)