Witaminy i minerały zaklęte w roślinach

Witaminy i sole mineralne to składniki niezbędne dla zdrowia. Ponieważ jednak nasz organizm nie potrafi wytwarzać większości tych związków ani dłużej ich gromadzić, muszą one być dostarczane w codziennym pożywieniu w odpowiednich ilościach.

Jeśli mamy niedobory witamin, to między innymi spada znacząco nasza odporność na infekcje. Z kolei sole mineralne regulują wiele procesów zachodzących w komórkach, a ich niedostateczna ilość może powodować poważne zaburzenia, zakłócając prace różnych układów.

Większość z nas, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, uzupełnia dietę rozmaitymi preparatami zawierającymi witaminy i sole mineralne. Najczęściej sięgamy po środki syntetyczne dostępne w aptekach. Jednak żaden lek nie zastąpi naturalnych źródeł tych składników, którymi oprócz ogólnie znanych owoców i warzyw są także zioła o działaniu witaminizującym i mineralizującym.

Nasz organizm zdecydowanie lepiej przyswaja witaminy i minerały zawarte w surowcach roślinnych niż preparaty syntetyczne. Na przykład naturalna witamina C jest do pięciu razy skuteczniejsza od syntetycznej, ponieważ towarzyszą jej takie związki, jak flawonoidy i kwasy organiczne, które chronią ją przed zbyt szybkim rozkładem. Dzięki nim lepiej się wchłania z przewodu pokarmowego, a tym samym szybciej osiąga i dłużej utrzymuje niezbędne stężenie w organizmie.

Witaminy

Witaminy definiowane są jako organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego, które muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć.

Nazwa pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i amina - związek chemiczny zawierający grupę aminową. W rzeczywistości nie wszystkie witaminy taką grupę posiadają, np. witamina D jest przedstawicielem sterydów. Nazwa została wymyślona przez polskiego biochemika Kazimierza Funka w 1912 r. Funk jest także odkrywcą witamin. W 1912 roku wyizolował tiaminę-B1.

Witaminy z definicji są niezbędne człowiekowi do życia i muszą być dostarczone z zewnątrz. Z reguły tej wyłamuje się witamina D (kalcyferol), która produkowana jest przez komórki skóry pod wpływem promieni UV. Ciekawostką jest to, że witamina D początkowo określona była mianem A (odkryta była przed obecną A - retinolem), od łacińskiego antyrachitic, jako że chroniła przed krzywicą (u dzieci) i osteoporozą. Witaminy nie należą do typowych składników pokarmowych - pełnią funkcję regulacyjną.

Z punktu widzenia chemicznego witaminy należą do różnych grup związków organicznych, a jedynie ich znaczenie dla organizmów żywych pozwala opisywać je pod wspólną nazwą. Z tego też powodu tradycyjnie witaminy dzieli się na dwie grupy.

Rozpuszczalne w wodzie :

·         witamina C (kwas askorbinowy)

·         witamina B1 (tiamina)

·         witamina B2 (ryboflawina)

·         witamina B3 (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego))

·         witamina B5 (kwas pantotenowy)

·         witamina B6 (pirydoksyna, pirydoksal,adermina)

·         witamina B7 (biotyna, witamina H)

·         witamina B11 (kwas foliowy)

·         witamina B12 (cyjanokobalamina)

·         witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych np. hesperydyna, rutyna)

 Rozpuszczalne w tłuszczach:

·         witamina A (retinol i jego pochodne)

·         witamina D (cholekalcyferol i pochodne)

·         witamina E (tokoferol)

·         witamina K (fitochinon, menadion).

Czasami za witaminę F uważa się także nienasycone kwasy tłuszczowe, nie jest to jednak powszechnie zaakceptowany pogląd. Czasami do witamin zaliczane są też: kwas liponowy (rzekoma witamina N) oraz seria związków oznaczanych jako witaminy B z indeksem wyższym niż 12, np: kwas orotowy (B13), kwas pangamowy (B15) amigdalina (B17) - nie jest to jednak powszechnie przyjęte.

Sole mineralne

Nazwę "sole mineralne" odnosi się przede wszystkim do soli spotykanych w naturze (w organizmach żywych, pożywieniu etc.). Sole mineralne są ważnym składnikiem diety człowieka, spełniają bowiem rolę budulcową oraz regulacyjną. Znamy piętnaście pierwiastków niezbędnych w pożywieniu w postaci soli, przy czym kilka z nich jest potrzebnych w ilościach śladowych. Stanowią około 4% organizmu człowieka (przy czym najważniejsze to chlorek sodu, a także sole wapnia i magnezu).

Dzienne zapotrzebowanie na niektóre sole lub ich składniki przedstawiają się następująco:

·         chlorek sodu  2-10 g

·         potas  1-2 g

·         magnez 0,3 g

·         fosfor 1,5 g

·         wapń 0,8 g

·         żelazo 0,012 g

·         miedź 0,001 g

·         mangan 0,0003 g

·         jod 0,00003 g.

 Organizm traci dziennie 30 g soli mineralnych wydalając je z moczem potem i kałem. Ilość ta musi być zrównoważona przez pobranie odpowiedniej ilości soli wraz z pokarmem. Pokarm pozbawiony całkowicie soli mineralnych może szybciej spowodować szkodliwe następstwa niż całkowity brak pokarmu. Niedostateczna ilość soli mineralnych w diecie może prowadzić do poważnych zaburzeń. Sole mineralne, podobnie jak witaminy, są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów żywych. Muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem, ponieważ nasze ciała nie potrafią ich wyprodukować.

 Rola soli mineralnych w organizmie człowieka:

·         sole mineralne są materiałem budulcowym (kości, zębów, skóry, włosów);

·         wchodzą w skład: hemoglobiny, mioglobiny, tyroksyny, witaminy B12, ATP, ADP, enzymów;

·         stanowią podstawę w gospodarce wodno-elektrolitowej;

·         odgrywają podstawową rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej;

·         są podwaliną pobudliwości nerwowo-mięśniowej.

Ważne jest, aby zawsze pamiętać o urozmaicaniu diety. Należy jeść dużo owoców, warzyw, produktów zbożowych. Niestety, czasami bywa, że zapotrzebowanie naszego organizmu jest większe i niewystarczające są dawki soli mineralnych dostarczanych wraz z pożywieniem. W takich wypadkach można dostarczyć organizmowi brakujących składników w postaci produktów farmakologicznych i ziół mineralizujących.

Aronia czarnoowocowa

Aronia czarnoowocowa (Photinia melanocarpa (Michx.) Robertson & Phipps), aronia czarna to gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim. Krzew osiąga wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m. Owoce to  jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.

Surowcem zielarskim  są świeże lub suszone owoce. Zawierają one dużą ilość antocyjanów, fenolokwasy, garbniki, pektyny, witaminy (sporo witaminy C i P) oraz sole mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden. W świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 % wody i 17-26 % suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 % świeżej masy owoców, natomiast kwasy 0,7-1,3 % w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych jak rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 % suchej masy) nadają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji.

Najcenniejszą zaletą aronii jest bogactwo witamin, zwłaszcza występujących w śladowych ilościach w innych owocach i warzywach. Owoce aronii czarnej, a także sok z nich można polecać w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia krwi, arteriosklerozie, katarze żołądka oraz żylaków odbytu. Owoce aronii zawierają od 1200 do 5000 mg witaminy P, podczas gdy w owocach uprawianych tradycyjnie w naszym kraju zawartość tej witaminy nie przekracza kilkudziesięciu mg. Zaznaczyć należy, że w sokach i mrożonkach witamina ta prawie w pełni zachowuje swoją aktywność.

Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak wynikający z zawartości garbników, jeśli jednak zje się je po kilku dniach lub przemrozi w lodówce - unika się tego nieprzyjemnego smaku.

Pokrzywa zwyczajna

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) to gatunek byliny dwupiennej z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita. Łodyga ma wysokość do 1,5 m jest czterokanciasta, pokryta wydzielniczymi włoskami parzącymi. Ulistnienie jest nakrzyżległe, liście z brzegu grubo ząbkowane, długowatojajowate, u nasady sercowate, pokryte włoskami parzącymi. Kwiaty pokrzywy są niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w groniasty kwiatostan dłuższy od ogonków liściowych, wyrastający z pachwin liści. W kwiatach męskich są 4 pręciki, w żeńskich 1 słupek z pędzelkowatym znamieniem. Kwiatostany żeńskie są zwieszone po przekwitnieniu. Kwitnie od czerwca do listopada. Jest wiatropylna.

Surowcem zielarskim jest  liść - Folium Urticae (Folium Utricae majoris), ziele - Herba Utricae dioicae (H. U. majoris), korzeń - Radix Utricae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy - Semen Utricae dioicae.

Pokrzywa  bogata jest w witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem). Jest stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit.

Pokrzywa pomaga też w pielęgnowaniu urody. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie. Z liści pokrzywy otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników. Chlorofil otrzymywany z pokrzywy wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów. 

Zdolność pokrzywy do tamowania krwotoków znana była już w starożytności, opisał ją m.in. Dioskurides i Pliniusz. Obecnie z pokrzywy i krwawnika sporządza się płynne wyciągi, które stosowane do wewnątrz tamują krwawienia nosa, jelit, macicy i płuc. Przeciwwskazaniem do stosowania są krwotoki wywołane polipami i rakami macicy oraz przydatków.

Borówka brusznica

Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.), nazywana także borówką czerwoną to gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej i chłodnej strefie całej półkuli północnej. W Polsce jest pospolita zarówno na niżu, jak i w górach. Borówka to lekko pokładająca się krzewinka, dorastająca do 15–25 cm wysokości, o obłych, delikatnie omszonych gałązkach wyrastających gęstymi kępkami. Posiada zdrewniałe, silnie rozgałęzione podziemne rozłogi. Liście są zimotrwałe, skórzaste, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, o lekko podwiniętych brzegach, długości 10–25 mm. Strona wierzchnia ciemnozielona, błyszcząca, spodnia sinawozielonkawa, lekko matowa, o licznych ciemnych gruczołkach. Mają krótkie ogonki. Kwiaty są zebrane w kwiatostan, tworzący grono, osadzone na krótkich szypułkach. Kolor biały z różowawym odcieniem do jasnoróżowych. Korona dzwonkowata, 4 - płatkowa, kielich błoniasty z 5 ząbkami, działki trójkątne, 8–10 pręcików. Znamię wystaje z kwiatu. Owocem jest błyszcząca jagoda, początkowo białokremowa, w czasie dojrzewania czerwieniejąca. Owoce bardzo trwałe dzięki zawartości kwasu benzoesowego. Smak gorzko-kwaskowaty.

Borówka czernica jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim są liście borówki - Folium Vitis idaeae oraz owoce - Fructus Vitis idaeae. Surowiec zawiera arbutynę, metyloarbutynę, erykolinę, kwasy organiczne, garbniki katechinowe, antocyjany, witaminy: B1, B2, PP, C. Działa moczopędne, przeciwbiegunkowe, antyseptyczne i ściągające. Owoce działają regulująco na czynności trawienne, stosowane raczej jako środek dietetyczny.

Sok z owoców aronii

Składniki:

Owoce aronii     5kg
Cukier                2kg

Umyte owoce umieszczamy w sokowniku i zasypujemy cukrem. Gorący sok zlewamy do przygotowanych wysterylizowanych butelek. Pijemy jedną łyżkę stołową syropu kilka razy dziennie.

Odwar z liści pokrzywy

Składniki:

Liście pokrzywy              30,0
Woda                              400,0

Wysuszony surowiec zalewamy gorącą wodą. Gotujemy 5 min pod przykryciem na wolnym ogniu. Odstawiamy na 10 min, po czym przecedzamy. Pijemy ˝ do 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu.