Tytuł cyklu: WYDAWNICTWO M. ROŻAK: „PRZEZ WIEKI – Podręcznik do historii dla klasy trzeciej gimnazjum”. Autor: Jan Wendt.
Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2004. Wydanie I.
Etap edukacyjny: Gimnazjum kl. 3.
Przedmiot: Historia.
Czas trwania: 45 min.
Miejsce: zajęcia w klasie.
Temat: Przewrót majowy i rządy sanacji.
a) Uczeń pamięta
pojęcia i nazwy: sanacja, rządy autorytarne, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, Centrolew,
Obóz Wielkiej Polski, konstytucja kwietniowa, Obóz Zjednoczenia Narodowego. [ P ]
daty: 12 maja 1926, czerwiec 1930, 23 kwietnia 1935. [ D ]
postacie: Józefa Piłsudskiego, Wincentego Witosa, Stanisława Wojciechowskiego, Ignacego
Mościckiego, Edwarda Rydza – Śmigłego, Walerego Sławka. [ P ]
b) Uczeń rozumie
– Jakie były powody przeprowadzenia przewrotu majowego? [ P ]
– Czy sanacja państwa realizowana po 1926 roku przyniosła spodziewane efekty? [ P ]
– Dlaczego i w jaki sposób opozycja parlamentarna walczyła z obozem sanacji? [ P ]
– Jakie są cechy charakterystyczne systemu autorytarnego sprawowania władzy i czym on różnił się od faszyzmu? [ R ]
– Pojęcia: sanacja, zamach stanu, rządy pułkowników, rządy autorytarne. [ P ]
c) Uczeń potrafi
– Dokonać oceny przewrotu majowego jako sposobu przejęcia władzy w Polsce [ P ]
– Wyjaśnić, w jaki sposób zostały ograniczone zasady demokracji po 1926 roku [ P ]
– Dokonać oceny sukcesów i niepowodzeń politycznych obozu sanacji [ R ]
– Zamach stanu Józefa Piłsudskiego w 1926 roku.
– Rządy sanacji.
– Walka z opozycją parlamentarną, Centrolew.
– Postanowienia konstytucji kwietniowej.
samodzielna praca uczniów z podręcznikiem
analiza tekstów źródłowych z podręcznika
analiza SWOT
Praca w grupach jednorodnych.
Pomoce dydaktyczne
Podręcznik „PRZEZ WIEKI – Podręcznik do historii dla klasy trzeciej gimnazjum”.
Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. Gdańsk 2004. Wydanie I. (s. 98 – 103).
teksty źródłowe z podręcznika (s. 99, 102).
schemat analizy SWOT
1. Faza wprowadzająca: [ Ogniwo wstępne ]
a) Czynności organizacyjne: sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji i treści kształcenia ujętych w formie punktów.
b) Nauczyciel prosi o przypomnienie:
- Jaki system rządów wprowadzała w Polsce konstytucja marcowa z 1921 roku?
- Jaką rolę w tym systemie odgrywał parlament ( sejm i senat )?
- W jaki sposób powoływany był i przed kim odpowiedzialny rząd ( Rada Ministrów)?
- Kto wybierał Prezydenta RP, czy miał on realną władzę?
Oczekiwane odpowiedzi uczniów:
Konstytucja marcowa z 1921 roku wprowadzała w Polsce parlamentarny system rządów.
Parlament był władzą ustawodawczą. Składał się z sejmu i senatu. Najważniejszą rolę odgrywał sejm, przed którym odpowiedzialny był rząd ( Rada Ministrów ). Prezydenta RP wybierało Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone obie izby parlamentu. Konstytucja marcowa bardzo ograniczała Prezydenta RP, nie miał on realnej władzy w Polsce.
2. Realizacja nowego tematu:
a) Nauczyciel opisuje krótko sytuację wewnętrzną i międzynarodową Polski przed zamachem majowym. Podkreśla, że sytuacja polityczna w Polsce była trudna, nasilała się walka polityczna, rządy były słabe, często upadały, władza była skorumpowana. Polska znajdowała się pomiędzy dwoma rosnącymi w siłę sąsiadami: Niemcami i ZSRR, którzy rozpoczęli współpracę wojskową zagrażającą bezpieczeństwu naszego państwa.
a) Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy i prosi aby uczniowie przeczytali tekst źródłowy na (s. 99) i
udzielili odpowiedzi na następujące pytania:
- Kto jest autorem tekstu?
- Kiedy i gdzie zostało wygłoszone to przemówienie?
- Jakie powody skłoniły Piłsudskiego do wojskowego zamachu stanu i obalenia legalnych władz państwowych?
- Co zdaniem Piłsudskiego jest przyczyną słabości Polski?
- Do czego wzywa Marszałek Piłsudski sejm?
Autorem tekstu jest Józef Piłsudski. Przemówienie zostało wygłoszone 29 maja 1926 roku w sejmie do zebranych tam posłów. Do przeprowadzenia zamachu stanu skłoniły Piłsudskiego: „nędza, słabizna wewnętrzna i zewnętrzna” Polski. Przyczyną słabości państwa są: „złodziejstwa, pozostające bezkarne, nadużycia i zbrodnie”, interesy jednostek i partii sprzeczne z interesami państwa. Swobody demokratyczne zostały nadużyte i skierowane przeciwko państwu. Marszałek wzywa sejm do podjęcia próby odbudowy autorytetu władzy ustawodawczej oraz pracy dla dobra państwa.
c) Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na ilustrację w podręczniku na s. 98 i 99, zdjęcia przedstawiające Józefa Piłsudskiego w otoczeniu wojska w czasie zamachu majowego. Uczniowie w grupach na podstawie podręcznika ustalają:
- Kogo użył Piłsudski do przeprowadzenia zamachu?
- Czy przejęcie władzy w Polsce w roku 1926 przez Józefa Piłsudskiego było legalne i oparte na zasadach demokracji? Uzasadnij swoją odpowiedź.
- Kto był wtedy Prezydentem RP a kto premierem?
Piłsudski użył do przeprowadzenia zamachu majowego wierne mu oddziały wojska. Zamach był krwawy, były w nim ofiary. Przejęcie władzy w Polsce w 1926 r. przez Józefa Piłsudskiego było nielegalne i niedemokratyczne. Marszałek, aby przejąć władzę użył wojska, odsunął od władzy legalny rząd i prezydenta pochodzącego z demokratycznych wyborów.
od władzy został odsunięty rząd Wincentego Witosa i prezydent Stanisław Wojciechowski.
d) Na podstawie informacji w podręczniku, grupy ustalają znaczenie pojęć: „sanacja” i rządy autorytarne. Wyjaśnienie pojęć uczniowie zapisują w zeszytach.
Pojęcie „sanacja” oznacza uzdrowienie, wyleczenie, naprawę państwa. Pod tymi hasłami zwolennicy Józefa Piłsudskiego dokonali przewrotu majowego.
Rządy autorytarne to system rządów oparty na autorytecie i woli przywódcy państwa, władza nie podlega kontroli społecznej. Rządy takie różniły się od faszyzmu tym, że zachowane były częściowo swobody demokratyczne, legalnie mogły działać partie opozycyjne, przeciwnicy polityczni nie byli likwidowani fizycznie, w najgorszym wypadku przebywali w więzieniu lub na emigracji.
e) Na podstawie informacji zawartych w podręczniku, grupy ustalają:
- Jakie stanowisko państwowe zajął Piłsudski po przewrocie majowym?
- Jaką organizację utworzyli zwolennicy Piłsudskiego?
- Kto został Prezydentem RP?
- Jaką organizację utworzyli przeciwnicy Marszałka?
- Czy Centrolew był jedyną organizacją polityczną walczącą z „sanacją”?
- Jakie metody walki stosowała opozycja?
- Jakie metody walki z opozycją stosował Piłsudski?
Piłsudski został Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. Zwolennicy Marszałka utworzyli w 1928 r.
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Prezydentem został Ignacy Mościcki. Przeciwnicy „sanacji” utworzyli Centrolew (porozumienie partii centrowych i lewicowych). Centrolew nie był jedyną organizacją walczącą z „sanacją”. Endecja utworzyła organizację skupiającą partie prawicowe, pod nazwą Obóz Wielkiej Polski. Opozycja walczyła z „sanacją” krytykując ją w parlamencie oraz organizując demonstracje i pochody na ulicach miast.
Piłsudski walczył z opozycją, rozwiązując parlament, zamykając przywódców opozycji w twierdzy w Brześciu, policja rozpędzała demonstracje uliczne. W 1934 r. utworzono specjalny obóz w którym byli przetrzymywani przeciwnicy „sanacji”.
f) Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie tekstu źródłowego na s. 102 i ustalenie odpowiedzi na następujące pytania:
- Jaki akt prawny sankcjonował zmiany ustrojowe dokonane w Polsce?
- Jaki charakter ma analizowane źródło?
- Kiedy dokument ten został wydany?
- Kto stoi na czele państwa według konstytucji kwietniowej?
- Przed kim odpowiedzialny jest Prezydent RP?
- Jaki jest zakres władzy prezydenta?
- Jakie organy władzy państwowej podlegają zwierzchnictwu prezydenta?
- Czy twoim zdaniem konstytucja kwietniowa wzmacniała system rządów autorytarnych w Polsce?
Oczekiwane odpowiedz uczniów:
Zmiany ustrojowe w Polsce po przewrocie majowym sankcjonowała konstytucja kwietniowa.
Analizowane źródło jest źródłem pisanym aktowym. Jest to fragment konstytucji kwietniowej.
Konstytucja została podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 kwietnia 1935 r.
Według konstytucji kwietniowej na czele państwa stoi prezydent. Prezydent RP nie podlega żadnej odpowiedzialności, teoretycznie jest odpowiedzialny „przed Bogiem i historią”. Prezydent posiada kontrolę nad polityką wewnętrzną, polityką zagraniczną i wojskiem. Zwierzchnictwu Prezydenta RP podlegają: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy. Tak, konstytucja kwietniowa wzmacniała system rządów autorytarnych w Polsce.
g) Następnie nauczyciel wyjaśnia, że Marszałek Piłsudski zmarł trzy tygodnie po wejściu w życie
konstytucji kwietniowej. Jest pochowany w krypcie królewskiej na Wawelu a jego serce w grobie jego matki w Wilnie, na cmentarzu na Rossie.
Po śmierci Piłsudskiego władzę w Polsce podzielili między sobą prezydent Ignacy Mościcki,
Generał Edward Rydz –Śmigły i premier Walery Sławek. Później Walery Sławek utracił swoją pozycję w państwie a „sanacja” próbowała połączyć swoje siły tworząc organizację pod nazwą Obóz Zjednoczenia Narodowego. Pod koniec lat trzydziestych zaczęło wzrastać niebezpieczeństwo wybuchu wojny i nadrzędną sprawą stało się wzmocnienie sił obronnych Polski.
h) Grupy otrzymują schemat analizy SWOT, nauczyciel wyjaśnia na czym polega analiza SWOT
i prosi, aby uczniowie zastanowili się nad konsekwencjami zamachu majowego w Polsce.
Każda grupa powinna wypełnić schemat analizy SWOT, wymieniając przynajmniej po dwie mocne i słabe strony tej decyzji podjętej przez Marszałka Piłsudskiego, oraz korzyści i zagrożenia, które może ona spowodować.
Oczekiwana analiza SWOT dokonana przez uczniów:
- wzmocnienie władzy wykonawczej
- sanacja, uzdrowienie państwa
- wzmocnienie międzynarodowej pozycji
Polski
- odzyskanie przez Piłsudskiego wpływu na losy państwa
S
- przejęcie władzy w nielegalny sposób
- ofiary wśród żołnierzy biorących udział
w walkach
- ograniczenie zasad demokracji parlamentarnej
- walka z opozycją demokratyczną
- pogorszenie wizerunku Polski na arenie międzynarodowej
O
- ograniczenie słabości państwa powodowanej ciągłą walką partii politycznych o władzę
- trwały rozwój gospodarczy Polski
- pakty o nieagresji ze ZSRR i niestosowaniu przemocy z Niemcami
- strajki i protesty opozycji
- antydemokratyczne metody walki z opozycją: proces brzeski, Bereza Kartuska
- autorytarny system rządów
3. Podsumowanie tematu:
Przedstawiciele grup prezentują wnioski, najważniejsze z nich zapisywane są na tablicy, uczniowie zapisują je w zeszytach przedmiotowych.
Analiza SWOT jest jedną z metod aktywizujących stosowanych w nauczaniu historii. Nazwa metody pochodzi od pierwszych liter angielskich słów oznaczających: Strenghts – mocne strony;
Weaknesses – słabe strony; Opportunities – szanse; Threats – potencjalne zagrożenia.
Metoda pozwala uczniom na dokładną analizę podejmowanej decyzji oraz określenie jej możliwych skutków: pozytywnych i negatywnych. Uczniowie wymieniają mocne strony i szanse z nich wynikające oraz strony słabe i zagrożenia, które mogą spowodować niepowodzenie.
Opis standardów osiągnięć ucznia:
Standardy osiągnięć
Opis umiejętności
1. Opis i umieszczanie faktów
w czasoprzestrzeni.
- Porządkowanie faktów w związkach poprzedzania, współistnienia
i następstwa w czasie.
- Opis zmian ( szybkie, radykalne, krwawe ).
2. Wskazywanie przyczyn i skutków wydarzeń historycznych.
- Typologia przyczyn i skutków: bezpośrednie, pośrednie, istotne,
drugorzędne.
silent_cichy