Specyficzne trudności w uczeniu się- przyczyny, przejawy, formy pomocy, przeciwdziałanie ze szczególnym uwzględnieniem języka angielskiego.docx.doc

„Specyficzne trudności w uczeniu się- przyczyny, przejawy, formy pomocy, przeciwdziałanie ze szczególnym uwzględnieniem języka angielskiego”

Na wstępie mojej pracy chciałabym wyjaśnić termin specyficzne trudności, które pojawia się między innymi w codziennym życiu szkolnym oraz w systemie oświaty między innymi w rozporządzeniu MENiS.

Są one „specyficzne” bowiem mają wąski zakres i występują u dzieci o prawidłowym rozwoju

umysłowym. Również zjawisko to jest znane jako dysleksja rozwojowa.

J. Mickiewicz tak oto definiuje to pojęcie: „… specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których występują zaburzenia funkcji percepcyjno-metodycznych, zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności(…) [są] określane jako mikrodysfunkcje czy też fragmentaryczne zaburzenia lub deficyty rozwojowe…”

Dysleksja ma związek z dekodowaniem pojedynczych słów, co wskazuje na niedostatecznie rozwinięte umiejętności przetwarzania fonologicznego.

Wśród dysleksji rozwojowej wyróżniamy :

●        Dysleksje- zaburzenie w poprawności czytania

●        Dysortografie- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni

●        Dysgrafie-  nieczytelny charakter pisma

●        Hiperdysleksje- trudność w czytaniu ze zrozumieniem

●        Psychodysleksje- dysleksja spowodowana czynnikami patogennymi, urazami lub stresem

●        Dysfonia- tzw. „ciche mówienie”

Trudności te można odpowiednio podzielić według czterech kategorii zaburzeń: funkcjonowania analizatora wzrokowego, analizatora słuchowego, analizatora kinetyczno-ruchowego oraz zaburzeń procesu lateralizacji.

Naukowcy starali się odpowiedzieć na pytanie jak narodziła się dysleksja oraz jakie są jej przyczyny. Na Międzynarodowej Konferencji naukowej zatytułowanej „ Dysleksja- od badań mózgu do praktyki” zostały zauważone szczególne właściwości.

Richard Olson zakłada, że geny mogą oddziaływać na funkcje poznawcze i behawioralne. Podczas analizy sprężeń zwrotnych wykryto sześć miejsc ryzyka. Jeden z nich wykryto w 15 chromosomie. Niestety nie udało się ustalić w stu procentach czy kod genetyczny decyduje o takim zaburzeniu, bowiem naukowcy nie poznali całego ludzkiego DNA.

Inną ciekawą teorie zaprezentowali neurobiolodzy. Dzięki przeprowadzonym badaniom z zakresu obrazowania mózgu wykazali, że nieprawidłości funkcjonalne i strukturalne obszarów zaangażowane w procesy językowe u dyslektyków powodują zaburzenie fonologiczne oraz wzrokowe. Te dwie hipotezy fizjopatologiczne zwane są: czasowa ( trudności podczas przetwarzania szybko następujących informacji)  oraz motoryczna( trudności w sferze motorycznej, powiązana z dysfunkcją móżdżkową).

Z kolei Maria Lorusso oraz Andrea Facoetti twierdzą, że uszkodzenie okolicy ciemieniowej uniemożliwia szybkie opanowanie przez dyslektyków czytania. Wskazują, że „.. proces skupiania wzrokowej i słuchowej uwagi może mieć decydujące znaczenie…”

Ciekawy fakt wykazały badania polskich naukowców- Anny Grabowskiej oraz Doroty Bednarek. Piszą one : „… dysleksja jest zaburzeniem zależnym w pewnym stopniu od płci”.  Na każdą dziewczynkę przejawiającą trudności w czytaniu przypada aż trzech chłopców. Niestety nie udało się wykazać dlaczego.

Wybitny psycholog Marta Bogdanowicz podkreśla, że zaburzenia czytania połączone są z trudnościami w pisaniu. Te czynniki są bardzo ważne w dzisiejszym świecie i torują drogę do zdobywania wiedzy oraz rozwoju. Dyslektycy wiedzą, o tym doskonale i przez to popadają w przygnębienie oraz niechęć do uczenia się.

Warte wspomnienia inne koncepcje dotyczące przyczyn specyficznych problemów w nauce to:

●        Koncepcja psychodyslekscji- urazy psychiczne, stres

●        Koncepcja opóźnionego dojrzewania CUN- spowolnione dojrzewanie układu nerwowego

      Jak widać teorie dotyczące powstania dysleksji są przeróżne i nie do końca wyjaśnione przez współczesnych naukowców.  Przed gronem pedagogicznym staje trudny problem: jak rozpoznać dziecko dyslektyczne od dzieci przejawiających trudności w czytaniu bądź mające problemy w domu ( to znaczy zaniedbane pod względem edukacji).

J. Mickiewicz stworzył tabelę, która ułatwi każdemu pedagogowi diagnozę. Przedstawię jedynie wybrane elementy niezbędne do  przeciwdziałania dysleksji  w nauce języka angielskiego.

Charakterystyka zaburzeń funkcji percepcyjno-  motorycznych i ich konsekwencje w powstawaniu trudności szkolnych

Dwa pierwsze z w/w czynników (zaburzenia percepcji słuchowej i zaburzenia funkcji wzrokowej) są bardzo ważnymi przeszkodami w nauce języka angielskiego. Uniemożliwiają opanowanie w stopniu zadawalającym leksyki , co przyczynia się do ubogiego słownictwa, zniekształcania wyrazów oraz mylenia wyrazów o podobnym brzmieniu.  Cechą charakterystyczną  jest zmiana kolejności wyrazów w zdaniu. W praktyce oznacza to zmianę semantyki oraz błędy językowe uniemożliwiające  ogólne zrozumienie wypowiedzi. Język angielski jest językiem wyjątków oraz nieregularnej wymowy. Trudnością stanie się czytanie- w języku angielskim jest mnóstwo wyrazów, które inaczej się pisze a inaczej odczytuje. Odczytywanie niezbędnej transkrypcji fonetycznej z słownika  stanie się niemożliwe. Także problemem może stać się różnicowanie głosek zbliżonych fonetycznie. Dla dyslektyka trudno będzie zrozumieć zasady gramatyczne bowiem czasem nie ma ich w odpowiedniku polskim. Procesy pamięciowe, wzrokowe i słuchowe  tego dziecka są w innym stopniu rozwinięte niż u rówieśników. 

Czy to oznacza, że taki człowiek jest z góry skazany na klęskę? Czy ten uczeń nigdy się nie nauczy języka? Skądże!

Wybitny metodyk Henry Sweet stwierdza „… wszystkie języki są równie skomplikowane- są one wszystkie równie łatwe, czy też trudne. (…) Jeśli jeden aspekt danego języka jest bardzo regularny i prosty, to możemy oczekiwać, iż język ten okaże się nieregularny i zawiły w innym aspekcie…”

Stwierdza również, że gramatyka jest racjonalna, bowiem można ją ująć w reguły. Natomiast idiomy, słownictwo, frazeologia to zbiór wyizolowanych faktów.

Człowiek w swej naturze posiada umiejętność nabywania języków. Jako dziecko nauczył się posługiwać w swoim języku w stopniu dostatecznym aby mógł  komunikować się z otoczeniem. Skoro dyslektyk nauczył się porozumiewać w języku polskim jest również zdolny do osiągania znakomitych rezultatów w posługiwaniu się językiem angielskim. Przy odpowiednim podejściu metodycznym można osiągnąć zadziwiające rezultaty jak pokazała historia trzynastoletniego Aidana: „… mógł [on] rekompensować sobie trudności w odczytywaniu informacji, posługując się swoim intelektem  w celu zrozumienia tekstu. W podobny sposób, jak osoba ucząca się obcego języka, wykorzystywał znajomość gramatyki i umiejętność wnioskowania, domyślając się znaczenia trudniejszych słów i całego tekstu”.

Jak przeciwdziałać temu zjawisku oraz jak udzielić niezbędnej pomocy?

Na początku nauczyciel powinien dowiedzieć się czy dziecko ma wydaną opinię z poradni- psychologiczno-pedagogicznej. Jeśli dziecko jej nie posiada a z naszych obserwacji oraz analizy prac ucznia wynika, że posiada specyficzne trudności w uczeniu się to niezwłocznie należy skierować go do w/w instytutu.

Po stwierdzeniu naszych przypuszczeń powinno się określić możliwości ucznia i do nich dostosować wymagania edukacyjne. Zadaniem każdego pedagoga jest stworzenie sytuacji sprzyjającej nauce. To może nastąpić gdy uczeń osiąga wysoki poziom samodzielności. Dziecko dyslektyczne nie powinno uczynić nauczyciela osoby odpowiedzialnej za cały proces kształcenia.  Jest to niezbędne element w postępie ucznia bo jest on narażony na ciągłe frustracje. Aby ich uniknąć należy ułożyć łagodniejsze kryteria oceniania oraz zadawać specjalne ćwiczenia by pomóc mu przezwyciężyć wszelkie trudności. Nauczyciel powinien chwalić dziecko za włożony trud oraz poprawiać błędy. Bardzo dobrym pomysłem byłoby prowadzenie zeszytu, w którym uczeń pisałby prace. Nauczyciel zielonym długopisem( lub jakimkolwiek byle nie czerwonym) poprawiałby błędy i pisał komentarze, które byłyby informacją zwrotną dla dyslektyka. Z uczniem należałoby omówić pracę ustnie. Dzięki temu uczeń nabierze przekonania, że nauczyciel udzieli mu wskazówki i interesuje się jego losem. Bardzo ważne są tego typu konsultacje bowiem dziecko otrzymuje informacje zwrotną o swoim procesie nauczania. 

Jednak szkoła ma swoje ustalone sposoby oceniania. Niestety nie jest to system oceniania opisowego, ale za pomocą ocen. Uczeń musi otrzymywać oceny formalne(sprawdziany) i nieformalne ( zadania domowe, aktywność). Uczeń dyslektyczny może mieć poważne problemy w opanowaniu większego materiału. Aby zapobiegnąć ewentualnym problemom należy rozłożyć sprawdzian na mniejsze części bądź dać więcej czasu na przygotowanie się z niego.  Jednak jak oceniać zintegrowane umiejętności językowe? Hanna Komorowska podaje rozwiązanie : „Rozróżnianie i wymawianie dźwięków, rozumienie tekstu mówionego, mówienie- można oceniać w trakcie kontroli ustnej. Czytanie ze zrozumieniem, pisanie, rozumienie leksyki i rozróżnianie struktur gramatycznych można sprawdzić zarówno ustnie jak i pisemnie”. Niektórzy dyslektycy przejawiają chęć do zaliczenia materiału w formie ustnej, co można wziąć pod uwagę z indywidualną rozmową z uczniem. Należy pamiętać by uczeń był przygotowany do mówienia przed całą klasą. Nie powinno się wymagać od ucznia, że przeczyta poprawnie nowy tekst czytanki- powinien on być przeanalizowany i przygotowany w domu przez ucznia z ewentualną pomocą nauczyciela.  Każdy nauczyciel powinien poświęcić jedną godzinę tygodniowo na konsultacje, z których mogą korzystać wszyscy chętni.

Bardzo popularną metodą jest nauczanie poprzez wykorzystanie mediów.

Dyslektycy mogą korzystać z różnych programów do ćwiczenia czytania ze zrozumieniem. Mają tutaj szeroki wybór wszelkich udogodnień: mogą zmienić rozmiar czcionki, wyróżnić nieznane słowa kolorem czy podkreślić słowa kluczowe. Bardzo ważnym i korzystnym dla takich uczniów będzie dołączone do tekstu nagranie dźwiękowe (bądź tekst umieszczony w formacie .lit – odczyt za pomocą programu Microsoft Reader) , które umożliwi ćwiczenie wymowy oraz słuch fonetyczny. W tekście dla urozmaicenia będą znajdować się odnośniki hipertekstowe z notami słownikowymi bądź ilustracje.  Co więcej gdy uczniowie nie będą rozumieć pojedynczego wyrazu będą mieli możliwość sprawdzić jego znaczenie nie odchodząc od biurka, co nie pozwoli na dekoncentracje od pracy.

Bardzo przyjemnym ćwiczeniem są krzyżówki polegające na wpisaniu pojedynczych usłyszanych słów. Uczeń otrzymuje odpowiedzi oraz w szybkim czasie przekonać się czy dobrze zapisał. Taką możliwość daje słownik  „Advanced Learners’ Dictionary Oxford” (University Press). Zamieszczone tam ćwiczenia rozwijają umiejętność słuchania i poprawnego pisania.

Inną innowacje daje program Storyboard, który wraz z kasetą magnetofonową umożliwia pisanie słuchanego tekstu. Każde poprawnie wpisane słowo pojawia się w wielu tekstach jednocześnie.

Dyslektycy mogą również samodzielnie ćwiczyć wymowę. Każdy słownik multimedialny posiada możliwość nagrania, za pomocą mikrofonu, dźwięku ( tu wyrazu) i porównania go z oryginałem. Można też zastąpić pisanie ze słuchu na pisanie z pamięci lub jako przepisywanie.

Wszystkie te elementy i ćwiczenia mogą być powtarzane wielokrotnie samodzielnie w domu uzyskując niesamowite rezultaty. Uczeń zdaje relacje oraz pokazuje nauczycielowi swoje osiągnięcia by ktoś mógł ocenić jego starania lub udzielić więcej wskazówek. Za wykorzystanie w ten sposób multimediów dyslektyk powinien w sposób przyjemny nabywać niezbędnych umiejętności potrzebnych w szkole. Technologia jest jedną z ciekawszych form poprawiania wyników. Można by uczeń dyslektyczny także wykorzystywał dyktafon w czasie zajęć by mógł w razie potrzeby odsłuchać lekcję w domu.

Czasami uczeń nie ma odwagi przyznać się przed nauczycielem, że nie rozumie danego zagadnienia bądź ma problemy. Ponownie w tej sytuacji możemy użyć komputera oraz Internetu. Poprzez Skype lub adres pocztowy (maila) mają możliwość zwrócenia się o pomoc. Nauczyciel tylko powinien ustalić w jakie dni i godziny będzie mógł rozmawiać ( przez Skype) oraz kiedy będzie mógł odpowiedzieć na maile (np. do 2 dni).

Nauczyciel powinien wiedzieć, że bardzo ważne są wielokrotne powtórki materiału. Z tego powodu powinien on korzystać dużą ilością rozmaitych ćwiczeń. Można tu wykorzystać gry i zabawy, w których będzie okazja wykorzystać techniki nauczania polisensorycznego. Ćwiczenia powinny opierać się na pamięciowych mechanizmach mowy tak więc piosenki, wierszyki nazwy miesięcy i inne materiały, które skupiają się na uporządkowaniu w sekwencje. Bardzo ważne jest by zadania nie były za długie, ani za trudne. Zadaniem nauczyciela jest motywowanie ucznia, a nie demotywowanie.

Innym czynnikiem ułatwiającym naukę dyslektykom jest dawanie więcej czasu na odpowiedź pisemną bądź ustną. Należy nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi, bowiem tacy uczniowie potrzebują więcej czasu na przypomnienie słownictwa czy struktur gramatycznych. Jeśli uczeń ma opanować coś na pamięć powinien mieć wydłużony czas na opanowanie tego zagadnienia.

Bardzo ważnym elementem w czasie prowadzenia lekcji jest tempo. Gdy wprowadzamy nowe słownictwo, należy je zwolnić. Zwroty czasem należy wmawiać hiperpoprawnie.  Leksyka powinna być tłumaczona z wykorzystaniem polskiego odpowiednika, w formie opisowej bądź na podstawie związków synonimicznych lub antonimicznych. Dla dyslektyka powinien być stworzony związek z wyrazem.  Tacy uczniowie powinni być w taki sposób nauczani by mogli zrozumieć związki liter z dźwiękami. Bardzo ważne jest tworzenie wyobrażeń wyrazów, literowanie oraz pisanie ze zróżnicowaniem ( różne kolory liter, małe/ duże litery etc.) . Przy odczytywaniu tekstu uczeń powinien mieć dostęp do podręcznika by mógł śledzić tekst wzrokiem.  W nauczaniu zagadnień gramatycznych można stosować tabele, wykresy bądź rysunki.

Wracając do języka polskiego- niezbędne jest aby w czasie prezentacji struktur odnosić się do odpowiedników w języku polskim. Niezwykle trudne może się okazać opanowanie przez dyslektyka czasów nieistniejących w polszczyźnie np. Present Perfect ( gdzie mówimy o przeszłości, która trwa do teraz lub czynność wykonana w przeszłości ma skutki w teraźniejszości.

Ocenianie wypowiedzi pisemnych powinno mieć liberalny charakter. Jeśli praca była wykonana na lekcji należy zaniżyć kryteria bowiem uczeń nie miał czasu na korzystanie ze słownika. Jeśli praca była długoterminowa dyslektyk powinien wykorzystać wszelkie środki pomocy ( w tym konsultacje z nauczycielem) by uniknąć błędów językowych bądź gramatycznych. Tu należy zaostrzyć kryteria.

Należy pamiętać by formułować jasno polecenia by nie utrudniać dyslektykom utratę koncentracji. Nauczyciel musi upewnić się, że uczeń zrozumiał polecenie. Nie należy ponaglać tempa pisania, ani obniżać oceny za mało płynne czytanie.

Bardzo ważne jest zachowanie nauczyciela na forum klasy. W miarę możliwości dyslektyk powinien siedzieć blisko nauczyciela by w razie problemów mógł zwrócić się o pomoc. Kategorycznie nie dopuszczalne jest omawianie błędów ucznia na forum klasy bowiem działa to demotywująco oraz utrudnia akceptacje wśród rówieśników.

Dyslektycy jednak nie są grupą w pełni uprzywilejowaną. Muszą oni także przestrzegać kilka zasad. Zobowiązani są do systematycznej pracy pod okiem nauczyciela. Muszą znać zasady pisowni ojczystego języka oraz ich wielokrotnego powtarzania. Ich zadaniem jest doskonalenie umiejętności czytania i dokumentowania prowadzonej pracy wyrównawczej.

Praca z dyslektykiem nie powinna być jednostronna. Każdy powinien w tej relacji dodać od siebie. Nauczyciel powinien okazać pomoc i zrozumienie, a uczeń powinien postępować zgodnie z udzielonymi wskazówkami.

Każdy nauczyciel powinien być świadomy, że :

„Czego ucho nie usłyszy, usta nie powtórzą;

Czego usta nie powtórzą oko nie przeczyta;

Czego oko nie przeczyta, ręka nie napisze”

Podsumowując praca z uczniem dyslektycznym jest możliwa. Znając ograniczenia i zdolności dziecka możliwe jest osiągnięcie niewyobrażalnych efektów. Zaangażowanie obu stron oraz motywacja są kluczowymi elementami w procesie nauczania.  Nauczyciel powinien poświęcić czas oraz włożyć wiele trudu by osiągnąć zamierzony cel- nauczyć. Trudności są do pokonania.  Zorganizowany pedagog wie jakie metody i formy pracy zastosować, jak sprawdzać wiadomości ucznia dyslektycznego oraz potrafi ocenić wiedze oraz umiejętności. Nauczyciel taki wie, że uczeń nie jest zwolniony z nauki oraz potrzebnej wiedzy w opanowaniu tak ważnego przedmiotu jakim jest język angielski.

Na zakończenie chciałabym umieścić przykładowe zadania/ ćwiczenia do pracy z uczniem dyslektycznym:

1.       Wpisz przy odpowiedniej cyfrze podawane wyrazy- cyfra odpowiada liczbie liter w wyrazie (ćwiczenia służące analizie i syntezie słuchowej)

2.       Przepisz wyrazy od końca- powstaną prawidłowe wyrazy; uporządkuj je w grupy tematyczne

3.       Z podanych wyrazów utwórz jak najwięcej czasowników

4.       Podpisz obrazki jednym słowem

5.       Dyktando do uzupełnienia- uzupełnianie brakujących liter, przegłosów

6.       Uporządkuj dni tygodnia, miesiące- obok zapisz liczebniki porządkowe

7.       Uzupełnij zdania- liczby wpisz słowami

8.       Zapisz wyrazy z węża- ostatnia litera pierwszego wyrazu jest pierwszą literą następnego wyrazu

9.       Słuchowe i wzrokowe wyszukiwanie krótkich wyrazów w wyrazach długich

10.    Przepisz dialog- podkreślone słowa rozłóż na sylaby (każdą sylabę zaznacz innym kolorem)

11.    Z zapisu fonetycznego odszukaj za pomocą słownika multimedialnego  wyraz

12.    Nagraj tekst czytany na płytę CD

13.    Napisz zdania z nowo poznanym słownictwem- stwórz zabawne zdania i rysunki do każdego z nich

14.    Wyszukaj informacje w Internecie ( na stronach anglojęzycznych) na temat twojego idola- napisz związane z nim cechy charakteru w formie mapy myślowej

Bibliografia

●        „Streszczenie wykładów z międzynarodowej konferencji naukowej nt. „Dysleksja- od badań mózgu do praktyki” ; materiał dostępny w czytelni NKJO

●        „Dysleksja- dostosowanie wymagań edukacyjnych w języku obcym” opracowała pedagog mgr Beata Flinik, Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna nr 1 w Legnicy; materiał dostępny w czytelni NKJO

●        „Słownik psychologiczny”, Jacek Pieter, Ewa Pieter- Kania, wydanie II, Katowice 2004 r. strony 77-78

●        „Kierunki w metodyce nauczania języków obcych” , Edmund Ronowicz, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982r. ; strony 102-109

●        „Dzieci i młodzież w kłopocie- poradnik nie tylko dla psychologów”, Julian Elliott, Maurice Place,  wyd. WSiP , Warszawa 2000 r...