4. Formy aktywności ludzkiej.doc

FORMY AKTYWNOŚCI LUDZKIEJ – WSTĘP DO SOCJOLOGII CODZIENNOŚCI                   Szczegółowe motywy działania ludzkiego.

Wyróżniamy 4 kategorie aktywności ludzkiej:

1.      

od kategorii mniejszych do większych; większe kategorie obejmują mniejsze

2.       ZACHOWANIE

3.       DZIAŁANIE

4.       CZYNNOŚCI SPOŁECZNE

5.       DZIAŁANIA SPOŁECZNE

ZACHOWANIE – każdy gest człowieka, który może być zaobserwowany lub zarejestrowany przez innych. To gest pozbawiony oprawy znaczeniowej. Oznacza jakikolwiek ruch/gest, który może być dostrzeżony przez innych za pośrednictwem zmysłów.

DZIAŁANIE – zachowanie wyposażone w znaczenie/sens; gestom nadajemy sens, dzięki czemu stają się one rozpoznawalne dla innych. Jest to uzależnione od uwarunkowań kulturowych. Od zachowania różni się tym, że do definicji zachowania dodajemy sens/znaczenie tego zachowania. Przechodzimy tu na sferę bardziej abstrakcyjną.

Przejście od zachowania do działania, czyli nadanie sensu, może dokonać się na 2 sposoby – sens można nadać poprzez:

·         znaczenie psychologiczne – kategoria przejścia jednostkowego – nadanie sensu w wymiarze tylko jednostkowym; sens nadaje sama jednostka, która ten sens sobie wymyśliła;

·         znaczenie wspólnie uznane – kategoria przejścia obudowanego znaczeniem – znaczenie nadane zachowaniu przez całą zbiorowość; gest powszechnie znany, zrozumiały dla wszystkich uczestników; sens nadawany zachowaniu człowieka jest wspólnie nadawany i rozpoznawalny (np. gest machania ręką).

CZYNNOŚCI SPOŁECZNE – czynności, które mają znaczenie i skierowane są do kogoś; gest, który ma sens i który skierowany jest do innych. To działanie, które może być obserwowane przez innych, czyli tzw. publiczność.

Czynność społeczną określamy za pośrednictwem 3 kategorii – podział czynności społecznych F. Znanieckiego:

·         ze względu na znaczenie; rodzaj (odwołanie się do kontekstów sytuacyjnych) - podstawowe kategorie:

o        wychowawcza;

o        edukacyjna;

o        władcza;

o        zabawowa;

o        informacyjna.

·         sposoby wyrażania:

o        komunikacja werbalna: pytania, pouczenia, prośby, rozkazy;

o        komunikacja niewerbalna (np. udzielenie komuś pomocy).

·         adresaci treści (kto stanowi tę publiczność):

o        bezpośredni – zidentyfikowani jako konkretne osoby; mogą znajdować się w pośredniej odległości (np. występ przed kamerą osoby, która pozdrawia konkretne osoby (ciocię, babcię), które są jej znane);

o        pośredni – adresaci anonimowi; mogą znajdować się bezpośrednio w naszym pobliżu (np. studenci na pierwszym wykładzie stanowili grupę osób anonimowych, dlatego należeli do kategorii pośredniej).

W podziale na adresatów pośrednich i bezpośrednich nie ma znaczenia kwestia bliskości przestrzennej, ale znajomości osób, do których się zwracamy!

DZIAŁANIA SPOŁECZNE – są to działania, w których uwzględnia się aktualne lub potencjalne reakcje innych i według tego kształtuje przebieg własnego działania. Adresat nie jest już (jak w czynnościach społecznych) bierny, ale reagujący. To schemat działania, gdy wykonujemy jakiś gest  w odniesieniu do innych, a ci inni nam odpowiadają; wymiana gestów mających sens, po których następuje kolejny gest. To gest mający sens, skierowany do innych. Osoby, do których kierujemy nasze działania, odpowiadają nam, a to z kolei jest bodźcem do sformułowania kolejnej reakcji zwrotnej.

Podział działań społecznych (wg scenariusza wymiany gestów) – typologia Webera:

·         tradycjonalne – działania rutynowe, działamy w pewien sposób dlatego, bo tak się zawsze czyniło, albo tak czynią inni w naszej zbiorowości. Kiedy zaczynamy budować schemat relacji z innymi to opieramy się o tradycję ustaloną w danym kręgu (np. odpowiadanie „dzień dobry” na „dzień dobry” to dobry zwyczaj przyjęty w kręgu kulturowym) – skorelowanie z kulturą;

·         afektywne – działamy w dany sposób, bo mamy potrzebę ekspresji pewnych stanów psychicznych (radości, gniewu, strachu, etc.). Podstawę do budowania relacji z innymi stanowią nasze emocje, nastawienie na dany moment (np. gdy ktoś okazuje nam swoja radość, pobudza nas to do odpowiedzi również radością) – skorelowanie z psychologią;

·         racjonalne – scenariusz relacji, gdzie racjonalnie kalkulujemy straty i zyski; zachowujemy się w taki sposób, by uzyskać jak najwięcej korzyści dla siebie; manipulujemy naszym zachowaniem tak, by relacja z innymi dała jak najwięcej zysków. Rodzaje działań racjonalnych. Racjonalność to inaczej kalkulacja. Działanie racjonalne to działanie poprzedzone pewną rozwagą, podejmowane po przemyśleniu;

o        racjonalność subiektywna – zyski mają dla nas bardzo duże znaczenie; rachunek zysków i kosztów, który zmierza do maksymalizacji zysków i minimalizacji strat (np. transakcje ekonomiczne: kupno, sprzedaż, przestępca, który kalkuluje skok na bank);

o        racjonalność autoteliczna – racjonalność ze względu na wartość (Weber) zgodnie z zasadą „cel uświęca środki”; staramy się tak działać, by osiągnąć ważny dla nas cel za wszelką cenę; gotowi jesteśmy do poświęceń; tu ważny cel jest ważny również dla innych;

o        racjonalność instrumentalna – staramy się osiągnąć cel najmniejszym kosztem; zmierzamy do celu, ale wybieramy drogę, które będzie nas najmniej obciążała.

Kolejno po działaniach społecznych pojawia się interakcja – termin zbieżny z pojęciem działań społecznych.

INTERAKCJA – działanie inicjujące (np. moje) i działanie reagujące (np. mojego rozmówcy); pojawia się bodziec, a my na ten bodziec zaczynamy reagować – w ten sposób dochodzi do nawiązania relacji.

Innym terminem definiowanym identycznie do interakcji jest kontakt społeczny.

KONTAKT SPOŁECZNY – działanie inicjujące (bodziec) i reagujące (reakcja).

Oba terminy, interakcji i kontaktu społecznego, odróżniamy przez zastosowanie warunku:

INTERAKCJA – dynamiczna, ciągła sekwencja nawzajem ku sobie zwróconych działań społecznych; jest to bodziec i reakcja o charakterze ciągłym, powtarzającym się (np. osoba pytająca na ulicy o godzinę, osoba którą znamy i która zawsze nas o godzinę pyta).

Warunki interakcji – aby mówić o jednym epizodzie interakcyjnym musi być zachowana:

§         Jedność osób (ci sami partnerzy);

§         Akcji (o to samo chodzi);

§         Miejsca (partnerzy są współobecni);

§         Czasu (akcja toczy się bez przerwy).

KONTAKT SPOŁECZNY – jest to bodziec i reakcja o charakterze jednorazowym i przelotnym (np. 1. osoba nie znana nam, pyta nas o godzinę, a my odpowiadamy – bodźcem jest pytanie, odpowiedź – reakcją, 2. odbieramy telefon i okazuje się, że była to pomyłka – do relacji doszło, ale relacja ta miała charakter jednorazowy).

Interakcja jako kategoria socjologiczna wypracowała kilka istotnych form. Istnieją 4 podstawowe teorie interakcji:

1.       TEORIA BEHAWIORALNA – interakcja w tej teorii jest pojmowana jako zjawisko obserwowalne zewnętrznie niezależne od treści, znaczeń psychologicznych czy kulturowych; jej istotą jest analiza reakcji opartej o bodziec i reakcję. Opiera się o sposób tej reakcji, emocje, schematy zachowań.

2.       TEORIA WYMIANY – teoria racjonalnego wyboru; traktuje interakcję jako wzajemną wymianę pewnych dóbr czy wartości między partnerami, opartą na „zasadzie wzajemności” – reguła kulturowa nakładająca na ludzi powinność zrewanżowania się za uzyskane dobra; opiera się o działania o charakterze racjonalnym.

3.       INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY – w interakcji wymiana i wzajemność dotyczą nie tyle obiektów materialnych, co idei, symboli, znaczeń. Istotą interakcji jest więc komunikacja.

4.       TEORIA DRAMATURGICZNA – opiera się o ingracjację (ang. przymilać się, przypodobać się), czyli manipulację.

TEORIA WYMIANY

„Dylemat więźnia” – ćwiczenie przeprowadzone na zajęciach:

Podział na parzystą liczbę grup (4-6 osób) – 12 grup. W ćwiczeniu współpracują ze sobą dwie różne grupy, każda z nich otrzymuje kartkę z zapisem sytuacji:

„Śledczy zatrzymuje dwóch włamywaczy, co do których ma tak zwaną operacyjną wiedzę, że obrabowali bank, lecz nie może znaleźć wystarczających dla sądu dowodów. Jeśli któryś z podejrzanych nie zacznie współpracować, śledczy będzie musiał ich wypuścić – mimo przekonania o winie. Zamyka ich zatem w osobnych celach i osobno przesłuchuje, każdemu składając identyczną ofertę:

·         jeśli się przyznasz i oskarżysz kolegę, wtedy jako świadek koronny wyjdziesz na wolność, a dla niego zażądam 10–letniego wyroku;

·         jeśli ty się przyznasz i twój kolega też się przyzna, wtedy świadka koronnego nie potrzebuję, ale zważywszy na waszą współpracę – zażądam tylko po pięć lat dla każdego;

·         jeśli się nie przyznasz, a twój kolega cię oskarży, to on wyjdzie na wolność, ty zaś dostaniesz 10 lat;

·         jeśli obaj się nie przyznacie, może nic wam nie udowodnię, ale przytrzymam każ­dego w areszcie przez rok.”

„Dylemat więźnia” ukazuje schematy działania, które dzielimy na:

1.       TEORIE GIER O SUMIE ZEROWEJ – w relacjach mogą wystąpić dwie sytuacje: jedna strona traci a druga zyskuje lub odwrotnie. Bilans jednak zawsze wychodzi na zero.

2.       TEORIE GIER O SUMIE NIEZEROWEJ - w relacjach mogą wystąpić dwie sytuacje: i jedna i druga strona zyskuje lub obie strony tracą.

W „dylemacie więźnia” uwidacznia się zjawisko zwane „warunkiem pokusy” – zaburza racjonalność myślenia; to rozważanie opcji, która przyniesie nam pewny zysk (np. w autobusie dylemat „kasować bilet czy nie”).

ZYSK – 1. w ekonomii: wartość dodana, coś co uzyskujemy „ponad”; 2. w socjologii: udaje nam się doprowadzić do kompromisu, gdzie jednej i drugiej stronie udaje się uzyskać optymalną sytuację.

Ćwiczenie „dylemat więźnia” ukazuje, czym zajmuje się teoria wymiany. Teoria ta kładzie nacisk na nasze działania: motywy, kiedy ponosimy stratę/zysk, w jakich grupach/społeczeństwach ludzie podejmują poszczególne działania.

TEORIA DRAMATURGICZNA

W myśl analizy interakcji Ervinga Goffmana ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia dobrego wrażenia na partnerach czy audytorach. W tym celu posługują się różnymi technikami. Teoria dramaturgiczna przyjmuje ingracjację jako podstawę. Ingracjacja  towarzyszy nam praktycznie przez całe życie.

3 podstawowe techniki ingracjacyjne:

1.       ...