Ernest Wyciszkiewicz - strategia nuklearna FR.pdf - strategia bezpieczeństwa narodowego - KapitanNavi

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH

B IURO A NALIZ

BIULETYN

nr 5 (193) • 13 lutego 2004 • ¨ PISM

•

nr egz. •

Redakcja: Krzysztof Bałon, Sławomir Dębski (redaktor naczelny), Dorota Dołęgowska (redaktor techniczny), Adam Eberhardt,

Beata Grka-Winter, Maciej Krzysztofowicz, Urszula Kurczewska, Grazyna Nowocień-Mach (redaktor tekstu), Emil Pietras (sekretarz Redakcji)

Strategia nuklearna Federacji Rosyjskiej

Ernest Wyciszkiewicz

W analizie przedstawiono uwarunkowania determinujące obecny kształt rosyjskiej

strategii nuklearnej. Autor zwraca uwagę na dwa zasadnicze cele stawiane

przed rosyjskimi siłami nuklearnymi: odstraszenie potencjalnych agresorw oraz

wygaszanie ewentualnych konfliktw zagrażających bezpieczeństwu państwa.

Omawia ponadto warunki, w jakich Rosja jest gotowa użyć broni jądrowej. Autor

wskazuje także na przyczyny wzrostu znaczenia sił jądrowych w polityce FR w

ostatnich latach oraz na prawdopodobne kierunki dalszych zmian w strategii.

Strategia nuklearna Federacji Rosyjskiej formułuje zadania sił nuklearnych oraz

określa warunki, w jakich państwo dopuszcza możliwość użycia broni jądrowej. Jej

elementy zostały sformułowane w kilku dokumentach: Koncepcji bezpieczeństwa

narodowego FR (zarwno w wersji z 1997 r., jak i w nowelizacji z 2000 r.),

Koncepcji rozwoju sił nuklearnych do 2010 r. (1998 r.) i, przede wszystkim,

Doktrynie wojennej FR z 2000 r.

Uwarunkowania. W wyniku rozpadu systemu dwubiegunowego znacznie

zmalało prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu zbrojnego na dużą skalę z użyciem

broni jądrowej. Rosja nie zamierzała jednak rezygnować z rozbudowanego

arsenału jądrowego, ponieważ postrzegała utrzymanie parytetu z USA w tej

dziedzinie jako gwarancję swojej mocarstwowości. Pomimo to, ze względu na

kryzys gospodarczy, władze rosyjskie zostały zmuszone do ograniczania potencjału

nuklearnego. Sposobem na utrzymanie parytetu było zatem powiązanie redukcji z

realizacją układw rozbrojeniowych zawartych z USA, przewidujących obustronną i

stopniową (a więc najmniej kosztowną) likwidację broni strategicznej 1 .

W oczekiwaniu na poprawę sytuacji gospodarczej rząd FR odkładał reformę sił

nuklearnych. Na przeszkodzie stał rwnież wewnętrzny spr co do ich przyszłości.

Szef Sztabu Generalnego gen. Anatolij Kwasznin w 1999 r. zaproponował znaczne

zwiększenie nakładw na siły konwencjonalne kosztem przyspieszonej redukcji sił

nuklearnych. Dowodził on, że wzmocnienie sił konwencjonalnych pozwoli na

efektywną

1 A. D. Rotfeld (red.), Kontrola zbrojeń, rozbrojenie u progu XXI wieku , Polski Instytut Spraw

Międzynarodowych, Warszawa 2002.

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl

1062

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH

neutralizację głwnych zagrożeń dla bezpieczeństwa FR, płynących, jego zdaniem,

nie ze strony NATO lub Chin, lecz niestabilnej Azji Środkowej i Kaukazu. Propozycja

Kwasznina była odpowiedzią na niepowodzenia sił rosyjskich w Czeczenii. ìwczesny

minister obrony, marszałek Igor Siergiejew (wcześniej był on dowdcą strategicznych

wojsk rakietowych), nie zgadzając się z ocenami szefa sztabu, wysunął program

wzmocnienia sił strategicznych. Spr został zażegnany w sierpniu 2000 r., gdy Rada

Bezpieczeństwa FR podjęła decyzję o zwiększeniu środkw na siły konwencjonalne,

jednak przy utrzymaniu założonego tempa redukcji sił strategicznych oraz

kontynuowaniu ich modernizacji.

W latach 2000Î2003 nastąpił powrt do traktowania nuklearnych sił strategicznych

jako podstawowego instrumentu gwarantującego bezpieczeństwo państwa,

zwłaszcza w sytuacji, gdy inne państwa (lub sojusze) dysponują znaczną przewagą w

siłach konwencjonalnych. Przyczynił się do tego także splot czynnikw wewnętrznych

(szybszy wzrost gospodarczy umożliwiający zwiększenie środkw na reformę sił

zbrojnych) i zewnętrznych (wzrost poczucia zagrożenia w związku z interwencją

NATO w Kosowie, wypowiedzeniem przez USA Układu ABM i ich planami budowy

własnego strategicznego systemu obrony przeciwrakietowej , zmianami w doktrynie

bezpieczeństwa narodowego USA i wreszcie interwencją koalicji pod dowdztwem

USA w Iraku).

Warto podkreślić, że wymg zachowania ilościowego parytetu arsenałw

jądrowych przestał być już sprawą najważniejszą. Faktyczną rezygnację z polityki

zachowania rwnowagi sił potwierdziło ratyfikowanie podpisanego w maju 2002 r.

Układu o redukcji strategicznych broni ofensywnych (SORT), na mocy ktrego strony

zobowiązały się do zmniejszenia do 2012 r. liczby aktywnych głowic z posiadanych.

5000Î6000 do 1700Î2200. Układ nie zakłada jednak niszczenia broni, lecz jedynie jej

dezaktywację. Stany Zjednoczone zamierzają magazynować głowice, natomiast

Rosja, ze względw finansowych, będzie zmuszona do ich likwidacji.

Struktura, cele i użycie sił nuklearnych FR . Strategiczne siły nuklearne FR

zajmują głwne miejsce w rosyjskiej polityce bezpieczeństwa i obrony. Składa się

na nie tzw. triada strategiczna, a więc: (1) Strategiczne siły rakietowe, dysponujące

stacjonarnymi i mobilnymi wyrzutniami międzykontynentalnych pociskw

balistycznych oraz największą liczbą głowic jądrowych, (2) Strategiczne siły

morskie, składające się z okrętw podwodnych wyposażonych w wyrzutnie

pociskw balistycznych oraz (3) Strategiczne siły powietrzne. Blisko 60% potencjału

przypada na siły rakietowe, tradycyjnie najważniejszą część triady. Siły zbrojne FR

dysponują największymi na świecie zasobami taktycznej broni jądrowej (około 8000

głowic).

Cele strategii nuklearnej FR najpełniej przedstawia Doktryna wojenna. W

bezpośredni sposb wynikają one z nadrzędnego celu polityki bezpieczeństwa

wojskowego, jakim jest zapobieganie, lokalizacja i neutralizacja zagrożeń

militarnych dla FR. Zachowanie statusu mocarstwa nuklearnego służy przede

wszystkim przeciwdziałaniu wybuchowi konfliktu, metodą odstraszania

potencjalnych przeciwnikw.

Odstraszanie jądrowe polega na przekonaniu ewentualnego agresora (państwa lub

koalicji państw) o nieopłacalności ataku. Odziedziczona po zimnej wojnie doktryna

stanowi podstawę strategii nuklearnej FR, choć od rozpadu ZSRR uległa pewnym

zmianom. Obecnie w Rosji obowiązuje rozszerzona doktryna odstraszania, ktra

zakłada ewentualność użycia strategicznych sił nuklearnych nie tylko w odpowiedzi

na atak jądrowy, lecz rwnież na atak z wykorzystaniem innego rodzaju broni

masowego rażenia, a także na zmasowany atak konwencjonalny. Broń jądrowa,

a ściśle groźba jej użycia, stanowi wciąż przede wszystkim instrument

oddziaływania politycznego. Gdyby odstraszanie zawiodło, siły nuklearne mogłyby

być użyte do wygaszenia konfliktu. Duże znaczenie ma więc rwnież taktyczna broń

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH

1063

jądrowa jako ewentualny środek do wykorzystania na polu walki w konfliktach

regionalnych o mniejszej intensywności.

Na uwagę zasługują zmiany, jakie zachodziły w rosyjskiej strategii w zakresie

zasad zastosowania przez FR sił nuklearnych. Strategia bezpieczeństwa

narodowego z 1997 r. stanowiła, że áRosja zachowuje prawo do użycia wszystkich

posiadanych sił i środkw, łącznie z bronią jądrową, w razie agresji zbrojnej

zagrażającej istnieniu Rosji jako niezależnego i suwerennego państwaÑ. Po

nowelizacji Strategii fragment ten kończy się jednak inaczej: áłącznie z bronią

jądrową, jeśli będzie to konieczne do odparcia agresji, gdy wszelkie inne środki

służące opanowaniu kryzysu zostaną wyczerpane lub okażą się nieskuteczneÑ. W

ten sposb rozszerzony został zakres możliwości użycia broni jądrowej, gdyż nie

zdefiniowano ani pojęcia ákryzysÑ, ani kryteriw oceny nieefektywności

zastosowanych środkw. Doktryna wojenna inaczej formułuje ten zasadniczy

element strategii jądrowej: áFR zachowuje prawo do użycia broni jądrowej w

odpowiedzi na użycie broni jądrowej lub innej broni masowego rażenia przeciwko

Rosji i/lub jej sojusznikom, jak rwnież w odpowiedzi na agresję konwencjonalną o

dużej skali w sytuacjach krytycznych dla bezpieczeństwa FRÑ. Wynika z tego, że

Rosja może użyć broni jądrowej jako pierwsza. Bez odpowiedzi pozostają natomiast

następujące pytania: Co oznacza ásytuacja krytyczna dla bezpieczeństwaÑ? Czy

Rosja jest gotowa użyć broni jądrowej w odpowiedzi na atak o małej skali, ale z

wykorzystaniem broni biologicznej lub chemicznej? Dlaczego dwa dokumenty, ktre

ukazały się niemal rwnocześnie, odmiennie ujmują ę samą kwestię?

Prawdopodobnie niejasność w sprawie użycia sił jądrowych służy zachowaniu

większego pola manewru w razie wystąpienia zagrożenia.

Perspektywy zmian. W październiku 2003 r. minister obrony FR przedstawił

dokument Aktualne zadania rozwoju Sił Zbrojnych FR. Nie został on jeszcze

podpisany przez prezydenta, a więc nie obowiązuje, stanowi jednak zapowiedź

przyszłych zmian. Podstawowe zadania sił nuklearnych nie będą modyfikowane. W

odrżnieniu od wcześniejszych dokumentw, znalazł się w nim pogląd, że w

ostatnich kilku latach wzrosło znaczenie siły militarnej w stosunkach

międzynarodowych, zwłaszcza w obliczu kryzysu najważniejszych organizacji

bezpieczeństwa międzynarodowego. W tym kontekście autorzy dokumentu uznali,

iż wzmocnienie sił zbrojnych FR jest czynnikiem, ktry wręcz gwarantuje

strategiczną stabilność na świecie. Z jednej strony, minister obrony FR mwił o

znacznych postępach w rozwoju wspłpracy między Rosją a NATO i USA. Z drugiej

Î negatywnie ocenił doktrynę wojenną NATO, jako ofensywną i wymierzoną przeciw

Rosji, a także skrytykował amerykańskie koncepcje wykorzystania taktycznej broni

jądrowej, jako środka walki w konfliktach o małym natężeniu. Z powyższej oceny

uwarunkowań międzynarodowych autorzy dokumentu wyciągnęli wniosek co do

konieczności podwyższenia znaczenia sił jądrowych jako najważniejszego elementu

polityki obrony FR.

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl

1064

P OLSKI I NSTYTUT S PRAW M IĘDZYNARODOWYCH

O G Ł O S Z E N I A

Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian

Zagrożenia Î Koncepcje Î Instytucje

Pod redakcją Romana Kuźniara i Zdzisława Lachowskiego

Warszawa 2003, stron 704, ISBN 83-918046-7-4

Spis treści

Od redaktorw

CZĘŚĆ I Ï ZAGROŻENIA I WYZWANIA

Steven E. Miller: Triumf sceptycyzmu: kontrola zbrojeń w polityce administracji prezydenta Busha

Aleksiej G. Arbatow: Megaterroryzm: implikacje dla nowej wsplnej strategii bezpieczeństwa

Francesco Calogero: Terroryzm nuklearny

James E. Goodby: Kooperatywne zmniejszanie zagrożenia i wspłzależność:

dwa filary euroatlantyckiej wsplnoty bezpieczeństwa

Jurij Nazarkin: NoweÏstare zagrożenia: emocje i trzeźwa analiza

Anatolij Hrycenko: Pole bitwy bez granic

Krzysztof Olendzki: Pamięć i odpowiedzialność. Kilka uwag na temat Rafała Lemkina

poglądw na ludobjstwo

Milton Leitenberg: Wojny i konflikty w latach 1945Ï2000: ofiary śmiertelne

CZĘŚĆ II Ï KONCEPCJA BEZPIECZEŃSTWA: NOWE MYŚLENIE

Roman Kuźniar: Niebezpieczeństwa nowego paradygmatu bezpieczeństwa

Guido Lenzi: Powrt do dyplomacji: skuteczność działania

Ryszard Stemplowski: Horyzont poznawczy i polityczny pojęcia âbezpieczeństwo państwa Ò

Curt Gasteyger: Nowe i stare rubieże bezpieczeństwa międzynarodowego

Janusz Symonides: Kilka uwag o prawnomiędzynarodowych podstawach bezpieczeństwa i ładu

międzynarodowego

Andrzej Karkoszka: Reforma sektora bezpieczeństwa: założenia i problemy implementacji

CZĘŚĆ III Ï TRANSATLANTYCKIE INSTYTUCJE BEZPIECZEŃSTWA: NOWE ZADANIA

Catherine McArdle Kelleher: Irak Ï co dalej? Europa i Stany Zjednoczone w XXI wieku

Helga Haftendorn: NATO i nowy program bezpieczeństwa: poszukiwanie spjności

Stanisław Parzymies: Unia Europejska a bezpieczeństwo europejskie i globalne po 11 września 2001 roku

Jerzy M. Nowak: Zmiany w NATO a polski interes narodowy

Władimir G. Baranowskij: NATO w oczach Rosji

Janusz Onyszkiewicz: Ukraina a NATO

Bo Huldt: Dekada aktywności małych państw: zmiany w regionie Morza Bałtyckiego po zimnej wojnie

Walther Sttzle: Transformacja systemu: pilne zadanie

Raimo Vyrynen: Stosunki transatlantyckie Ï prba nowej interpretacji

CZĘŚĆ IV Ï KONTROLA ZBROJEŃ W NOWYM SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA

Alyson J.K. Bailes: Integralność kontroli zbrojeń

Adam Kobieracki: Kontrola zbrojeń konwencjonalnych CFE jako polska przepustka do NATO

Zdzisław Lachowski: Perspektywy kontroli zbrojeń konwencjonalnych

Ronald G. Sutherland: Broń chemiczna i biologiczna: stare zagrożenia w nowych warunkach

Ian Anthony: Kontrola zbrojeń w nowym środowisku międzynarodowym

CZĘŚĆ V Ï CZTERDZIEŚCI LAT PRACY NAUKOWEJ PROF. ROTFELDA

Roman Kuźniar: Profesor Rotfeld Ï badacz i negocjator

Adam Daniel Rotfeld: Dylematy polskiej polityki bezpieczeństwa (1944Ï1990)

Adam Daniel Rotfeld: System bezpieczeństwa międzynarodowego po 11 września 2001

Wybrane publikacje Adama Daniela Rotfelda. Książki, Artykuły, Dokumenty, Wykłady

Dane biograficzne Adama Daniela Rotfelda

Noty o autorach

Fotografie

Do nabycia w siedzibie Instytutu, w sprzedaży wysyłkowej

(po złożeniu pisemnego zamwienia pocztą, faksem lub przez Internet: www.pism.pl/czasopisma.html)

oraz w wybranych księgarniach: www.pism.pl/ksiazki-ksiegarnie.html

ul. Warecka 1a, 00-950 Warszawa, tel. 556 80 00, fax 556 80 99, sekretarz-biuletyn@pism.pl, www.pism.pl

Ernest Wyciszkiewicz - strategia nuklearna FR.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: