ZARAZA W ATENACH.pdf

ZARAZA W ATENACH

Z "Historii Wojny Peloponeskiej"

TUCYDYDES

Tucydydes.

Rzymska kopia greckiego oryginału z początku IV wieku pne.

Holkham Hall, Norfolk, UK.

Kiedy skończył się pierwszy rok wojny, w pierwszych dniach lata Spartanie

wraz ze swymi sprzymierzeńcami wtargnęli do Attyki, jak poprzednio, z

dwiema trzecimi swych sił zbrojnych pod wodzą króla spartańskiego

Archidamasa, syna Dzeuksydama. Rozłożywszy się obozem, szerzyli w

kraju spustoszenie. W niewiele dni po ich inwazji pojawiła się po raz

pierwszy wśród Ateńczyków zaraza, która, jak mówiono, wybuchła już

przedtem na wyspie Lemnos i w innych stronach, ale nigdzie nie

pozostawiła wspomnienia o takim nasileniu i takiej śmiertelności jak w

Atenach. Lekarze bowiem byli z początku bezsilni przy nieznajomości

rodzaju choroby, a ponadto przeważnie sami umierali, stykając się

ustawicznie z chorymi. Żadna ludzka sztuka nie zdołała tu pomóc. Modły w

świątyniach, rady zasięgane u wyroczni i tym podobne akty natury

religijnej okazywały się również bezskuteczne, tak że w końcu ich

zaniechano, ulegając pladze.

Zaraza ukazała się podobno najpierw w Etiopii, na południe od Egiptu, a

potem rozszerzyła się na Egipt, Libię i na rozległe obszary państwa perskiego.

Na Ateny spadła nagle i naprzód zaatakowała mieszkańców Pireusu. Zaczęto

pomawiać Spartan że to oni zatruli cysterny, bo źródeł tam jeszcze wtedy nie

było. Potem epidemia ogarnęła górą część miasta i śmiertelność już silnie

wzrosła. Niech o chorobie tej mówi każdy według swego rozumienia, lekarz

czy laik, o jej prawdopodobnym źródle i o przyczynach, które potrafiły

sprowadzić tak straszny kataklizm: ja opiszę po prostu przebieg jej i objawy,

żeby ją można było rozpoznać gdyby znowu kiedyś wybuchła; sam bowiem ją

przeszedłem i widziałem innych, których powaliła.

Rok ów był według powszechnej opinii zupełnie wolny od innych chorób; ale

jeżeli ktoś zasłabł na coś, jego dolegliwość przekształcała się w ową zarazę. Na

ogół jednak zapadali na nią nagle bez żadnej przyczyny ludzie całkiem zdrowi.

Pierwszym symptomem była silnie rozpalona głowa, zaczerwienione oczy

piekły, gardło i język nabiegały krwią, a oddech stawał się chorobliwie

cuchnący. Z kolei przychodziły ataki kichania i chrypka, a wkrótce potem

pojawiały się bóle w piersiach połączone z silnym kaszlem. Kiedy został

zaatakowany żołądek, następował jego rozstrój i wymioty żółcią, mające w

terminologii lekarskiej specjalne nazwy, a wszystko to bardzo bolesne. Wielu

chwytała czkawka wraz z bezskutecznymi torsjami i silnymi kurczami, która u

jednych wkrótce przechodziła a u innych dopiero po dłuższym czasie. Ciało

chorego na zewnątrz nie było przy dotknięciu zbyt rozpalone i nie wydawało

się blade, ale czerwonawe, zsiniałe, pokryte pęcherzykami i wrzodami. Ale

wewnątrz chory czuł takie gorąco, że nie mógł znieść choćby najcieńszego

odzienia czy nawet lekkiego lnianego przykrycia, lecz chciał leżeć zupełnie

nago, a najchętniej rzuciłby się do zimnej wody. Niejeden z pozostawionych

bez opieki, dręczony nie dającym się ugasić pragnieniem, rzucał się

rzeczywiście do cystern. Zresztą wychodziło na jedno, czy ktoś pił więcej czy

mniej. Ponadto niepokój i bezsenność trapiły ich bez przerwy. Jak długo trwało

największe nasilenie choroby, ciało nie niszczało, ale zdumiewająco

wytrzymywało bóle, tak że chorzy umierali przeważnie dopiero siódmego albo

dziewiątego dnia wskutek trawiącej ich gorączki, chociaż mieli jeszcze trochę

sił. Jeżeli zaś nawet wtedy wyżyli, większość ich ginęła później z osłabienia,

gdy choroba dosięgła brzucha, powodując silne owrzodzenie jelit i gwałtowną

biegunkę. Choroba ta bowiem, rozwinąwszy się najpierw w głowie,

postępowała potem w dół i ogarniała całe ciało. Choćby ktoś przetrzymał ten

najgorszy kryzys, to jednak pozostawały ślady: zostały bowiem zaatakowane

genitalia, palce u rąk i nóg, co u wielu powodowało utratę tych części ciała, a u

niektórych także i oczu. Inni jeszcze natychmiast po wyzdrowieniu tracili

zupełnie pamięć, zapominali kim są i nie poznawali swoich najbliższych.

Rodzaj i objawy tej zarazy były ponad wszystko co da się opisać, a

wytrzymałość ludzka nie wystarczała na zniesienie jej strasznych ataków.

Różnicę między tą i zwyczajnymi chorobami uwidaczniało szczególnie

zjawisko następujące: oto ptaki i zwierzęta czworonożne, które pożerają mięso

ludzkie, mimo że było wiele ciał nie pochowanych, albo nie chciały ich tknąć

albo ginęły przy pierwszych ukąszeniach. Dowodziło tego wyraźne zniknięcie

takich ptaków; nie widziano ich ani przy trupach ani w ogóle gdziekolwiek.

Najlepiej zaś można to było dostrzec na psach, jako na zwierzętach domowych

najbliższych człowiekowi.

Tak w ogólnych zarysach przedstawiała się ta zaraza, jeżeli pominiemy

szczególne jej odmiany, występujące tu i tam w indywidualnych wypadkach.

Żadna zwyczajna choroba nie pojawiała się w tym czasie, a jeżeli się nawet

pojawiła, przechodziła w końcu w ową zarazę. Jedni umierali z braku opieki,

inni mimo troskliwych zabiegów lekarskich. Nie było też podobno ani jednego

środka, którego by należało użyć celem uleczenia chorych. Co bowiem było

skuteczne w jednym przypadku, szkodziło w drugim. Nieżależnie od tego, czy

ktoś miał organizm silny czy słaby, wszyscy ginęli, nawet ci, których leczono

wszelkimi środkami. Najgorsza zaś ze wszystkiego była depresja, ogarniająca

każdego, kto poczuł się chory, ponieważ utrata nadziei natychmiast

powodowała brak odporności na chorobę i poddawanie się jej. Poza tym,

pielęgnując jeden drugie go, zarażali się i ginęli jak owce, co sprowadzało

największe żniwo śmierci. Jeżeli bowiem obawiano się zbliżyć do chorych, ci

konali w osamotnieniu i wiele domów wvmarło z braku opieki nad ich

miesszkańcami. Kiedy zaś ktoś zbliżył się do zarażonego, ginął, i to przede

wszystkim ludzie o najwyższym poziomie moralnym, którzy uważaliby sobie

hańbę oszczędzanie samych siebie, więc odwiedzali przyjaciół w ich domach,

gdzie nawet ich najbliżsi, zdruzgotani ogromem nieszczęścia, upadali w końcu

ze znużenia i obojętnieli na jęki konających. Najwięcej jednak litości

okazywali chorym i umierającym ci, którym udało się wyzdrowieć, gdyż znali

te męczarnie z własnego doświadczenia i sami byli już poza

niebezpieczeństwem, jako że choroba nie atakowała dwa razy nikogo, a

przynajmniej nikogo śmiertelnie. Takich uważali inni za szczęśliwców, a oni

sami w radosnym uniesieniu mieli bezpostawną nadzieję, że i w przyszłości nie

ulegną nigdy żadnej innej śmiertelnej chorobie.

Pogorszył jeszcze katastrofalną sytuację napływ ludzi ze wsi do miasta, a

dotknęło to w nie mniejszym stopniu nowo przybyłych Ateńczyków. Zabrakło

bowiem mieszkań i w upalnej porze roku gnieżdżono się w dusznych barakach,

śmiertelność wzrosła więc wśród niebywałego chaosu. Zwłoki leżały jedne na

drugich, półżywe postacie tarzały się po ulicach i wokół wszystkich studzien,

dręczone pragnieniem. Świątynie, gdzie koczowali, pełne były trupów ludzi,

którzy tam umierali. Kiedy bowiem plaga zarazy szerzyła się z niesłychaną

gwałtownością i nikt nie wiedział, co się z nim stanie, zaczęto lekceważyć

prawa boskie i ludzkie. Poszły w zapomnienie wszelkie dotychczasowe

obrzędy i zwyczaje pogrzebowe, każdy grzebał zwłoki gdzie mógł. Wielu z

braku odpowiednich środków do palenia i pochowania ciał swych najbliższych

chwytało się haniebnych sposobów. Oto, gdy ktoś zbudował stos dla swojego

nieboszczyka, ktoś inny uprzedzał tamtego i położywszy na nim ciało swojego

zmarłego podpalał stos, a inni dorzucali w płomienie przyniesione przez siebie

zwłoki i odchodzili.

Rozpleniły się też w mieście innego rodzaju bezprawia, zrodzone z zarazy.

Uciech zmysłowych, którym dawniej oddawano się w ukryciu, teraz zażywano

jawnie: ośmielały ludzi szybkie zmiany – nagłe zgony bogaczy i przejmowanie

ich majątków z dnia na dzień przez dotychczasowych nędzarzy. Toteż widząc

krótkotrwałość zarówno życia jak bogactw, postanowili nie tracić czasu i

oddawać się rozkoszom. Nikt nie był skłonny do umartwiania się w imię cnoty,

uważając że nie wiadomo czy nie umrze zanim osiągnie jej ideał. Uchodziło

więc za piękne i pożytecze to, co było przyjemne i przyczyniało się ze

wszechmiar do używania życia. Nie wstrzymywał nikogo lęk przed bogami czy

prawo ludzkie. Było im obojętne, czy są pobożni czy nie, skoro widzieli że i

tacy i tacy bez różnicy giną. Nikt też nie spodziewał się dożyć dnia wymiaru

sprawiedliwości i poniesienia kary za swe przewiny, gdyż każdy czuł, że o

wiele sroższy wyrok skazujący zapadł już na nich i wisi nad ich głowami, więc

zanim mu ulegną, trzeba zakosztować trochę życia.

Taki to dopust spadł na Ateńczyków: w mieście szalała śmierć, za miastem -

spustoszenie. W tej niedoli wspominano sobie – rzecz zrozumiała - wróżbę,

która, jak starsi ludzie mówili, została ongiś wypowiedziana :

Przyjdzie wojna dorycka, a z nią pojawi się zaraza.

Powstał więc spór między ludźmi, że owi dawni wróżbici mówili nie o zarazie

("loimos"), ale o głodzie ("limos"). Oczywiście wobec ówczesnych wypadków

wzięło górę przeświadczenie że przepowiednia mówiła o zarazie; kojarzono

bowiem wspomnienie jej słów z własnymi cierpieniami. Wyobrażam sobie

jednak, że gdyby kiedyś w przyszłości wybuchła jakaś nowa wojna z dorycką

Spartą a z nią przyszedł głód, tłumaczono by ową wyrocznię odpowiednio

inaczej. Ci zaś, którzy znali wieszczbę otrzymaną przez Spartan, przypomnieli

sobie że na ich pytanie, czy należy wszczynać wojnę, odpowiedział bóg [2], że

jeżeli ich uderzenie będzie potężne, odniosą zwycięstwo, a on im sam

dopomoże. Wydawało się więc że wypadki zgadzają się z przepowiednią:

rychło po inwazji Peloponezyjczyków wybuchła zaraza. Warto przy tym

zaznaczyć że nie dotarła ona na Peloponez, natomiast najgwałtowniej ogarnęła

Ateny, a potem i inne bardzo gęsto zaludnione miejscowości.

Taki oto był przebieg zarazy.

Przełożył z greckiego Ignacy Wieniewski

Przypisy:

1. Od tłumacza: Tucydydes, największy historyk grecki (ok. r. 460 -

ok. r. 400 pne), przedstawił w swej Historii Wojny Peloponeskiej

dzieje tej wojny (431–404 pne). Toczyły ją Ateny ze Spartą, a

zakończyła się ona klęską Aten. Powyższy opis zarazy w Atenach w

roku 430 pne zawarty jest w II księdze dzieła Tucydydesa .

2. Apollo, bóg wróżbiarstwa, patron wyroczni w Delfach, zsyłał zarazę

na tych, których chciał pognębić. Tak postąpił m. in. z Achajami, o

czym opowiada Homer na początku Iliady .

Ignacy Wieniewski (1896-1986), znany filolog klasyczny,

przetłumaczył m. in. Iliadę na język polski, heksametrem. (Wyd.

B. Świderski, Londyn 1961.) (AMK)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: