Początkiem finansów międzynarodowych były lata 70 – 80-te, kiedy doszło do globalizacji gospodarki światowej, przejawiającej się tworzeniem ścisłych powiązań finansowych.
Przyczyną wyodrębnienia takiej dyscypliny było:
- wprowadzenie płynnych kursów walut;
- deregulacja ...
- liberalizacji handlu.
Ponadto wzrost znaczenia finansów międzynarodowych spowodowany jest:
- wzrostem handlu międzynarodowego;
- działalnością międzynarodowych korporacji,
- globalizacją i przenoszeniem się impulsów kryzysowych
- zmianą w systemach komunikacji i informacji.
Globalizacja niesie za sobą szereg zagrożeń - chodzi tu o inwestycje portfelowe (inwestycje w obligacje, które można w każdej chwili odsprzedać, co może doprowadzić do chaosu w gospodarce kraju, z którego one pochodzą). Takie inwestycje sprzyjają przenoszeniu impulsów kryzysowych gdyż inwestorzy oceniają rynki finansowe globalnie, a rynki te działają na zasadzie naczyń połączonych. Miało to miejsce np. we wrześniu, kiedy to na skutek kryzysu w Rosji wycofano z Polski 1 mld USD. Aby przeciwstawić się wpływom kapitału spekulacyjnego na stan gospodarki państwa powinny utrzymywać odpowiednie rezerwy walutowe – uważa się, że bezpieczny poziom rezerw to taki, który siedmiokrotnie przewyższa poziom zobowiązań importowych.
Taki stan gospodarki światowej oraz kolejne kryzysy finansowe (Meksyk – 70r., Meksyk – 94/95r., Azja – 97r., Rosja – 97r., Brazylia – 97r.) spowodowały konieczność kooperacji i współpracy państw. Zauważono konieczność istnienia organizacji zajmujących się stabilizacją rynku walutowego i finansowego. Konieczność uregulowania ram procesów finansowych w skali międzynarodowej zainicjowała powstanie takich instytucji jak: MFW, czy Bank Rozliczeń Międzynarodowych z siedzibą w Bazylei, skupiający różne instytucje ustalające jednolite warunki udzielenia kredytów.
Rynek walutowy - miejsce, gdzie dochodzi do konfrontacji podaży i popytu na instrumenty finansowe o najwyższym stopniu płynności pochodzące z dwóch różnych krajów. Jest to rynek fizycznie rozproszony i zdecentralizowany: kantory, niebankowe instytucje finansowe, instytucje brokerskie.
Waluta (dewiza) - krótkoterminowe należności, które z uwagi na swoją formę i płynność mogą być natychmiast użyte do zapłaty w obrocie międzynarodowym. Waluta może występować w formie: czeków, weksli, banknotów, depozytów, należności na rachunkach a’vista.
Rynek walutowy. jest ze swej natury rynkiem międzynarodowym, gdyż druga waluta zawsze pochodzi z innego kraju.
Rynek ten pełni określone funkcje:
- umożliwia porównanie cen towarów i usług w różnych krajach,
- ułatwia rozwój handlu międzynarodowego,
- umożliwia pogłębienie międzynarodowego podziału pracy,
- umożliwia dokonanie transferu siły nabywczej,
- wiąże narodowe rynki finansowe, a w szczególności pieniężny i kapitałowy oraz rynek instrumentów finansowych, przyczyniając się do tworzenia międzynarodowego rynku finansowego,
- za jego pośrednictwem dokonuje się transfer kapitału w skali międzynarodowej, dotyczy to inwestycji bezpośrednich jak i pośrednich,
Różnica między rynkiem walutowym a rynkiem finansowym polega na tym, że o ile przedmiotem transakcji walutowych są instrumenty o najwyższym stopniu płynności, denominowane w jednostkach pieniężnych dwóch różnych krajów, to w transakcjach finansowych chodzi o instrumenty finansowe o różnym stopniu płynności denominowane w jednostce pieniężnej jednego kraju.
Istota transakcji finansowych polega na zamianie instrumentu o najwyższym stopniu płynności na mniej płynny ale dochodowy instrument finansowy (gotówka na akcje) lub odwrotnie. Jednak oby dwa instrumenty muszą być denominowane w tej samej jednostce pieniężnej.
Międzynarodowy rynek walutowy jest największym rynkiem na świecie i funkcjonuje bez przerwy, 24h. Do najważniejszych rynków lokalnych, składających się na międzynarodowy rynek walutowy, należą: Hong Kong, Singapur, Frankfurt, Paryż, Londyn, Nowy Jork, Los Angeles, Tokio. Dominującą rolę na tym rynku pełnią banki komercyjne, a dominującą walutą jest USD.
Rynek ten składa się z dwóch segmentów:
- rynku bieżącego - spot market – na nim dokonują się transakcje kupna i sprzedaży walut z natychmiastową dostawą po kursie bieżącym
- rynku terminowego - forward market – oferuje możliwość kupna i sprzedaży walut z dostawą w późniejszym terminie po kursie wcześniej ustalonym
Uczestnikami gry rynkowej są:
- bankowi i niebankowi dealerzy – zarabiają na różnicach kursowych
- osoby fizyczne i firmy profesjonalnie uprawiający działalność inwestycyjną – eksporterzy, importerzy, inwestorzy, turyści,
- spekulanci i arbitrażyści – traktują te rynki jako źródło dodatkowych dochodów
- banki centralne i administracja skarbu państwa – nabywają konieczne waluty i upłynniają nadwyżki walutowe,
- walutowi brokerzy – działają jako pośrednicy
Kurs walutowy – cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej.
Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego:
- ekonomiczne – popyt i podaż na waluty obce, stan bilansu płatniczego, różnice w poziomach stóp procentowych, różnice w stopach inflacji, przepływy kapitałowe, polityka pieniężna i walutowa
- polityczne – wojny, wypowiedzi polityków
- psychologiczne – optymistyczne, bądź pesymistyczne oczekiwania co do koniunktury; czynniki spekulacyjne – gra na zwyżkę lub zniżkę kursu.
Prawidłowy kurs walutowy – jest to kurs, który spełnia wymogi utrzymania równowagi bilansowej
Zmiany kursu dokonują się poprzez:
- dewaluację – obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych, w tym przypadku płaci się więcej waluty krajowej za jednostkę waluty obcej
- rewaluację – podwyższenie kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych, w tym przypadku płaci się mniej waluty krajowej za jednostkę waluty obcej
Zarówno dewaluacja jak i rewaluacja są przeprowadzane przez władze monetarne danego kraju, są decyzjami urzędniczymi. Natomiast inne procesy – deprecjacja lub aprecjacja – są zjawiskami rynkowymi. W przypadku gdy spada kurs waluty krajowej na rynkach walutowych o więcej niż oficjalny kurs to wówczas dana waluta jest nadwartościowa (przeszacowana) i wówczas to zjawisko usuwane jest za pomocą dewaluacji. Jeżeli natomiast kurs rynkowy jest wyższy od oficjalnego to waluta ta jest niedoszacowana i konieczna jest jej rewaluacja.
Międzynarodowy system walutowy – obejmuje zespół układów, reguł, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych.
Rodzaje systemów walutowych:
- system waluty złotej;
- system dewizowo – złoty;
- system z Bretton Woods i jego kolejne modyfikacje.
Pierwszym systemem walutowym była system waluty złotej. System ten powstał w Wielkiej Brytanii w 1816 roku i trwał do I Wojny Światowej.
Przed tym systemem obowiązywał bimetalizm. Z czasem wraz ze wzrostem wydobycia srebra jego wartość spadła i w obiegu pozostało tylko złoto.
W tym systemie prawnym środkiem płatniczym były złote monety, obok których funkcjonowały banknoty, w każdym momencie wymienialne na złoto. Cechą charakterystyczną systemu złotego było to, że nie wynikał on z żadnych umów.
Podstawowymi zasadami tego systemu było:
- w systemie tym emisja banknotów była podporządkowana wymogowi pokrycia ich w złocie – co oznacza, że podaż pieniądza byłą limitowana;
- bank centralny był zobowiązany do kupna złota po stałej cenie w walucie krajowej – oznaczało to stały kurs walutowy;
- występowała pełna wymienialność wszystkich form pieniądza na złoto;
- istniała swoboda przywozu i wywozu złota w skali międzynarodowej.
System ten uważany jest przez wielu za optymalny dzięki automatycznemu doprowadzaniu do równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Równowaga ta przywracana była za pomocą:
- eksportu i importu i powiązania z nimi wartości pieniądza (zbyt duży eksport => napływ złota => wzrost ilości pieniądza => większy popyt krajowy => spadek eksportu)
- akcji kredytowej banków (zmiany w stopie dyskontowej banku centralnego).
System waluty złotej działa automatycznie – zarówno na kraje które mają (...). Mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego działał symetrycznie – prowadził jednocześnie do redukcji deficytów i nadwyżek bilansu płatniczego. Dzięki temu umożliwiało to utrzymywanie międzynarodowej równowagi płatniczej.
Warunki, które muszą być spełnione, aby system ten działał sprawnie:
- duża elastyczność cen i płac (ulegały one zwyżce lub zniżce w zależności od podaży pieniądza);
- zmiany elastyczności stanu zatrudnienia, spadku produkcji i dochodów;
- przestrzeganie zasady wolnej inicjatywy i wolnego handlu, która najlepiej sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Zasada ta oznaczała ograniczenie interwencji państwa co dodatkowo sprzyjało równowadze budżetowej.
System ten sprzyjał rozwojowi handlu międzynarodowego. W latach 1900 – 1904 rozpoczął się proces ekonomizacji złota. Polegał on na zastępowaniu złota środkami płatniczymi, które są tylko jego reprezentantem i symbolem.
Przyczynami procesu ekonomizacji złota były:
- niższe koszty finansowania transakcji handlowych i kapitałowych przy pomocy technik bankowych (czeki, weksle)
- fundusze przechowywane w bankach (waluty narodowe) przynosiły znaczne odsetki – co przyczyniało się do umiędzynarodawiania tych walut i co w konsekwencji oznaczało, że stały się one (...)
System waluty złotej został zawieszony po I Wojnie Światowej. Nastąpiło wówczas przejście do emisji pieniądza papierowego, który nie miał związku ze złotem. Oprócz uniezależnienia emisji pieniądza od złota zakazano jego wywozu za granicę. Po wojnie jedynie USA wróciły do systemu waluty złotej, natomiast systemy europejskie pozostawały w chaosie. Na konferencji w Genewie w 1922 roku stwierdzono, że należałoby powrócić do tego systemu. Jako pierwsza do tego systemu wróciła Wielka Brytania w 1925 roku – ale nie był to czysty system waluty złotej lecz system sztabowo – złoty. Jednak ze względu na wysoki kurs funta ta decyzja nie była trafna. System sztabowo – złoty polegał na tym, że złoto wprawdzie było wymieniane, ale tylko na określoną ilość pieniądza, a nie dowolnie.
W latach 1925 – 1930 inne kraje zaczęły powracać do systemu waluty złotej – ale w jego zmodyfikowanej formie – do systemu dewizowo – złotego. W systemie tym oprócz złota rolę środka wymiany pełniły także dewizy – środki płatnicze krajów o wymienialności pieniądza na złoto. System ten zniósł mechanizm samoregulacji, który obowiązywał w systemie waluty złotej. Brak tego mechanizmu doprowadził do kryzysu w latach 30 – tych.
W okresie tym miały miejsce także inne eksperymenty walutowe, które przejawiały się min. w :
- zastępowaniu stałego i jednolitego kursu walutowego systemem manipulowanych kursów walutowych, które polegały na ciągłej deprecjacji w celu stymulowania eksportu;
- wprowadzaniu reglamentacji dewizowych i ilościowych w obrotach z zagranicą, upowszechnił się system clearingu walutowego;
- powstawaniu w tym okresie bloków walutowych i stref handlowych zapoczątkowanych próbą zachowania pozycji funta szterlinga.
System ten charakteryzował się uniezależnieniem pieniądza od złota – co wzmacniało inflację oraz sprzyjało kapitałom spekulacyjnym.
W lipcu 1944r. w Bretton Woods odbyła się konferencja poświęcona stabilizacji systemów walutowych. Zdawano sobie sprawę, że nie jest możliwy powrót do systemu waluty złotej. Dlatego też w systemie z Bretton Woods złoto nadal pozostało podstawą tego systemu, ale nie w takim wymiarze w jakim było to w systemie waluty złotej.
Zasad nowego systemu dewizowo-złotego:
- waluty krajów członkowskich wyrażone są w złocie, jego wartość jest stała i wynosi 35 USD za uncję,
- obowiązek wpłacania kwoty do MFW, której 25% musiało być płacone w złocie,
- oficjalne transakcje złotem i walutami oparte są na parytecie złota i tolerowane są w tych transakcjach odchylenia w wysokości ±1%.
- MFW podejmuje się technicznej obsługi transakcji kupna / sprzedaży złota między krajami członkowskimi.
Był to pierwszy system oparty na międzynarodowych porozumieniach. Nie był to jednak system waluty złotej, ponieważ nie zostały spełnione główne cechy tego systemu:
- nie było uzależnienia podaży pieniądza od posiadanych rezerw złota,
- brak było stałość kursów walutowych (teoretycznie o ± 1%)
- w nowym systemie istniała możliwość nakładania restrykcji walutowych w sytuacji trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego,
- brak swobody obrotu złotem w systemie z Bretton Woods.
Układ z Bretton Woods zrównywał złoto z USD. Było to spowodowane pozycją USA po II Wojnie Światowej – po jej zakończeniu kraje europejskie były zniszczone i straciły znaczną ilość rezerw złota na rzecz USA z tytułu rozliczeń za dostawy broni. W 1948r. USA posiadało złoto wartości 24mld 350mln USD, a Europa Zachodnia tylko 5mld 155mln USD. Rząd amerykański zdecydował się na finansowanie nadwyżek importowych przez kraje europejskie udzielając im kredytu. Ponadto krajom europejskim opłacało się trzymać rezerwy w USD, bo dawały one odsetki. Pod koniec lat 50-tych ponad 50% światowych obrotów płatniczych rozliczane było w USD.
O tym, że USD stał się walutą kluczową zadecydowała:
- wymienialność dolara na złoto dla zagranicznych banków centralnych;
- duża stabilność dolara, w przeciwieństwie do walut krajów europejskich;
- jego dostępność dzięki polityce kredytowej USA, które miało z tego tytułu wiele korzyści – min. w Nowym Jorku rozwinął się rynek finansowy
- mała podaż złota.
Z pozycji dolara wynikały dla USA pewne korzyści:
- możliwość finansowania przez USA swojego deficytu;
- pozycja ta sprzyjała rozwojowi USA jako centrum finansowego świata.
W latach 1945 – 1958 dolar stał się niekwestionowanym substytutem złota. Taka sytuacja trwała do początku lat 60-tych. Początek załamania tego systemu upatruje się we wprowadzeniu zewnętrznej wymienialności walut zachodnioeuropejskich w 1958r. Usunęło to trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego tych krajów, jednocześnie nastąpiło zwiększenie liczby walut, które mogły służyć jako międzynarodowe środki płatnicze, co poprawiło stan międzynarodowej płynności.
W latach 60-tych wystąpiła na szeroką skalę liberalizacja obrotu płatniczego i kapitałowego. Jej rezultatem był wzrost konkurencji międzynarodowej, wzrost możliwości specjalizacji produkcji i alokacji zasobów, ale także wzrost spekulacyjnego przepływu kapitału, który prowadził do niestabilności walutowej i kryzysów walutowych. Pojawiły się pewne oznaki słabości UDS. Do spadku wartości dolara przyczyniła się permanentny deficyt płatniczy USA oraz poziom inflacji. Czynnikiem pogłębiającym ograniczenie zaufania do dolara był także wzrost rynku eurodolarowego. Ponieważ w owym czasie w Europie stopy procentowe były wyższe niż w USA kapitał zaczął przepływać z USA do Europy. W ten sposób powstawały eurodolary - depozyty w dolarach umieszczony w bankach europejskich. Na ich kreację władze monetarne USA nie miały wpływu.
Słabość dolara powodowała, że zaczęto poszukiwać innego środka wymiany – i powrócono do złota, co spowodowało wzrost wartości złota. Ponieważ banki, które zgromadziły ogromne rezerwy w dolarach i miały możliwość wymiany tych dolarów na złoto, zaczęły masowo wymieniać dolary na złoto to trzeba było zawiesić wymienialność dolara na złoto. W dniu 15.08.71 USA zawiesiło jego wymienialność, tym samym załamały się podstawy systemu z Bretton Woods.
Jednocześnie USA wprowadziły zmienny kurs walutowy, a za nimi postąpiły inne kraje. Przed zawieszeniem wymienialności dolara proponowano zrewaloryzować wartość złota, ale USA ze względów politycznych zdecydowały zawiesić wymienialność dolara. Jednak osłabienie dolara spowodowało, że w 1971r. został zdewaluowany o 0,7 i 0,8%, cena złota wzrosła z 35 do 38 USD za uncję. Druga dewaluacja, która miała miejsce w 1973r. (10%) spowodowała, że za uncję złota płacono 42 USD.
W związku z kryzysem dolarowym MFW postanowił zreformować system walutowy z Bretton Woods. Min. wprowadzono SDR, które weszły w życie w sierpniu 1969 roku. Była to istotna modyfikacja systemu z Bretton Woods – oprócz dewiz (złota, USD oraz walut zachodnioeuropejskich) pojawiły się SDR jako środki rezerw. Początkowo SDR wymieniane były tylko na złoto, ale w 1974 roku oparto je na koszyku walut 16 krajów. Koszyk ten ulega modyfikacjom i np. w 1985 roku ograniczono go do 5 walut: dolara, marki niemieckiej, franka francuskiego, jena i funta szterlinga.
W SDRach jest realizowana rachunkowość MFW. Służą one do wyrównywania bilansów, ale mogą także służyć do zawierania transakcji długoterminowych
WYKŁAD 3
SYSTEMY WIELODEWIZOWE
Modyfikacje, które nastąpiły po 1973r., a które znalazły formalne potwierdzenie w przyjętej zmianie MFW na konferencji na Jamajce, spowodowały, że MFW zaczął ewoluować w kierunku systemu wielodewizowego. Przyczynił się do tego wzrost znaczenia i siły walut wymienialnych innych krajów, zwłaszcza europejskich (DEM, funt szterling, frank francuski, frank szwajcarski) oraz spadek USD.
Od połowy lat 70 – tych w międzynarodowym systemie walutowym zaczął się wykształcać system wielodewizowy. Bezpośrednimi przyczynami rozwoju tego systemu była:
- dywersyfikacja rezerw walutowych;
- rozwój międzynarodowego rynku kredytowego oraz eurorynku pieniężnego i kapitałowego.
Podstawą dywersyfikacji rezerw był dla banków centralnych motyw przezorności i bezpieczeństwa – w warunkach płynnych kursów walutowych opłacało się utrzymywać rezerwy w wielu walutach. Ponadto okazało się, że w sytuacji płynnych kursów walutowych, opłacalne jest trzymanie rezerw w różnych walutach, co powoduje kompensowanie ujemnych skutków spadków czy wzrostu wartości dolara.
Natomiast banki handlowe i korporacje kierowały się dodatkowo motywem dochodowości – w wyniku deprecjacji dolara stopy procentowe w Europie były korzystniejsze niż w USA. Tak więc powstanie systemu wielodewizowego było sposobem dostosowania się międzynarodowego systemu walutowego do zmieniających się warunków.
System wielodewizowy – w szerszym znaczeniu system ten składa się z różnego rodzajów pieniądza międzynarodowego – m.in. złota, walut międzynarodowych, SDR – ów i innych. Natomiast w węższym ujęciu system wielodewizowy oznacza wielość walut międzynarodowych.
W systemie wielodewizowym o tworzeniu pieniądza decydują:
- producenci i eksporterzy złota;
- władze pieniężne USA (kreator USD);
- władze walutowe pozostałych krajów, których waluty występują w obiegu międzynarodowym;
...
dasa1