PSYCHOLOGIA_STRESU_R.8.doc

PSYCHOLOGIA STRESU – ROZDZIAŁ 8 – SPOŁECZNY KONTEKST STRESU

Człowiek doświadczający stresu nigdy nie znajduje się w próżni społecznej.

Hobfoll – pojęcie relacji osadzenia jednostki w rodzinie, a rodziny w systemie społecznym – rozróżnienie bliższego (rodzina) i dalszego (grup sąsiedzkich, zawodowych itp.) otoczenia społecznego – z punktu widzenia doświadczenia stresu najważniejsze jest otoczenie najbliższe, czyli rodzina.

Parsek, Burgess i McKenzie, potem Cassel – negatywne konsekwencje zdrowotne braku więzi społecznych oraz korzystny efekt ich występowania.

Berkman – współczynnik śmiertelności w okresie kolejnych 9 lat był najniższy wśród tych, którzy pozostawali w związkach małżeńskich, mieli bliskich przyjaciół i dużo kontaktów społecznych.

Właściwości grupy społecznej oraz relacje pomiędzy nią a jednostką – dwie zasadnicze formy oddziaływania:

·          Silne pozytywne więzi – wsparcie społeczne – zazwyczaj jako czynnik ochronny, osłabiają działanie stresorów i ułatwiają radzenie sobie z problemami -> efekt bufora

·          Warunki społeczne mogą stanowić źródło stresu -> np. stres organizacyjny czy pracy.

Krzyżowanie się stresu (Hobfoll) – polega na przepływie pomiędzy jednostkami zasobów i wymagań albo ich wzajemnej wymianie – 5 rodzajów (na przykładzie diad małżeńskich):

·          Współdzielenie stresu – wymagania związane z sytuacją trudną obejmują w równym stopniu oboje małżonków

·          Mechanizm zapotrzebowania na wsparcie – silniejszy i zasobniejszy małżonek pomaga określonymi zasobami drugiej stronie, ułatwiając jej sprostanie wymaganiom, ale drenując własne zasoby

·          Zarażanie stresem – stres jednego z małżonków powoduje, poprzez empatię, drenaż zasobów u drugiej strony (drenaż u obu stron, nikt nie zyskuje zasobów)

·          Wycofywanie zasobów – wymagania zaangażowania zasobów związane ze stresem jednego z małżonków poza rodziną, korzysta on z zasobów rodziny, wpływając na ich deficyt, co obciąża drugą stronę

·          Mechanizm autoabsorpcji – stres jednego z małżonków angażuje jego zasoby kosztem rodziny.

Hobfoll – po stronie jednostki jest pewien mechanizm regulujący przepływ zasobów, który można porównać do mniej lub bardziej przepuszczalnej granicy:

·          System w pełni otwarty – nie ma granicy, a przepływ jest w pełni określony przez wymagania drugiej strony

·          może być też tak, że jednostka czerpie zasoby partnera, a swoich nie udostępnia (granica egoistyczna), ale też, że jednostka udziela swoich zasobów drugim, jeśli tego potrzebują, ale sama nie korzysta ze swoich zasobów gdy doświadcza stresu (granica cierpiętnicza)

Jones i Bright – ogólne określenie obszaru zainteresowań psychologów stresu wsparciem społecznym jako stopień dostępności lub proponowania przez innych zasobów wsparcia społecznego; Sarason – wsparcie społeczne jako pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych.

Sposoby ujmowania wsparcia społecznego:

·          Strukturalny - bierze pod uwagę dostępność sieci społecznej –mniej lub bardziej rozbudowanej struktury, dzięki której, poprzez więzi i kontakty społeczne, jednostka uzyskuje pomoc w trudnej sytuacji (np. w badaniach związków i przynależności do grup)

·          Funkcjonalny – bierze pod uwagę rodzaj interakcji społecznej podejmowanej w sytuacji trudnej (np. u Hobfolla); podział wsparcia w zależności od treści wymiany: emocjonalne, informacyjne i rzeczowe

·          Niska korelacja między liczbą związków społecznych ludzi (wsparcie strukturalne) a faktycznie otrzymywanym wsparciem ze strony innych (wsparcie funkcjonalne)

·          Rozróżnienie wsparcia biorące pod uwagę z jednej strony stopień spostrzeganego przez jednostkę wsparcia udzielanego jej przez innych, z drugiej – zakres faktycznie udzielanego wsparcia; są one w dużej mierze niezależne od siebie i każde z nich ma określone konsekwencje – np. dla zdrowotnych skutków doświadczanego stresu większe znaczenie ma wsparcie spostrzegane

Efekty oddziaływania wsparcia społecznego w sytuacji stresu  - 2 drogi wyjaśniania – oparta na efekcie głównym i efekcie buforowym:

·          Efekt bezpośredni – wsparcie ze strony innych zapobiega występowaniu stresorów lub wpływa pozytywnie na zdrowie i dobrostan, działając niezależnie od występowania stresu

·          Efekt buforowy - wsparcie może też osłabiać negatywne działanie stresu, stanowić czynnik ochronny, sprzyjać jego przezwyciężaniu

Burlingham i Freud – niższy poziom lęku u dzieci narażonych na traumatyczne przeżycia wywołane bombardowaniem Londynu przebywających ze swoimi matkami, niż  u tych, które wywieziono na wieś ale bez matek; Miller – podobnie u młodych małpek; generalnie siła reakcji stresowej jest mniejsza u osób mających wsparcie ze strony innych.

Gracia i Herrero – spostrzegane wsparcie społeczne wiązało się z wyraźnie niższym poziomem odczuwanego stresu życia codziennego, bez względu na płeć, pozycję materialną czy stan cywilny.

Schwarzem i Hahn – wsparcie społeczne i ocena sytuacji trudnej u osób poszukujących pracy są czynnikami prognostycznymi dla znalezienia zatrudnienia.

Felsten – ocena sytuacji zależy od spostrzeganego wparcia społecznego, ale w interakcji z oceną panowania nad sytuacją -> osoby, które oceniały wysoko otrzymywane wsparcie, spostrzegały doświadczane zdarzenia jako mniej groźne, jeżeli miały silne poczucie panowania nad sytuacją, a jako bardziej groźne, kiedy poczucie panowania było słabsze.

I tu jest cała seria badań potwierdzających i niepotwierdzających wpływ wsparcia -> doczytać J Nie wiadomo do końca czy różne wyniki wynikają ;) ze zróżnicowanego wpływu wsparcia, czy tylko o różnej operacjonalizacji zmiennych, różnych miar zdrowia i wsparcia społecznego.

Wortman i Dunkel-Shetter – pacjenci onkologiczni- na etapie diagnozowania potrzebne im  wsparcie informacyjne, w późniejszych stadiach – emocjonalne.

Dakof i Taylor – pacjenci oczekują emocjonalnego wsparcia od rodziny, a informacyjnego od lekarzy.

Kaufmanni Behr – w przypadku stresu pracy wsparcie proponowane przez szefa, który wcześniej spowodował stres u pracownika, może wzmagać negatywny stan zamiast go łagodzić.

Ennis, Hobfoll i Schroeder – badanie wsparcia społecznego jako buforu:

·          Badali zróżnicowanie stresu ekonomicznego związane z charakterem stresorów (przewlekłe – nagłe) oraz występowaniem czynników modyfikujących (wsparcie społeczne oraz poczucie kontroli) u Amerykanek pochodzenia europejskiego i afrykańskiego

·          Wskaźnik stresu – poziom depresyjnego nastroju, stresorów przewlekłych – bieda i niski dochód, stresorów nagłych – relacjonowana utrata zasobów materialnych w okresie ostatnich trzech miesięcy

·          Wyniki: mniejsze oddziaływanie przewlekłych stresorów (niskie dochody) na aktualnie relacjonowane samopoczucie, w przeciwieństwie do bardzo wyraźnego efektu nagłej utraty zasobów finansowych -> ujawnił się moderujący wpływ wsparcia społecznego oraz poczucia kontroli, ale różny dla badanych pochodzenia europejskiego i afrykańskiego – dla białych kobiet łagodzący efekt miało poczucie kontroli, dla Afroamerykanek – wsparcie społeczne – znaczenie czynników kulturowych!

STRES PRACY

Model dopasowania jednostki i środowiska pracy:

·          Stres jest spowodowany dwoma rodzajami braku dopasowania – może ono dotyczyć możliwości pracownika i wymagań pracy lub potrzeb jednostki i gratyfikacji, jaką daje dana praca

·          Nie jest specyficzny dla stresu pracy, ogólność idei dopasowania jednostka-otoczenie uniemożliwia jednoznaczną falsyfikację teorii.

Model Karaska:

·          Dwa kluczowe aspekty pracy: wymagania – obejmują zakres, tempo pracy i konfliktowość oraz kontrola-zakres podejmowania przez pracownika decyzji i wykorzystania w pełni swoich możliwości

·          4 typy pracy: pasywna, obciążająca, aktywna i lekka (ramka 42) – największy poziom stresu przy pracy obciążającej (wysokie wymagania i mała kontrola)

·          Potwierdzenie w badaniach Marmot – wyższy wskaźnik chorób kardiologicznych u pracowników zajmujących niższe szczeble w hierarchii organizacyjnej dużych instytucji państwowych w Wielkiej Brytanii niż u pracowników na wyższych stanowiskach

·          Jones i Bright – można łagodzić niekorzystne efekty dużych wymagań w pracy, zwiększając stopień kontroli po stronie pracowników -> Karasek – niższy poziom negatywnych następstw stresu u pracowników, którym stworzono możliwość pracy opartej na zasadzie partycypacji

·          Propozycje wprowadzenia dodatkowych czynników – niepewności dotyczącej pracy i produkcji, aspektów nowych technologii; w zmodyfikowanej wersji modelu dodano wymiar niepewności związanej z pracą oraz warunków fizycznych.

Siegrist – model stresu pracy oparty na braku równowagi między wysiłkiem a nagrodą:

·          Kiedy zaangażowaniu przez pracownika sił i środków nie towarzyszy odpowiednie wynagrodzenie, zarówno finansowe jak i w formie możliwości rozwoju zawodowego, awansu czy wysokiej oceny przełożonych -> powstaje stres -> negatywne zmiany zdrowotne (np. więcej zawałów u pracowników, którzy nie czuli się odpowiednio wynagradzani)

Cox i Griffiths – czynniki składające się na stres w miejscu pracy:

·          Związane z pracą  - charakter pracy, jej obciążenie i tempo, relacje interpersonalne i stopień kontroli

·          Związane z kontekstem pracy – właściwości kultury organizacyjnej, charakter ról w organizacji brak możliwości rozwoju i kariery, problemy na styku praca – dom

Cooper, Sloan i Williams – model stresu pracy uwzględniający obok źródeł stresu w pracy również właściwości indywidualne jednostki, podejmowane przez nią próby radzenia sobie ze stresem pracy i konsekwencje: indywidualne oraz organizacyjne:

·          Przyczyny stresu związane nie tylko z samą pracą, ale też ze sposobem zarządzania, relacjami interpersonalnymi, perspektywami kariery, strukturą i klimatem organizacji oraz problemami na linii praca-rodzina

·          Czynniki indywidualne: style działania, ambicja, wzór zachowania A, postawy życiowe, tendencja do kontrolowania otoczenia, zmienne demograficzne

·          Główne obszary radzenia sobie ze stresem: wykorzystanie wsparcia społecznego, koncentracja na zadaniu, wykorzystanie czasu, zaangażowanie

·          Indywidualne konsekwencje stresu pracy: pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego, niskie zadowolenie z pracy

·          Konsekwencje organizacyjne: obniżenie morale i efektywności w pracy, absencja, gorsze wyniki ekonomiczne

·          Kwestionariusz do mierzenia stresu w tym modelu: Occupational Stress Indicato

Stres organizacyjny:

·          Rozpatrywany głównie jako stres w miejscu pracy

·          Traktowany jako efekt interakcji właściwości indywidualnych jednostki i cech organizacji, w której ona funkcjonuje

·          Powoduje negatywne zmiany zdrowotne oraz absencję i spadek wydajności

Mobbing:

·          Powtarzająca się, wroga i nieetyczna komunikacja między jednym pracownikiem (lub grupą pracowników) a innym, która ma charakter maltretowania psychicznego; ofiara mobbingu zostaje zepchnięta do pozycji obronnej i pozbawiona pomocy

·          Zazwyczaj zachowania takie sA podejmowane przez przełożonego w stosunku do podwładnego, ale często również przez kolegów (molestowanie moralne – przerywanie i ograniczanie wypowiedzi, krytykowanie, grożenie, izolowanie, ośmieszanie, brak konsekwencji w wydawanych poleceniach)

·          Doświadcza go od kilku do kilkunastu procent pracowników

Problem relacji praca-rodzina:

·          Opisywany w ramach dwóch propozycji teoretycznych:

o         Opierającej się na pojęciu konfliktu ról:

§          Definicje społecznej roli zawodowej i roli rodzinnej mogą być w mniejszym lub większym stopniu sprzeczne w zakresie postulowanych zadań i zachowań oraz obowiązujących reguł

§          Ten rodzaj konfliktu należy odróżniać od konfliktu ról w zakresie samej pracy zawodowej oraz konfliktu spowodowanego niejasnością roli zawodowej

§          Greenhaus i Beutell rozróżniają 3 formy konfliktu na linii rodzina praca w zależności od tego, czy pojawia się on w obszarze czasu, obciążenia czy zachowań (przykłady w podręczniku :])

o         Opierającej się na hipotezie ‘rozlewania się’

§          Nie ma wyraźnych granic między domenami, co sprawia, że pojawiające się w nich doświadczenia i relacje wzajemnie na siebie oddziałują

§          Wiarygodne argumenty ‘za’:

·          Istnieje szereg następstw stresu pracy, jak np. depresja czy przemęczenie, które niejako z definicji mogą negatywnie oddziaływać na życie rodzinne

·          Wiele badań wskazuje na związki między określonymi właściwościami danej pracy a funkcjonowaniem rodzinnym, zależności te mają charakter dwustronny (np. Kinman i Jones – takie właściwości pracy jak obciążenie, monotonia, brak autonomii, konflikty interpersonalne, niejasność roli czy brak wsparcia, ujawniły swój wpływ na życie rodzinne pracownikó, ale pozytywna postawa i wsparcie ze strony małżonka, harmonia rodzinna czy brak nadmiernego obciążenia obowiązkami rodzinnymi wpływały na funkcjonowanie w roli zawodowej; ale : Leiter&Durup – wyraźniejszy wpływ pracy na życie rodzinne niż odwrotnie

·          Transmisja stresu:

o         Stres doświadczony w pracy przez jednego z małżonków może powodować stres u drugiego

o         Niektórzy autorzy uważają, że proces transmisji nie ogranicza się do samego stresu, ale obejmuje też jego późne następstwa – pogorszenie zdrowia; badacze wykazali, że wskaźnik śmiertelności w grupie kobiet, których mężowie wykonywali zawody związane z wyższym wskaźnikiem śmiertelności był wyższy i podobne choroby były przyczyną zgonu

Bezrobocie:

·          Pozostawanie bez pracy nie tylko oznacza utratę ważnych zasobów, ale również oczekiwanie stopniowej utraty kolejnych, a także ograniczenie możliwości realizacji ważnych celów życiowych

·          Price, Friedland i Vinokur opisali proces, w którym utrata pracy stanowi stresor wyzwalający kaskadę następnych trudnych zdarzeń

·          Howe, Levy i Kaplan – na poziom objawów depresyjnych wywołanych utratą pracy wpływają negatywne zdarzenia życiowe wtórne wobec utraty pracy

·          Liczne badania wykazały, że subiektywnie odczuwany stres i obniżony nastrój są bezpośrednim efektem utraty pracy

·          Zdrowotne konsekwencje bezrobocia:

o         Pozostawanie bez pracy wiąże się z pogorszeniem stanu zdrowia, ale korelacje mogę być nieco zawyżone poprzez efekt selekcji polegający na tym, że  zdrowsze osoby łatwiej dostają pracę

o         Eland, Birch i Stoddard – negatywne oddziaływanie bezrobocia na stan zdrowia może być znacznie osłabione poprzez obecność wsparcia społecznego, zadowolenie z otrzymywanego wsparcia oraz brak poczucia samotności

Zatłoczenie:

·          Występowanie zbyt wielu osobników w przestrzeni życiowej

·          Powoduje wzrost liczby zachowań agresywnych i innego rodzaju patologii – po raz pierwszy zaobserwowano to u szczurów

·          Dzieci wiejskie lub z małych miasteczek, które zamieszkują w blokowiskach mają gorsze wskaźniki zdrowia psychicznego i gorsze osiągnięcia szkolne niż ich koledzy wychowywani od urodzenia w takich warunkach

·          Wśród badanych więźniów obserwuje się bardzo wyraźne korelacje pomiędzy poziomem zatłoczenia a stresem

·          Baron i Needel – reakcja człowieka na zatłoczenie może być modyfikowana przez czynniki kulturowe i uczenie się społeczne; jednakże zatłoczenie może być ważnym, hoć nieco ukrytym czynnikiem powodującym stres, być może również powodem, dla którego z dużych aglomeracjach miejskich obserwuje się wyższe wskaźniki przestępczości