Wykład I
ANTROPOLOGIA: NAUKA O CZŁOWIEKU
§ Znaczenia słowa antropologia
§ Przedmiot antropologii
§ Intensywne badania terenowe
§ Antropologiczna perspektywa badawcza
§ Poznawcze/Społeczne funkcje antropologii
§ Antropologia a socjologia
Znaczenie słowa antropologia
• Słowo „antropologia” jest złożeniem dwu innych wyrazów: άνθρωπος anthropos, λόγος logos. „Anthropos” to słowo pochodzące z Greki będące odpowiednikiem słowa „człowiek”. Wyraz „logos” (też pochodzenia greckiego) może mieć wiele znaczeń, ale w złożeniu z anthropos znaczy „nauka o człowieku” bądź „teoria człowieka”. Antropologia to dyscyplina naukowa zajmująca się badaniami nad człowiekiem.
• Przez antropologię rozumiemy tu naukę empiryczną badającą kulturowe wytwory i przejawy ludzkiego życia społecznego, zarówno powstałe kiedyś, jak też powstające obecnie.
Przedmiot antropologii
Przedmiot nauki ulega z czasem zmianom. Dotyczy to również antropologii.
80 lat temu antropolog społeczny zapytany o to, czym zajmuje się jego dyscyplina odparłby bez wahania, że jej przedmiotem są tak zwane społeczeństwa pierwotne, obecnie wygląda to zupełnie inaczej.
Model pojęciowy społeczeństwa pierwotnego
o Społeczeństwo niewielkie liczebnie
o Dysponujące prostą technologią
o Funkcjonujące w oparciu o prosty podział pracy
o Niepiśmienne
Po II Wojnie Światowej dziedzina badań antropologicznych poszerza się o społeczności chłopskie oraz wielkie cywilizacje Azji
Antropologia zaczyna interesować się również samą Europą, także Europą Wschodnią.
Współczesna antropologia znacznie poszerzyła zakres swych badań. Obecnie często prowadzi się badania także w społeczeństwach zachodnich. Określa się to mianem Anthropology at Home”. Przedmiotem studiów antropologicznych są często legalni i nielegalni imigranci, mniejszości etniczne, subkultury, a nawet naukowcy pracujący nad ludzkim DNA i maklerzy giełdowi
Metoda intensywnych badań terenowych
• Intensywne badania terenowe polegają na prowadzeniu w badanym społeczeństwie długotrwałej uczestniczącej obserwacji. Współcześni badacze posługują się również wieloma innymi technikami badawczymi.
• Polski antropolog Bronisław Malinowski ustalił naukowy standard badań terenowych. Uznał on, że metodę tę stosuje się w celu:
• Zrozumienia sposobu widzenia świata badanego społeczeństwa
• Opisania życia codziennego, rutynowych czynności, nawyków, interakcji
• Analizy struktury i organizacji społecznej badanej grupy ludzi
Antropologiczna perspektywa badawcza
W badaniach antropologicznych obowiązują trzy podstawowe zasady:
· Unikamy etnocentryzmu!
· Nie jesteśmy rasistami!
· Kierujemy się zasadą relatywizmu kulturowego!
Etnocentryzm to przekonanie o wyższości własnej kultury względem innych kultur; a także ocenianie innych kultur i ludzi w nich wychowanych przez pryzmat własnej kultury. Etnocentryzm jest postawą występującą w każdej kulturze, chociaż członkowie danego społeczeństwa mogą być w różnym stopniu etnocentryczni.
Zadaniem antropologii jest przezwyciężanie postaw etnocentrycznych, zniekształcają one, bowiem wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym naszego gatunku.
Ważne dla antropologii jest odrzucenie rasizmu, czyli przekonania, że istnieje naturalna nierówność między rasami ludzkimi.
Ustalenia genetyki wykazały fałszywość rasizmu. Prosty przykład: różnice w obrębie ludzkiego materiału genetycznego wynoszą 0,2 %. 85 % spośród tych różnic występuje w obrębie jednej i tej samej grupy etnicznej!
Inna zasadą stosowaną w antropologii jest idea relatywizmu kulturowego. Głosi ona, że daną kulturę należy oceniać tylko w oparciu o jej własne kryteria moralne, czy pojęciowe. Z idei relatywizmu kulturowego można wyprowadzić pewną praktyczną zasadę stosowaną w antropologii. Stwierdza ona, że to jak oceniamy moralnie inne kultury, nie powinno odbijać się na wynikach badań antropologicznych.
Poznawcze/Społeczne funkcje antropologii
• Celem antropologii jest opisanie i wyjaśnienie zarówno tego, co kulturowo specyficzne, jak też tego, co w kulturze ludzkiej powszechne i uniwersalne
• Antropologowie starają się zrozumieć ludzi różniących się pod względem kulturowym od nich samych, starają się przekonywać, że różnica kulturowa nie musi wykluczać możliwości współżycia
• W dzisiejszej epoce ostrych podziałów kulturowych antropologowie są szczególnie predysponowania do tworzenia podstaw porozumienia między ludźmi, mimo dzielących ich różnic
Antropologia i socjologia
Antropologia społeczno-kulturowa jest dyscypliną bliską socjologii. Między obiema dyscyplinami są pewne różnice. Socjologia interesuje się głównie uprzemysłowionymi obszarami świata, zainteresowania antropologów są szersze. Socjologowie w większym niż antropologowie stopniu wykorzystują ekstensywne oraz ilościowe (eksperymentalne i statystyczne) techniki badań. Antropolodzy częściej natomiast posługują się metodami jakościowymi oraz intensywnymi. Spokrewnione z antropologią są także inne nauki: psychologia, studia kulturowe (badające kulturę popularną), językoznawstwo, ekonomia, historia, geografia a nawet biologia.
Lista terminów naukowych
· Społeczeństwo pierwotne
· Intensywne badania terenowe
· Etnocentryzm
· Rasizm
· Relatywizm kulturowy
Mini egzamin
· Na czym polega zmiana przedmiotu badań w antropologii społeczno-kulturowej?
· Scharakteryzuj założenia leżące u podstaw metody intensywnych badan terenowych
· Na czym polega różnica między antropologią społeczno-kulturową a socjologią?
· Wyjaśnij pojęcie etnocentryzmu
· Co głosi idea relatywizmu kulturowego?
goffu