Nagrywamy gitarę akustyczną - porady.pdf - Artykuły na temat szeroko pojętej produkcji muzyki - Maqpi

EiS 2002-11

TECHNOLOGIA

Nagrywamy gitary

Maciej Dobrski

Gdyby paryski malarz Jean-Baptiste Greuze, który w XVIII wieku namalował tego wędrownego

barda, mógł przypuszczać... Przyjrzyjcie się dobrze: gitarzysta stroi instrument, który powstał 200

lat później po drugiej stronie Oceanu. To 1958 Gibson Hollow Body, model 225. Nie bez kozery

dokonaliśmy tego oszustwa, bowiem cyfrowe zniekształcanie rzeczywistości umożliwia dzisiaj

rzeczy, o których nam się nawet nie śniło jeszcze 5-10 lat temu. Spora część tego o czym piszemy

na łamach naszego magazynu, dotyczy oszustw popełnianych w procesie produkcji muzyki. I

dobrze, jeśli mamy odwagę się do tego przyznać. Czyż gra pseudo-gitarowym brzmieniem na

klawiaturze MIDI nie jest oszustwem? Na szczęście większość z weteranów MIDI dość szybko

odkryła, że to jest marna namiastka prawdziwej gitary, której po prostu nie sposób sklecić przy

pomocy najlepszej nawet syntezy czy próbek.

Gitara jest niewątpliwie najpopularniejszym instrumentem. Statystyki wykazują, że ok. 65%

muzyków traktuje gitarę jako najważniejsze narzędzie pracy. Stosunkowo prosta konstrukcja, a

przede wszystkim mobilność spowodowały, że gitara stała się idealnym instrumentem

akompaniującym, dostępnym niemal dla każdego. W tym dwuczęściowym artykule spróbujemy

omówić kilka podstawowych technik i problemów, które możemy napotkać w świętej misji

nagrania wiarygodnej gitary.

Trudno powiedzieć, która odmiana tego instrumentu jest trudniejsza do nagrania: akustyczna czy

elektryczna. Gitary akustyczne, które w mojej prywatnej opinii leżą po szlachetniejszej stronie

muzykowania, docierają do studia w setkach wariacji brzmieniowych. Specyficzna kombinacja

gatunków drewna, wykorzystanego w konstrukcji gitary, jej kształt, wiek, rodzaj i stan strun,

technika gry, voo-doo w końcu powodują, że identyczne na pozór instrumenty tej samej marki i

modelu mogą brzmieć krańcowo inaczej. Jedne będą miały skłonności do dudnienia przy niskich

nutach, inne zaoferują pastelowe tony, jeszcze inne będą wrzaskliwe i awanturnicze. Jeśli do tego

weźmiemy też niemałą rozbieżność brzmieniową urządzeń biorących udział w procesie rejestracji -

mikrofonów, przedwzmacniaczy, korektorów i ewentualnie kompresorów - oraz specyficzne cechy

pomieszczenia, to profesjonalne nagranie gitary akustycznej może się okazać zadaniem ponad

możliwości przeciętnego studia domowego. Zaraz powiemy kiedy i dlaczego.

Po pierwsze przed przymiarkami do nagrania gitary akustycznej musimy sobie uzmysłowić rolę,

jaką ten instrument ma pełnić w naszym dziele. Możemy śmiało wysnuć bardzo uproszczoną tezę,

że stopień trudności w nagraniu gitary akustycznej maleje proporcjonalnie w miarę klasyfikacji

gatunkowej utworu, zaczynając od klasyki solistycznej i kończąc na muzyce pop/rock.

Po drugie - i bodajże najważniejsze - musimy ocenić przydatność pomieszczenia do tego celu.

Ważne są nie tyle jego właściwości akustyczne, bo te można w pewnym zakresie kontrolować, ile

stopień zakłóceń zewnętrznych. Rzecz w tym, że do nagrania gitary akustycznej będziemy

zapewne chcieli użyć mikrofonu pojemnościowego, a te z natury rzeczy są piekielnie czułe. Jeśli

zatem gitara znajduje się w pokoju w bezpośrednim sąsiedztwie komputera, albo w pokoju, do

którego przez ściany przeciekają hałasy z zewnątrz, to cała sprawa może się kwalifikować do

kategorii mission impossible. Istnieje szereg sposobów na odpowiednie potraktowanie maszynerii

komputera w celu minimalizacji szumów wentylatora i innego hałasu produkowanego przez

intensywnie pracujące tryby (polecamy artykuł Piotra Krzyżanowskiego, EiS 2/2002), są patenty

na izolację pokoju i kontrolę refleksji akustycznych (także szczegółowo omówione w artykule

Zbigniewa Jaśkiewicza z poprzedniego numeru EiS) - ale mogą to być operacje bolesne i

kosztowne. Jeszcze raz: jeśli nagrywamy gitarę rytmiczną w gęstym miksie muzyki pop, to być

może pozostałe instrumenty skutecznie zamaskują niewielkie przecieki zakłóceń. Jednak w

kameralnych, balladowo-solistycznych nagraniach szczekanie psa sąsiadów zrujnuje nasze

nagranie. Zdarzyć się może gitarzysta, który nie usiedzi spokojnie trzymając instrument w jednej

pozycji. Nie ma to oczywiście najmniejszego znaczenia gdy nasza gitara jest wyposażona w

przystawkę piezo i specyficzne brzmienie tego przetwornika pasuje do utworu. To powiedziawszy

przystąpmy do relacji z naszych dociekań.

Mikrofony to najważniejszy element w nagraniu gitary akustycznej, oczywiście poza samym

instrumentem i artystą. Z doświadczeń wynika, że wprawdzie mikrofony dynamiczne są w stanie

dostarczyć poprawny sygnał, ale zdecydowanie lepsze rezultaty jakościowe zapewnią mikrofony

pojemnościowe. To z kolei jest rezultatem ich generalnie większej skuteczności w odległościach od

źródła dźwięku gwarantujących swobodną grę artysty, co w przypadku mikrofonu dynamicznego

jest trudne do osiągnięcia. Ta teza została potwierdzona w naszym teście studyjnym. Nagraliśmy

gitarę przy pomocy wiązki mikrofonów różnej proweniencji, w której znalazł się także jeden

mikrofon dynamiczny, a mianowicie zasłużony Shure SM57. Nie wnikając w to, czy wybór

mikrofonów był właściwy do tej akurat gitary (chodziło nam raczej o podkreślenie wagi wyboru

poprzez demonstrację istotnych różnic brzmieniowych mikrofonów różnych typów i marek), Shure

zażądał absurdalnie wysokiego wzmocnienia. To zaowocowało wyraźnym wzmocnieniem także

szumów własnych całej elektroniki w tym torze.

Przysunięcie mikrofonu do gitary naturalnie poprawiłoby tę sytuację, ale kosztem ograniczenia

ruchów muzyka, co na ogół oznacza radykalne ochłodzenie wykonawcze. Gdy gitarzysta

koncentruje część uwagi na uniknięciu kolizji z mikrofonem, umyka gdzieś witalność i ekspresja

gry, bez czego nagranie staje się trochę jakby pozbawione duszy. Ze względu na zmniejszenie

stożka, w którym dynamiczny mikrofon kardioidalny pracuje najskuteczniej, jest też znacznie

trudniej wytropić tzw. sweet spot. W nomenklaturze studyjnej sweet spot to dość trudna do

sprecyzowania pozycja mikrofonu wobec źródła dźwięku i otaczających ścian pomieszczenia, w

którym całość brzmi najlepiej. Na to nie ma dokładnej receptury i jedynie metoda prób i

eksperymentów może zaowocować sukcesem.

Mając w narzędziach mikrofon Neumann KM 184 naprawdę trudno coś zepsuć. Od kilku dekad

mikrofon ten jest standardem w nagraniach gitar akustycznych i - generalnie - innych

instrumentów, w których zawartość tonów basowych jest niewielka. Typowa słodycz brzmieniowa,

wierna i neutralna interpretacja gwarantują sygnał, w który jakakolwiek ingerencja korekcji jest

zbyteczna. Ośmielę się wygłosić prywatną opinię, że stosowanie kompresji przy nagraniu tym

mikrofonem powinno być karalne. To znakomity przetwornik, zalecany do naprawdę krytycznych

nagrań. Niestety, cena tego majstersztyku może załamać muzyka o skromnym budżecie.

Na szczęście mamy na rynku mnóstwo tańszych opcji. Szczególnie w ostatnim okresie pojawiły się

ciekawe i bardzo przystępne cenowo mikrofony chińskiej produkcji, i w zasadzie każdy z nich

spełni swoje zadanie przy niewielkim manipulowaniu gałkami EQ. Nie ma absolutnie nic złego w

zastosowaniu mikrofonu o większej membranie, np. Studio Project B1, kontrolując głównie

zawartość tonów niskich, które mogą spowodować pewne zamulenie brzmienia. Wykorzystując

przedwzmacniacze w 8-kanałowym aparacie Presonus Digimax wpięliśmy wspomniane powyżej

mikrofony w pęczku i nagraliśmy jedną frazę na kilku ścieżkach. Jedna ze ścieżek zawierała także

nagranie gitary z przystawką piezo (Fishmann Matrix), wpiętą w gniazdo Hi-Z przedwzmacniacza.

Ta ścieżka nas w niczym nie zaskoczyła, zawierając typowe brzmienie przystawki krystalicznej:

dość tłuste, jakby nieco skompresowane i szkliste w wyższych partiach pasma, na granicy

kruchości. Wielu realizatorów nagrywa tę ścieżkę alternatywnie do mikrofonowej, traktując ją jako

ewentualne uzupełnienie miksu.

Mikrofony w naszym

teście, od lewej: Neumann KM 184, Shure SM57, Clockaudio C600, Rřde NT3, AKG C1000 S i

Audio Technica AT4033a. Ten ostatni jest naszym faworytem: przy swojej przystępnej cenie mało-

membranowy elektret wypadł znakomicie, nawet w porównaniu do niemieckiego klasyka.

Demonstrację audio znajdziecie na naszej płycie.

W naszym nagraniu popularny Shure SM57 - w typowej odległości ok. 30 cm od gitary nie

sprawdził się zupełnie. Neumann... nie ma co mówić, perełka. Rřde NT3 dał agresywny, kąsający

dźwięk gitary, która przetnie się przez gęsty miks. Angielskiej produkcji paluszek Clockaudio

C600 okazał się poprawny, trochę za płaski jak na nasz gust, więc bez delikatnej korekcji w

dolnych partiach spektrum się nie obejdzie. Z kolei popularny AKG C1000 S również nie był w

stanie wyprodukować odpowiednio silnego sygnału, co zaowocowało zauważalnym szumem

nagrania. Naszym faworytem jest Audio Technica 4033a; to mikrofon bardzo skuteczny, o idealnej

charakterystyce w nagraniach instrumentów akustycznych dla potrzeb muzyki pop. Uwaga: te

rezultaty mogą być subtelnie lub znacząco inne w przypadku zastosowania innych

przedwzmacniaczy lub towarzyszącej im kompresji, więc wstępne eksperymenty są zawsze

konieczne.

Przedwzmacniacze. I znowu paleta możliwości w tej dziedzinie jest ogromna: od budżetowych,

małych pudełek, które mieszczą się na blacie biurka obok kubka z kawą (omówionych w EiS

8/2002), po kryminalnie kosztowne studyjne monstra lampowe. Każdy z nich ma jakieś brzmienie,

determinowane w analogowym wszak obszarze działania, co w połączeniu z charakterystyką

danego mikrofonu określi rezultat surowego nagrania ścieżki. Im droższy aparat, tym większe są

możliwości wstępnej ingerencji w ton sygnału, z kompresją i korekcją włącznie. Dzisiaj, przy

obezwładniającej popularności komputerowych aplikacji typu DAW (Digital Audio Workstation)

rola takich kombajnów wydaje się ulegać stopniowej erozji, ustępując miejsca wirtualnym

procesom aplikowanym post-factum. Zarysowuje się tendencja do oferowania wysokiej jakości

przedwzmacniaczy o raczej neutralnym brzmieniu z zastosowaniem technologii tranzystorowej lub

hybrydowej, zostawiając kosmetyczne zabiegi na potem w procesie miksu i masteringu. Wynika to

z powszechnej dostępności mikrofonów o generalnie wysokich i podobnych cechach sonicznych,

które nie wymagają tak daleko idących preparacji sygnału jak niegdyś. Niemal każdy

przedwzmacniacz mikrofonowy jest wyposażony w gniazdo 1/4", oznaczone czasem Hi-Z i

akceptujące sygnał z gitary. To znacznie poszerza przydatność tych urządzeń w przypadku

korzystania z przystawki piezo lub przetworników gitary elektrycznej. Tanie przedwzmacniacze,

np. AudioBuddy (M-Audio) lub MQ3 (JoeMeek), w spartańskich warunkach studia domowego z

powodzeniem spełniają zadanie czystej amplifikacji zarówno mikrofonu jak i zelektryfikowanej

gitary.

Dwa "paluszki" Rřde

NT5 w klasycznej konfiguracji X-Y (tzw. para koincydentalna).

Ustawienie mikrofonów. Jako się rzekło, gitara akustyczna powinna skrzyć - ale nie zgrzytać - w

górnych i średnich partiach pasma, unikając efektu dudnienia wydobywającego się bezpośrednio z

otworu rezonansowego pudła. Sztuka zatem polega na ustawieniu mikrofonu (lub mikrofonów) w

takiej relacji do instrumentu, aby uniknąć przerysowań w obydwu kierunkach. Zostało sprawdzone

przez dekady doświadczeń, że optymalne miejsce, na które należy nakierować oś mikrofonu o

charakterystyce kardioidalnej znajduje się w okolicach 17 progu, mniej więcej przy przejściu gryfu

w pudło gitary. W większości przypadków ustawienie mikrofonu na tej wysokości prostopadle do

płaszczyzny pudła rezonansowego i w odległości ok. 30-35cm powinno zagwarantować

prawidłowy balans między basową emisją otworu i bezpośrednią reakcją strun na kostkę lub palce

gitarzysty. Różne smaczki charakterystyczne dla gitary - szum palców przesuwanych po grubszych

strunach przy zmianie akordu, brzęczenie strun o progi, a nawet kolizje luźno dyndającej końcówki

nowej struny - powinny być zarejestrowane poprawnie.

Jeśli w grę wchodzi bardziej znacząca rola gitary akustycznej w utworze - np. jako akompaniament

do ballady - warto się pokusić

o zastosowanie drugiego mikrofonu. Na ogół jest to większy mikrofon pojemnościowy,

nakierowany lekko w dół na wysokości mostka. To pozwoli na uzyskanie przestrzennego nagrania,

ustawiając panoramy obydwu torów gitary w krańcowych pozycjach i kreując tym samym nieco

miejsca dla wokalu w centrum miksu. Alternatywna technika polega na ustawieniu drugiego

mikrofonu pionowo w dół na otwór gitary, tuż nad ramieniem gitarzysty. Artykulacja rezonansu

pudła i pracy palców (lub kostki) na strunach jest wtedy znacznie lepsza, nagranie zyskuje na

agresywności, ale przy dynamicznej grze sapanie muzyka może wykluczyć tę metodę, ponieważ

mikrofon znajduje się tuż przy jego twarzy.

Nieco większym wyzwaniem jest jednoczesne nagranie śpiewu przy akompaniamencie gitary

akustycznej. Niektórzy wykonawcy, nawet bardzo doświadczeni, czasami nie są w stanie

dostarczyć emocjonalnego wykonania bez jednoczesnego śpiewu. W tym przypadku należy

zastosować parę identycznych mikrofonów (najlepiej dobranych fabrycznie, ale to nie jest warunek

ostateczny), ustawionych w odległości 1-1,5m od źródła w konfiguracji X-Y. To będzie oznaczało

większy udział zastanej akustyki wnętrza w nagraniu i nieco mniej dramatyczną stereofonię.

Sztuka polega na usytuowaniu obydwu skrzyżowanych "paluszków", ustawiając płaszczyzny

membran tuż nad sobą i pod kątem 90-110 stopni we wzajemnej relacji. W podobnej technice

ustawia się mikrofony wielkomembranowe pionowo "głowami" do siebie, skręcając obydwa na

boki pod tym samym kątem. Ta metoda jest jednak bardziej kłopotliwa, bowiem wymaga ciężkiego

statywu. Dlatego stosowana jest np. w nagraniach orkiestralnych, gdzie spektrum brzmieniowe

instrumentów jest znacznie szersze i mikrofony małomembranowe nie sprawdzą się. Do zapisu

gitary akustycznej - lub duetu gitar - warto może rozpatrzyć zastosowanie specjalnego mikrofonu

stereofonicznego, np. Rřde NT4.

Jeszcze inna metoda, symulująca lokalizację ludzkich narządów słuchu, została opracowana przez

Office de Radiodiffusion Television Francaise (stąd potoczna nazwa ORTF). Membrany

mikrofonów kardioidalnych są tu skierowane podobnie pod kątem 110 stopni, ale rozstawione w

odległości 17cm - tyle mniej więcej przestrzeni mamy między uszami. Jest to trochę dyskusyjna

metoda, bowiem w rzeczywistości między uszami mamy także akustyczną przegrodę w postaci

kilku dość istotnych organów. Dlatego ludzie kombinują z mikrofonami wbudowanymi w

drewnianą kulę o kształcie ludzkiej głowy, instalują panele izolujące itp. Taki scenariusz jest raczej

mało prawdopodobny w większości przypadków przy nagraniu gitary, więc wspominamy o tym

tylko z dziennikarskiego obowiązku.

Nagrywamy gitarę akustyczną - porady.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: