RACHUNEK  EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI

Właściciele małych i średnich firm zwykle nie doceniają znaczenia zarządzania finansami uważając, że problem ten dotyczy jedynie dużych przedsiębiorstw, a o finansach przypominają sobie najczęściej wtedy, gdy zaczyna brakować pieniędzy na bieżącą działalność lub rozwój. Tymczasem, głównymi przyczynami kłopotów i upadków firm są nietrafne decyzje co do sposobów finansowania działalności oraz spóźnione decyzje co do pozyskania kapitału. Podejmując wszelkiego rodzaju działania powinniśmy zawsze zastanowić się, czy służą one realizacji dwóch głównych celów przedsiębiorstwa.

    Podstawowym, krótkoterminowym celem działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej utrzymanie płynności finansowej, czyli zdolności do terminowego regulowania zobowiązań. Początkiem kłopotów firmy jest nie utrata rentowności, a właśnie płynności finansowej. Podejmując wszelkiego rodzaju decyzje, powinniśmy rozpatrywać je zarówno z punktu widzenia rentowności firmy, jak i pod względem ich wpływu na płynność finansową. Drugim równoległym celem maksymalizacja zysku (dochodów) jego właścicieli. Obok tego klasycznego już kryterium, jako realizowany w średnim i dłuższym horyzoncie czasowym cel strategiczny coraz częściej wymienia się zwiększenie wartości rynkowej firmy. Jako wartość firmy można też rozumieć cenę, za jaką moglibyśmy - gdybyśmy tylko chcieli - ją sprzedać.

Podstawowym czynnikiem określającym wartość firmy jest wielkość dochodów, jakie przynosi (a raczej, jakie będzie przynosić w przyszłości) swoim właścicielom. Jednym z najważniejszych czynników sprawczych, umożliwiających realizację obu celów jest inwestowanie, czyli działanie na rzecz powiększania majątku właścicieli kapitału. Dobre decyzje wymagają ustalenie czy, gdzie i jak warto inwestować. Marzeniem każdego przedsiębiorcy jest dynamiczny rozwój jego firmy. Warto więc poświęcić trochę czasu na zastanowienie się nad sposobami podniesienia poziomu świadczonych usług i trwałego zaistnienia na rynku. Jedną z metod osiągnięcia tego celu jest dokładne zaplanowanie i realizacja inwestycji.

       W wykładzie tym zajmiemy się problemami rachunku efektywności inwestycji. W pierwszej części uporządkujemy pojęcia związane z  inwestycjami . W drugiej pokażemy najprostsze metody i formuły rachunku oceny efektywności zamierzeń inwestycyjnych. W  trzeciej pokażemy jak czas wpływa na wartość stosownego w rachunku pieniądza. W piątej przedstawimy bardziej zawansowane, uwzględniające czynnik czasu metody oceny efektywności inwestycji.           

      Podstawowym czynnikiem wzrostu i rozwoju gospodarczego, jest inwestowanie , bo służy odtworzenie modernizacji i powiększaniu kapitału dlatego najważniejszym rachunkiem typu ex ante jest rachunek efektywności inwestycji. Ale prowadzone w gospodarce inwestycje mają różne oblicza, zobaczmy zatem co się pod tym pojęciem  kryje

Istota, pojęcie i rodzaje inwestycji

Podstawowym, krótkoterminowym kryterium celu działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej jest maksymalizacja zysku (dochodów) jego właścicieli. Obok tego klasycznego już kryterium, coraz częściej wymienia się jako cel realizowany w średnim i dłuższym horyzoncie czasowym - zwiększenie wartości rynkowej firmy.

Jednym z najważniejszych czynników sprawczych, umożliwiających realizację obu celów jest inwestowanie.

        Pojęcie inwestycji należy do kategorii ekonomicznych, które mają szczególne znaczenie w gospodarce rynkowej. Ten będący w powszechnym użyciu termin wydaje się być zrozumiały acz trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Spróbujmy zatem zacząć od wyjaśnienia tego pojęcia. Słowo inwestycje pochodzi od łacińskiego inwestio osłaniam, ubieram.

      Inwestowanie to mówiąc najogólniej finansowe angażowanie się w jakieś przedsięwzięcie w nadziei uzyskania przyszłych korzyści. Ujmując to bardziej szczegółowo można powiedzieć, że inwestowanie polega na przeznaczeniu zasobów finansowych nie na bieżącą konsumpcję lecz na ich angażowaniu w przedsięwzięcia, od których oczekuje się w przyszłości określonych korzyści. Jest to zatem wyrzeczenie się bieżących korzyści z wydawanie pieniędzy na rzecz przyszłych.

  W ujęciu tym wychodzi się z założenia, że pieniądz musi pracować na właściciela, musi przynosić mu dochód. Stąd też właściciel może go lokować w zakup obligacji, bonów skarbowych, akcji czy innych papierów wartościowych, może je również lokować na rachunkach bankowych w formie depozytów pieniężnych, terminowych lub bezterminowych. Może również dokonywać wydatków na powiększenie kapitału rzeczowego.

     Istotną cechą inwestowania jest to, że wartość finansowego zaangażowania się, które dokonuje się obecnie, jest znana i pewna, natomiast przyszłe korzyści są jedynie możliwe, a więc niepewne. Zatem kolejną, nierozłączną cechą inwestowania jest ryzyko,

    W literaturze przedmiotu najczęściej wyróżnia się trzy podstawowe ujęcia inwestycji:

* Inwestycje rzeczowe: wydatki na ten cel tworzą majątek rzeczowy, do którego możemy zaliczyć grunty, budynki, budowle, maszyny, rzeczowe środki obrotowe itd.

* Inwestycje finansowe (kapitałowe): odzwierciedlające ruch pieniądza, czyli dotyczą aktywów finansowych. Obejmują one kształtujące majątek finansowy zakupy dewiz, lokowanie kapitału w formie oszczędności na rachunkach bankowych, nabycie papierów wartościowych jak akcji obligacji, udziałów i innych terminowych lokat inwestycyjnych;

* Inwestycje niematerialne i prawne. Dotyczą one zakupów takich aktywów jak licencje czy znaki handlowe, wydatki na nabycie dóbr, służących prowadzeniu badań, rozwojowi i reklamie, a także zaspokajanie potrzeb społecznych, socjalnych oraz ochronie i poprawie środowiska naturalnego. Do inwestycji niematerialnych zalicza się również wydatki na szkolenie i podnoszenie kwalifikacji, poprawę jakości produktów i usług, na wzrost wydajności pracy oraz racjonalizację i poprawę efektywności procesów gospodarczych.

     W teorii, jak i w praktyce działalności gospodarczej najczęściej analizowanymi rodzajami inwestycji są inwestycje finansowe i rzeczowe.

Inwestycje finansowe

Inwestycje finansowe, nazywane także lokatami kapitałowymi, są formą inwestycji, która polega na lokowaniu kapitału, najczęściej w postaci środków pieniężnych, a niekiedy w postaci środków rzeczowych w innym podmiocie gospodarczym. Inwestycje te są dokonywane w drodze zakupu papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych.

      Instrumenty finansowe są kontraktami między dwoma stronami (kupującym i sprzedającym) regulującymi zależność finansową, w jakiej obie strony pozostają. Podstawową formą instrumentów finansowych są papiery wartościowe. Papiery wartościowe są takimi instrumentami finansowymi, które są zabezpieczone aktywami emitenta. Do papierów wartościowych zalicza się przede wszystkim akcje i obligacje oraz uprawnione instrumenty rynku pieniężnego. Ich celem jest osiągnięcie określonego dochodu w postaci:

* odsetek,

* dywidendy,

* przyrostu wartości rynkowej kapitału.

      Ich cechą szczególną jest to, że inwestowanie środków pieniężnych odbywa się bez ich zamiany na dobra rzeczowe. Właściciel może wolny kapitał lokować w zakup obligacji, bonów skarbowych, akcji czy innych papierów wartościowych, ale także lokować je na rachunkach bankowych w formie lokat pieniężnych, terminowych lub bezterminowych.

       Inwestycje finansowe mogą przybierać różnorodne formy. Ze względu na charakter lokaty finansowe można podzielić na dwa rodzaje:

* lokaty o charakterze udziałowym,

* lokaty o charakterze wierzytelnościowym.

Lokaty udziałowe polegają na udostępnianie kapitału w zamian za prawo do własności podmiotu emitującego instrument finansowy. Najważniejszymi formami lokat udziałowych są: akcje, udziały w spółkach nieemisyjnych oraz jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych. Dochody uzyskiwane z lokat udziałowych są bezpośrednio zależne od wyników osiąganych przez biorcę kapitału.

Lokaty wierzytelnościowe polegają  na czasowym udostępnianiu podmiotom gospodarczym środków finansowych w zamian za określone w umowie korzyści finansowe. Najważniejszymi formami lokat wierzytelnościowych są:

* obligacje,

*  udzielone pożyczki,

* depozyty oszczędnościowe.

Dochody z lokat wierzytelnościowych są wyrażane jako ustalony procent od udostępnionego kapitału. Wysokość tego procentu oraz termin płatności są ustalone w umowie zawartej między emitentem lokaty a inwestorem.

       Różne aktywa charakteryzują się odmiennym układem cech, takich jak:

• dochodowość,

• płynność,

• stopień ryzyka.

Aktywa najbardziej dochodowe, jak akcje i dzieła sztuki, mogą być wysoce ryzykowne lub trudno zbywalne. Z kolei aktywa bezpieczne i łatwe do upłynnienia, jak lokaty bankowe, przynoszą z reguły mniejszy dochód.

Najbardziej płynnym i pewnym aktywem (w kraju o mocnej walucie i niskiej inflacji) jest gotówka, której posiadanie nie przynosi jednak właścicielowi żadnego dochodu.

Spośród papierów wartościowych aktywem bezpiecznym i przynoszącym stały, choć niezbyt wysoki dochód, są obligacje państwowe. Ryzykownym papie­rem są natomiast akcje, na których można niekiedy dużo zyskać, ale też dużo stracić. Dzieła sztuki, trwałe przedmioty użytkowe, grunty i nieruchomości to lokaty długoterminowe, stanowiące dobre zabez­pieczenie przed inflacją, a nierzadko przynoszące także znaczne zyski kapitałowe, ale na ogół są trudniej zbywalne.

     Z pojęciem inwestycji jest związane pojęcie inwestora. Inwestorem jest osoba lub jednostka gospodarcza, która prowadzi działalność inwestycyjną. Inwestor ponosi wydatki związane z inwestycją jak też skutki ryzyka i w związku z tym ma wyłączne prawo do podejmowania decyzji dotyczących inwestycji i jest jedyny beneficjentem  uzyskiwanych z inwestycji korzyści .

      Inwestor staje przed różnymi sytuacjami decyzyjnymi. Najbardziej typowa sytuacja występuje wtedy, gdy rozważa ona wiele rodzajów inwestycji, nie związanych ze sobą i musi wybrać inwestycję najbardziej opłacalną.

Inwestor finansowy stoi przed zadaniem wyboru optymalnego portfela lokat. Aby dobrać właściwą strukturę dokonywanych lokat, powinien określić swe preferencje, co do pożądanej rentowności całego portfela, okresu zamrożenia kapitału i częstotliwości wypłat oraz dopuszczalnej wysokości ryzyka.

Podstawową zasadą, którą powinien kierować się inwestor przy wyborze lokat, jest zasada różnicowania portfela aktywów. W języku potocznym odpowiada jej maksyma, iż nie należy wkładać wszystkich jajek do jednego koszyka. Uzasadnienie tej zasady jest stosunkowo proste: mając w portfelu różnego rodzaju lokaty, czujemy się bezpiecz­niej , ponieważ ewentualne straty poniesione na jednych aktywach zostaną prawdopodobnie skompensowane zyskami osiągniętymi na innych.

Zgodnie z tą zasadą powinniśmy unikać inwestowania dużych sum w jeden, choćby bardzo opłacalny, lecz niezbyt pewny rodzaj lokat. Lepiej mieć w portfelu „wszystkiego po trochę". To samo odnosi się do lokat z pozoru jednoimiennych. Na przykład, inwestując w akcje, należy unikać nabywania akcji jednej tylko branży lub jednej spółki, nawet jeżeli są one chwilowo nadzwyczaj rentowne. Bezpieczniej jest posiadać akcje kilku przedsiębiorstw, należących do różnych gałęzi.

Różnicowanie (dywersyfikacja) aktywów pozwala zmniejszyć ogól­ne ryzyko i ustabilizować dochody bez obniżania ich sumy. Warunkiem powodzenia tej strategii jest jednak łączenie aktywów o odmiennym rozkładzie dochodów. Jeżeli dochody z akcji dwóch różnych gałęzi są silnie dodatnio skorelowane, to łącz nie tych akcji nie zmniejszy całkowitego ryzyka. Ogólne ryzyko można obniżyć jedynie przez łączenie aktywów o różnym stopniu ryzyka i niezależnych dochodach, przy czym korzyści z dalszej dywersyfikacji portfela są coraz mniejsze.

Wielcy inwestorzy finansowi zlecają zadanie projektowania op­tymalnego portfela swych aktywów wyspecjalizowanym firmom zaj­mującym się doradztwem finansowym lub zatrudniają własnych anali­tyków i doradców. Drobni inwestorzy giełdowi muszą polegać na własnej intuicji i informacjach dostępnych np. w prasie gospodarczej. Mogą również przerzucić problem ograniczania ryzyka inwestycyjnego na pośrednika, lokując swe oszczędności w funduszach powierniczych.

Inwestycje rzeczowe

Inwestycje rzeczowe są formą przedsięwzięć gospodarczych, które polegają na powiększeniu niefinansowych składników majątku trwałego jednostki. Inwestycje rzeczowe polegają więc na angażowaniu środków finansowych w powiększenie zasobów rzeczowych składników majątku trwałego jednostki. Podstawowym celem inwestycji rzeczowych jest wzrost wartości majątku oraz przyniesienie inwestorowi odpowiednich dochodów finansowych.

      Przedmiotem inwestycji rzeczowych mogą być różne dobra trwałe. Z tego punktu widzenia można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje inwestycji rzeczowych:

§ inwestycje w dobra rzeczowe,

§ inwestycje rzeczowe - produkcyjne.

        Inwestycje w dobra rzeczowe są taką formą inwestycji, której istotą jest lokowanie środków finansowych w dobra rzeczowe o dużej i unikalnej wartości, np. nieruchomości, dzieła sztuki, metale szlachetne. Nie chodzi tu jednak o wartość użytkową, jaką reprezentuje dane dobro, lecz o korzyści finansowe związane z posiadaniem dóbr rzeczowych, a więc o przyrost wartości tych dóbr wraz z upływem czasu. Na tego rodzaju inwestycje mogą sobie pozwolić jedynie bardzo silne ekonomicznie przedsiębiorstwa, o ugruntowanej pozycji na rynku. Ten rodzaj inwestycji służy bardziej celom prestiżowym niż celom komercyjnym.

      Inwestycje w rzeczowe dobra produkcyjne są taką formą inwestycji, której istotą jest angażowanie środków finansowych w powiększanie rzeczowego kapitału 

       Inwestycje te polegają na powiększaniu zasobów środków trwałych w drodze ich zakupu lub tworzenia we własnym zakresie. Dzięki inwestycjom rzeczowym produkcyjnym, zwiększa się zdolność wytwórcza jednostki gospodarczej. Ostatecznym celem tych inwestycji jest osiągnięcie odpowiednich dochodów pieniężnych.

     Inne ważne rozróżnienie prowadzi do podziału inwestycji na produkcyjne i nieprodukcyjne

Inwestycje nieprodukcyjne

Są to wyrażone w postaci pieniężnej nakłady przyczyniające się do poprawienia warunków pracy i życia obywateli, np: urządzenia komunalne, socjalne, kulturalne. Są to przede wszystkim wydatki w zakresie budownictwa mieszkaniowego i komunalnego oraz urządzeń socjalnych i kulturalnych.

Inwestycje produkcyjne

Inwestycje produkcyjne to wydatki ponoszone w związku z odtwarzaniem (restytucją) zużytych zasobów środków produkcji lub powiększaniem zasobu dóbr kapitałowych. Obejmują one nakłady na roboty budowlano-montażowe, na zakup maszyn i urządzeń, na powiększanie zapasów oraz nakłady na przygotowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej, przygotowanie placu budowy, zakup licencji patentu lub szkolenie załogi itp.). W ramach inwestycji produkcyjnych rozróżniamy inwestycje nowe  i odtworzeniowe (restytucyjne)

* Inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne) to wydatki, których celem jest zastąpienie lub odtworzenie częściowo zużytych technicznie maszyn i urządzeń w produkcji dóbr i usług w stopniu zapewniającym utrzymanie zdolności produkcyjnej na dotychczasowym poziomie).

* Inwestycje nowe to wydatki skierowane na powiększenie istniejącego zasobu kapitału trwałego,

Inny podział to inwestycje rozwojowe i modernizacyjne

* Inwestycje rozwojowe to wydatki na rozbudowę istniejącego lub budowę nowego zakładu. Mają one na celu powiększenie majątku trwałego przede wszystkim przez budowę nowych obiektów, a także przez generalną rekonstrukcję obiektów istniejących w danej gałęzi gospodarki narodowej.

* Inwestycje modernizacyjne to wydatki na unowocześnienie wyrobów, środków pracy, technologii, organizacji pracy.

       W zależności  od charakteru  wydatków dzielimy jena  :

* Inwestycje podstawowe to wydatki związane z bezpośrednią działalnością produkcyjną.

* Inwestycje towarzyszące to wydatki, które warunkują prawidłową eksploatację inwestycji podstawowych np. drogi dojazdowe, linie telefoniczne.

   W zależności od podmiotów finansujących można wyróżnić:

* inwestycje publiczne – są to wydatki finansowane ze środków publicznych,

* inwestycje prywatne - wydatki dokonywane przez przedsiębiorstwa.

     Inwestycje w kapitał rzeczowy powiększają zdolność wytwórczą jednostki gospodarczej i całego społeczeństwa, są zatem materialną bazą dla wzrostu PKB i dochodu narodowego.

Przedsięwzięcia rozwojowe: inwestycje w kapitał trwały i obrotowy

Każda firma, niezależnie od wielkości czy branży, w której działa, musi podejmować przedsięwzięcia rozwojowe. W przeciwnym razie, w warunkach konkurencyjnej gospodarki, jest skazana na porażkę.

     Przedsięwzięcia rozwojowe mają na celu wzrost wartości firmy przez zwiększenie przyszłych dochodów. Może się to wiązać ze zwiększeniem produkcji, ale też z modernizacją, która ma służyć poprawie jakości czy ograniczeniu kosztów. Coraz większe wymagania klientów często powodują, że zaniechanie określonych przedsięwzięć doprowadziłoby do spadku sprzedaży i utraty rynków zbytu. Podjęcie przedsięwzięć rozwojowych jest jednym z najtrudniejszych problemów decyzyjnych stojących przed przedsiębiorcą, ponieważ:

*   ich realizacja jest związana z poważnymi wydatkami;

* okres użytkowania majątku trwałego jest długi, co powoduje, że środki są w nim zamrożone na długi czas i nawet jeżeli pozyskujemy majątek przez leasing czy najem, jesteśmy związani umowami, które zobowiązują do ponoszenia opłat bez względu na sytuację firmy;

* skutkuje ponoszeniem dodatkowych kosztów w przyszłości (koszty eksploatacyjne, wynagrodzenia itp.), które mają charakter stały i mogą pogorszyć wynik finansowy, gdy przychody będą mniejsze od oczekiwanych (mówimy wtedy o kosztach niewykorzystanych mocy produkcyjnych).

      Rozwój firmy nie zawsze musi być jednak związany z powiększaniem majątku. Sposobem na pozyskanie majątku może być nie tylko zakup, ale np. najem i leasing. Czy możemy powiedzieć, że firma nie będąca właścicielem majątku nie ma żadnej wartości? Wyobraźmy sobie np. firmę spedycyjną, która użytkuje 10 ciężarówek, korzystając z leasingu. Działalność przynosi właścicielowi 100 tys. zł rocznie. Oczywiście nie możemy takiej firmy nazwać bezwartościową. Tak naprawdę jest ona warta tyle, ile wynosi wartość przyszłych dochodów, które przyniesie swojemu właścicielowi. Co ciekawe, taka firma może być czasem warta więcej niż inna, posiadająca samochody na własność. Istotne znaczenie ma więc nie tyle fakt posiadania, ile dysponowanie, czyli możliwość użytkowania.

      Jak z tego widać przedsięwzięcie rozwojowe jest pojęciem szerszym niż inwestycja. Jednak głównym sposobem na rozwój są inwestycje rzeczowe.

    Inwestowanie zasobów pieniądza przez różne kategorie inwestorów działających na rynku finansowym lub przez firmy nabywające aktywa rzeczowe polega na wydatkowaniu zasobów pieniądza dzisiaj w zamian za strumień przyszłych dochodów.

Efektywność  ekonomiczna inwestycji

Każdą decyzję o podjęciu inwestycji powinna poprzedzać analiza jej celowości oraz analiza techniczno – ekonomiczna, umożliwiająca ocenę efektywności zamierzeń inwestycyjnych.

       Efektywność inwestycji to relacja efektów uzyskanych w wyniku poniesienia określonych wydatków  inwestycyjnych do wartości tych wydatków. Dotyczą tego samego okresu. Może być dokonywana z różnych punktów widzenie punktu

* ekonomicznego, gdy jest mierzona relacją efektów z eksploatacji danej inwestycji do poniesionych nakładów inwestycyjnych),

* technicznego, gdy np. dokonuje się porównanie wydajności technicznej nowego urządzenia lub technologii z dotychczas stosowanymi lub możliwymi do zastosowania)

* społecznego (relacja wszystkich nakładów pieniężnych i niepieniężnych na daną inwestycję do wszystkich efektów pieniężnych i niepieniężnych uzyskanych z eksploatacji danej inwestycji).

Ocena efektywności 

Ocena efektywności inwestycji składa się zazwyczaj z dwóch zasadniczych części składowych :

1. część  rachunkowa  (rachunek efektywności inwestycji), w której zostały uwzględnione  mierzalne efekty  i nakłady.

2. Część opisowa obejmuje efekty, które nie poddają się kwantyfikacji, czyli nie można ich zmierzyć.

      Efektywność inwestycji może być obliczona dla poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych, jak również dla gospodarki narodowej. Narzędziem umożliwiającym oceną efektywności jest rachunek opłacalności inwestycji. Aby zarabiać w przyszłości dobrze trzeba inwestować mądrze. Bez dobrego rachunku nie ma dobrych wyborów dobrych wyborów nie ma.

      Ocena efektywności inwestowania polega na obliczaniu i porównywaniu wartości oczekiwanych z przedsięwzięcia dochodów i wartości koniecznych do ich osiągnięcia nakładów, czyli bezpośrednich lub alternatywnych kosztów zainwestowanego kapitału. 

      Podstawowy problem stojący przed każdym inwestorem, dysponującym własnym i częściowo pożyczonym kapitałem, jest odpowiedzenie na pytanie, ...