Ekonomia stosowana
pod redakcją prof. dr hab. Marka Belki
Wydawnictwo "BILBO"
Łódź 1997
Wydanie drugie
przepisała Marianna Żydek
Przedmowa do pierwszego wydania
Do czego potrzebna jest mi ekonomia?
Zapewne zadajesz sobie to pytanie, biorąc do ręki tę książkę. Po co
przedzierać się przez gąszcz ekonomicznych pojęć? Czy tylko po to, by móc
zrozumieć język "gadających głów", spierających się w długich, nudnych
telewizyjnych dyskusjach o budżet państwa, prywatyzację czy reformę banków?
Otóż wbrew pozorom ekonomia jest nauką wyrosłą z praktyki i gdyby
spróbować zdefiniować jej przedmiot badań w jednym zdaniu, to można
powiedzieć, że opisuje ona i analizuje, w jaki sposób ludzie zarabiają i
wydają pieniądze. W tym momencie wyprzedzam twoją następną refleksję, a
myślisz na pewno tak: mnie interesuje nie to, jak ludzie zarabiają
pieniądze, ale jak ja mogę zarobić dużo pieniędzy. Właśnie temu tokowi
rozumowania podporządkowany jest cały program "Młodzi Przedsiębiorcy". Jego
celem jest pokazanie, jak zarabia się pieniądze w gospodarce rynkowej.
Zanim jednak do tego przejdziemy, na początku omawiamy "reguły gry", tzn.
zasady działania gospodarki rynkowej, ponieważ ich znajomość jest kluczem
do twojego przyszłego sukcesu. Następnie dowiesz się, jak zostać
przedsiębiorcą, czyli jak zorganizować firmę, jak nią kierować, jak
promować swoje towary. Pamiętaj, zasad przedsiębiorczości należy zawsze
przestrzegać: zarówno w wielkiej korporacji, jak i w małej jednoosobowej
firmie.
Niektórzy uważają, że przedsiębiorczym można się tylko urodzić. My
natomiast twierdzimy, że można się tego nauczyć. Przekonasz się o tym,
uczestnicząc w programie "Młodzi Przedsiębiorcy". Polega on bowiem nie
tylko na zdobyciu wiedzy teoretycznej, ale także na konkretnej działalności
gospodarczej. Najpierw będziesz mógł sprawdzić swoją wiedzę ekonomiczną,
uczestnicząc w komputerowej grze symulacyjnej. Staniesz się szefem firmy i
będziesz decydować o wielkości produkcji, cenie, wydatkach na marketing i
inwestycje. Celem tej gry jest uzyskanie maksymalnego zysku, często jednak
sukcesem okaże się uniknięcie bankructwa.
Kolejnym etapem będzie prawdziwa działalność gospodarcza. Razem z
kolegami otworzysz firmę uczniowską. Zetkniesz się tam z realiami
prowadzenia własnego biznesu: marketingiem, zarządzaniem, produkcją,
księgowością, podziałem zysku wśród udziałowców. Jeszcze raz podkreślam:
zasady przedsiębiorczości zawsze są te same i obowiązują nawet w firmie
produkującej i sprzedającej kartki świąteczne.
Załóżmy jednak, że nie chcesz prowadzić firmy, że chcesz być zwykłym
pracownikiem, wykonującym swoje obowiązki od ósmej do szesnastej. Czy warto
wtedy znać reguły gry gospodarki rynkowej? Studiując podręcznik, dowiesz
się, jak uniknąć bezrobocia i zapewnić sobie godziwe warunki pracy i płacy.
Wcześniej wprowadzony zostaniesz w świat decyzji, które podejmujesz jako
konsument, a także poznasz zasady racjonalnego inwestowania swoich
oszczędności.
I jeszcze jedno. Bez względu na to, czy będziesz w przyszłości gospodynią
domową czy też szefem olbrzymiej korporacji zawsze możesz za pomocą kartki
wyborczej opowiedzieć się za określonym programem gospodarczym, a to między
innymi oznacza, jakie będziesz płacił podatki i na co zostaną wydane
pieniądze podatnika, czyli twoje pieniądze.
Marek Belka
Przedmowa do drugiego wydania
Napisany w 1994 roku tekst miał zachęcić Twojego o trzy lata starszego
kolegę do nauki ekonomii. Dziś, to znaczy po trzech latach funkcjonowania
programu, dla większości młodych ludzi ekonomia stała się nauką pożyteczną,
o czym najlepiej świadczy liczba chętnych na studia ekonomiczne. Mam
nadzieje, że w dalszym ciągu program "Młodzi Przedsiębiorcy", który obecnie
nazywa się "Ekonomia Stosowana", będzie źródłem inspiracji i narzędziem do
zrozumienia szybko postępujących zmian gospodarczych.
Obecne, drugie wydanie Ekonomii stosowanej zmiany te właśnie uwzględnia.
Książka wprawdzie nie zawiera nowych rozdziałów, jednak te, które znalazły
się w pierwszej edycji - teraz zostały skorygowane i często znacznie
rozszerzone oraz uzupełnione całkowicie nowymi komentarzami. Uaktualniono
także materiały statystyczne (tabele, wykresy). Zmieniono też ilustracje,
dodano nowe fotografie i rysunki.
Wszystkie zmiany w podręczniku podyktowane były nie tylko dążeniem do
wzbogacenia jego walorów poznawczych, dydaktycznych. Również zależało mi na
tym, by wprowadzanie ekonomii do szkół kojarzyło się nie z kolejnym, nowym,
lecz nudnym przedmiotem, ale z nauką ciekawą, użyteczną i niezbędną w życiu
codziennym.
Łódź, w lipcu 1997 roku
Rozdział 1
----------------------
Co to jest ekonomia?
---------------------
Czytając ten rozdział, poszukaj odpowiedzi na następujące pytania:
- Dlaczego wszystkie społeczeństwa muszą radzić sobie z problemem
ograniczoności zasobów?
- Dlaczego ekonomię nazywa się "nauką o ograniczoności zasobów i wyborze?
- Na czym polega problem wyboru oraz co oznacza konieczność wyboru i jej
związek z kosztem "utraconych możliwości"?
- Dlaczego wiedza ekonomiczna jest dziś niezbędna?
- Co to są czynniki produkcji?
- W jaki sposób w różnych systemach ekonomicznych rozwiązywany jest
problem niedostatku?
- Jaś i Małgosia, wchodząc do wielkiego sklepu, wyjęli z kieszeni 20
złotych, które dała im babcia.
- Popatrz na te wszystkie wspaniałe zabawki dookoła - powiedział Jaś. - A
my mamy tylko 20 zł.
- Potrzebujemy dobrego skrzydłowego i bramkarza - stwierdził trener KS
Szmacianka.
- Ale w tym roku stać nas tylko na zakup jednego dobrego zawodnika -
odpowiedział prezes klubu.
- W takiej sytuacji musimy się poważnie zastanowić, zanim dokonamy
wyboru.
"Podajemy teraz wiadomości lokalne. Dziś samorząd miejski zadecyduje, czy
rozpocząć budowę krytej pływalni czy nowej przychodni zdrowia. Obie te
inwestycje są bardzo potrzebne w naszym mieście i zgodnie z planami budowa
obydwu obiektów miała ruszyć już w minionych latach. Jednak z powodu braku
środków rozpoczęcie prac było corocznie odkładane. W tej chwili na sali
trwa dyskusja. Prosimy słuchać nas o godzinie 6, wtedy podamy wyniki
głosowania".
Ograniczoność zasobów
Już dzieci odkrywają pewnego dnia, że nie można mieć wszystkiego
równocześnie. Przypominasz sobie o tym za każdym razem, kiedy idziesz po
zakupy. Mimo, że widzisz wiele rzeczy, które chciałbyś kupić, to doskonale
wiesz, że musisz ograniczyć się do zakupu dwóch lub trzech z nich. Wszyscy
przez całe życie muszą dokonywać różnych wyborów. Każda firma, nawet tak
nietypowa jak zespół sportowy, musi także selekcjonować wydatki, ponieważ,
podobnie jak ty i ja, nie może posiadać wszystkiego.
Konieczność wyboru dotyczy również rządu; nie może on bowiem osiągnąć
jednocześnie wszystkich celów gospodarczych. Każdego roku najbardziej
zaciekłe dyskusje polityczne dotyczą głównie pytania: na co rząd powinien
wydawać pieniądze podatników?
Żaden człowiek (ani też żadne społeczeństwo) nie może posiadać wszystkich
rzeczy, które chciałby mieć, po prostu dlatego że nie wystarczyłoby
wszystkiego dla wszystkich. Wynika to z ograniczoności (rzadkości) zasobów,
to znaczy rzeczy potrzebnych do wytwarzania dóbr i usług niezbędnych do
zaspokojenia tych pragnień. Kiedy wszystkie zasoby są w pełni wykorzystane,
to nic więcej nie da się wyprodukować. Innymi słowy, jeśli zasoby danego
kraju (wszyscy zatrudnieni, fabryki, gospodarstwa rolne itd.) zostaną w
pełni wykorzystane, jedynym sposobem, aby kraj ten mógł zwiększyć produkcję
jakiegoś wyrobu będzie zmniejszenie produkcji czegoś innego. Dotyczy to
każdego kraju, nawet tych bardzo bogatych. Na przykład podczas drugiej
wojny światowej amerykańskie fabryki, starając się zwiększyć produkcję
czołgów i innych pojazdów wojskowych, przestały produkować samochody
osobowe.
Podsumowując: pragnienia ludzkie są nieograniczone, jednakże zasoby
niezbędne do ich zaspokojenia są ograniczone. Dlatego też każde
społeczeństwo styka się z identycznymi problemami: niedostatkiem i
koniecznością dokonywania wyborów.
Ekonomia: nauka o ograniczoności zasobów i wyborze
Ponieważ wszystkiego nie starczyłoby dla wszystkich, wszyscy - każdy
człowiek, przedsiębiorstwo lub rząd - muszą dokonywać wyborów spośród tego,
co chcieliby posiadać. Tak więc powinniśmy starać się postępować
gospodarnie, aby uzyskać jak najwięcej z tego, czym dysponujemy. Pamiętając
o tym, możemy zdefiniować ekonomię jako naukę społeczną, która zajmuje się
opisem i analizą tego, jak społeczeństwa wykorzystują dostępne im zasoby.
Pole wyboru ograniczone jest przez nasz dochód, majątek oraz możliwość
pożyczania pieniędzy. Dochody osobiste, oszczędności oraz możliwości
pożyczania ograniczają zarówno pojedynczych ludzi, jak i rodziny.
Przedsiębiorstwa ograniczone są wielkością swoich zysków, oszczędnościami
oraz zdolnościami zaciągania kredytu, a rządy - możliwościami nakładania
podatków i uzyskiwania pożyczek.
Dochody, oszczędności, zyski i podatki pozwalają ludziom, instytucjom
oraz rządom na zakup dóbr, czyli produktów materialnych, oraz usług, czyli
produktów niematerialnych. Oznacza to konieczność dokonania wyboru, który
wiąże się z utratą możliwości pozyskania alternatywnych dóbr i usług.
Konieczność wyboru i koszt "utraconych możliwości"
Załóżmy, że odłożyłeś ostatnio odpowiednią sumę pieniędzy na zakup
walkmana, o którym od dawna marzyłeś. Podczas gromadzenia oszczędności
zainteresowała cię koszykówka i teraz bardzo pragniesz mieć parę
profesjonalnych butów do koszykówki. Niestety stać cię tylko albo na
walkmana, albo na buty. W takiej sytuacji stajesz przed koniecznością
Ekonomiści ten rodzaj konieczności dokonania wyboru wiążą z kosztem
"utraconych możliwości" (kosztem alternatywnym). Koszt utraconych
możliwości dla danej rzeczy określony jest przez wszystko to, z czego
musisz zrezygnować, aby tę rzecz uzyskać. Tak więc kosztem "utraconych
możliwości" zakupu walkmana w powyższym przykładzie są nowe buty sportowe.
Przedsiębiorstwa również stają wobec problemu dokonywania wyboru oraz
określania kosztów "utraconych możliwości". Na przykład sklep osiedlowy,
planując kampanię reklamową, będzie musiał dokonać wyboru pomiędzy
korzystaniem z ogłoszeń w prasie a rozsyłaniem ulotek reklamowych do
potencjalnych klientów pocztą. Jeśli sklep zdecyduje się na prasową
kampanię reklamową, to kosztem "utraconych możliwości" będą korzyści
wynikające z kampanii przeprowadzonej za pośrednictwem poczty.
Podobnie jak każdy człowiek lub przedsiębiorstwo, rząd również ponosi
koszty "utraconych możliwości". Jeśli, na przykład, rząd postanowi
zwiększyć wydatki na rolnictwo, zmniejszając nakłady na oświatę, to kosztem
"utraconych możliwości" poprawy sytuacji w rolnictwie będzie lepsza
sytuacja oświaty.
Dlaczego wiedza ekonomiczna jest niezbędna?
W tym momencie może zadajesz sobie pytanie: "Po co uczę się ekonomii?"
Istnieje po temu wiele poważnych powodów, a wszystkie związane są z tobą
bezpośrednio. Niektóre dotyczą cię jako osoby zarabiającej i wydającej
pieniądze, a więc i jako konsumenta, inne zaś dotyczą ciebie jako
obywatela.
Jesteś członkiem społeczeństwa, które nieustannie podejmuje niezliczoną
liczbę decyzji. Siły ekonomiczne mają duży wpływ na twój jadłospis,
mieszkanie, ubrania, które nosisz, oraz sposób, w jaki spędzasz wolny czas.
Wiedza ekonomiczna pomoże ci lepiej zrozumieć te siły oraz sprawi, że
będziesz mógł podejmować decyzje z większą świadomością ich skutków.
Wiadomości, które zdobędziesz, mogą więc przyczynić się do lepszego
wykorzystania ograniczonych zasobów, którymi dysponujesz.
Siły ekonomiczne odgrywają również rolę w podejmowaniu decyzji w świecie
biznesu. O ekonomii można powiedzieć, że bada w jaki sposób ludzie
zarabiają na życie. Im więcej będziesz wiedział o tej dziedzinie, tym
lepsze decyzje będziesz podejmował w życiu.
Wiedza ekonomiczna pomoże ci również w wypełnianiu twoich obywatelskich
obowiązków w demokratycznym społeczeństwie. W odróżnieniu od krajów, gdzie
dyktatorzy biorą w swoje ręce wyłączną kontrolę nad sprawami państwa, w
kraju demokratycznym oczekuje się, że jego obywatele wezmą udział w
kierowaniu państwem. Kiedy staniesz się osobą uprawnioną do głosowania,
będziesz miał pośredni wpływ na wybory dokonywane przez rząd, dotyczące np.
wysokości podatków czy inflacji. Wiedza ekonomiczna pomoże ci w dokonaniu
wyborów korzystnych dla ciebie i twojego kraju.
Czym zajmują się ekonomiści?
Jak już mówiliśmy, ekonomia zajmuje się zagadnieniami niedostatku
(ograniczoności zasobów) i wyboru - a więc problemami, z którymi
społeczeństwa oraz narody mają do czynienia od wieków. Nowoczesna ekonomia
jako odrębna nauka powstała w XVII wieku. Wtedy właśnie ekonomiści
opracowali metody badania oraz sposoby wyjaśniania, jak ludzie, firmy oraz
narody wykorzystują dostępne im zasoby.
Wielkie firmy zatrudniają ekonomistów analizujących prowadzoną przez nie
działalność gospodarczą. Każdy rząd również zatrudnia ekonomistów do
badania problemów związanych z całą gospodarką oraz jej poszczególnymi
działami. Przekonasz się, że ekonomiści zajmują się dwoma światami:
"światem, który istnieje" oraz "światem, który istnieć powinien".
Ekonomiści generalnie zgadzają się co do ogólnie przyjętych zasad ekonomii
oraz co do modeli, które starają się opisać i wyjaśnić "świat, który
istnieje". Modelem ekonomicznym jest każde uproszczone twierdzenie, diagram
lub wzór, którym posługujemy się, aby zrozumieć zdarzenia ekonomiczne.
Model ekonomiczny jest jak mapa, pomija wiele szczegółów, ale pozwala
zrozumieć związki i prawidłowości procesów gospodarczych. Na przykład
ekonomiści mogą posłużyć się podstawowymi prawidłami, takimi jak prosty
model prawa popytu i podaży, aby móc przewidzieć, czy w Polsce cena kawy
pójdzie w górę, jeśli nagłe mrozy zniszczą większość plantacji w Brazylii.
Wszyscy ekonomiści byliby zgodni, że mróz spowoduje wzrost ceny, jednak
kwestia przewidzenia wielkości podwyżki będzie zależała od jakości modelu
danego ekonomisty. Czytając ten podręcznik, nauczysz się posługiwać
niektórymi modelami ekonomicznymi które pomogą ci zrozumieć i analizować
zdarzenia ekonomiczne.
W wielu wypadkach przy rozwiązywaniu problemów ekonomicznych trzeba wyjść
poza model, szczególnie, gdy dotyczą one kwestii społecznych. Rozwiązanie
takich problemów wymaga bowiem uwzględnienia opinii różnych środowisk,
pewnych opcji politycznych oraz wartości etycznych. Rozważmy następujący
przykład: co należy zrobić z nadmiernym bezrobociem wśród młodzieży?
Ekonomiści zgodzą się, że bezrobocie jest zjawiskiem niekorzystnym.
Niektórzy z nich mogą zaproponować, aby to państwo tworzyło miejsca pracy
dla młodzieży. Inni natomiast sprzeciwią się takiemu pomysłowi sugerując,
że problem bezrobocia wśród młodzieży zostałby rozwiązany, gdyby pracodawcy
mogli wypłacać jej niższe wynagrodzenie, niż to, które zobowiązani są
płacić dorosłym pracownikom. Teoria ekonomii podsuwa jeszcze więcej
potencjalnych możliwości rozwiązania tego problemu.
Każdy sposób ma swoje wady i zalety. Ich ocena jest w dużej mierze
subiektywna i zależy np. od preferencji społeczeństwa.
Jak ty proponujesz rozwiązać problem bezrobocia wśród młodzieży? Czy
uważasz, że należy obniżyć płacę minimalną? A może wystarczy tylko niższa
płaca "dla terminujących w zawodzie"? A może należałoby wprowadzić
specjalne udogodnienia dla firm, które zatrudniają absolwentów lub wspierać
rządową inicjatywę "młodzieżowych hufców pracy?" Inną metodą byłyby niższe
obciążenia podatkowe i na ubezpieczenia społeczne pracowników w pierwszych
latach pracy. Przeanalizuj koszty oraz korzyści wynikające z powyższych
rozwiązań oraz z innych, które przychodzą ci na myśl.
&...
Scania1994