Problemy ludnościowe

Problemy ludnościowe stanowią przedmiot badawczy demografii, nauki zajmującej się analizą rozwoju , stanu i struktury ludności. Zjawiska zachodzące w zbiorowościach ludzkich i jednocześnie zmieniające ich rozmiary dzielą demografię na dwa obszary:

1. ruch naturalny( urodzenia, zgony

2. ruch przestrzenny ( migracje, zewnętrzne i wewnętrzne)

Saldo migracji zewnętrznych zsumowane z przyrostem naturalnym oznacza przyrost rzeczywisty czyli faktyczną zmianę liczby ludności w kraju, w przyjętej jednostce czasu. Badania demograficzne są podstawą polityki ludnościowej . W Polsce prognozy demograficzne stanowiły podstawę planowania procesów rozwojowych.

POLITYKA LUDNOŚCIOWA (zwana także polityką demograficzna lub populacyjną) państwa jest rozumiana jako ogół świadomych przedsięwzięć mających na celu wywołanie określonych zmian w stanie, strukturze i ruchu ludności.
W węższym zakresie bywa ograniczana do kształtowania reprodukcji ludności, natomiast w szerokim podejmuje zagadnienia regulacji stosunków społecznych i ekonomicznych wpływających samoistnie na

procesy demograficzne. Realizacja programu polityki ludnościowej zakłada dostosowanie jej programu do ulegającej transformacji sytuacji demograficznej, politycznej, społecznej
i ekonomicznej obszaru, którego dotyczy. O świadomej polityce ludnościowej możemy mówić wtedy, kiedy zawiera ona następujące elementy: współuczestnictwo i współodpowiedzialność państwa oraz jego instytucji w realizacji programu; popularyzacja lub negacja określonego modelu wielkości rodziny; legalizacja lub zakaz przerywania ciąży; istnienie systemu pozytywnych lub negatywnych przywilejów premii i innych bodźców związanych z zachowaniem prokreacyjnym kobiety lub rodziny.

Zajmuje się analizą stanów i struktury ludności aby wpływać na sytuację demograficzną.
Za właściwy uznaje się taki program polityki ludnościowej, który uwzględnia następujące zasady: zgodność z wymogami stawianymi naukowej precyzji; akomodacja do okoliczności czasu i miejsca; realność strony finansowej i organizacyjnej; zbieżność z interesami obywateli.
 

W literaturze wyróżnia się najczęściej następującą klasyfikację polityki ludnościowej:

1.                     Polityka pronatalistyczna- (populacyjna)- ukierunkowana na podnoszenie przyrostu naturalnego poprzez popieranie rozrodczości i maksymalizację liczby urodzeń. Realizowana głownie w krajach o wysokim stopniu rozwoju gosp., w  których zauważono spadek liczby narodzin dzieci. Państwo stosuje w tym celu bodźce (instrumenty):

prawne: urlopy wychowawcze, zasiłki rodzinne, zakaz aborcji, ochrona pracownicy spodziewającej się dziecka

ekonomiczne: świadczenia pieniężne-  becikowe, macierzyński, wychowawcze, stypendia

wychowawcze: świadomościowe –uświadamianie do życia w rodzinie, rodzina i szkoła– przekazywanie norm, wartości

Są to niestety rozwiązania doraźne, nie adekwatne do potrzeb społeczeństwa. nie zdają egzaminu.
2.        Polityka antynatalistyczna (depopulacyjna) zmierza w swoich założeniach do zahamowania przyrostu naturalnego, prowadzona w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo Azjatyckie, Ameryka Pol. Afryka. stosuje się restrykcje- kary, środki prawne: aborcja dpzwolona, brak wsparcia finansowego
3.        Polityka neutralna – procesy ludnościowe mają charakter samoistny i polega na braku istotnej ingerencji  państwa w zjawiska demograficzne.
4. Polityka aktywna może przybierać różne formy:
- bezpośrednia i pośrednia
- restrykcyjna i propulsywna
- prewencyjna interwencyjna
5. Polityka ilościowa- to zespół działań państwa mających doprowadzić do osiągnięcia

optymalnego w określonych warunkach społecznych, gosp., i politycznych stanu zaludnienia
6. Polityka jakościowa- ma na celu ochronę społeczeństwa przed degeneracją fizyczną i umysłową (choroby dziedziczne, społ. Itp.)

Wyż demograficzny - wzrost udziału młodej grupy wiekowej w ogólnej liczbie ludności wywołany zwiększeniem liczby urodzeń lub zmniejszeniem śmiertelności w tejże grupie wiekowej.

Niż demograficzny – zmniejszenie się współczynnika urodzeń, podczas gdy współczynnik zgonów pozostaje na takim samym poziomie.

Ruch naturalny ludności to termin socjologiczny oznaczający zmiany w populacji ludzkiej na skutek zdarzeń naturalnych takich jak zawieranie związków małżeńskich, rozwodów, urodzeń i zgonów. Pojęcie to nie obejmuje zagadnień migracyjnych i zmian struktury ludności na skutek wojen i kataklizmów.

Ruch przestrzenny – oznacza migrację, czyli przemieszczenia ludności zarówno w obrębie państwa (migracje wewnętrzne), jak i związane  przekraczaniem jego granic (migracje zewnętrzne).

Przyrost naturalny – różnica między urodzeniami a liczbą zgonów 

Przyrost rzeczywisty – saldo migracji zewnętrznych (dodatnie lub ujemne) zsumowane z przyrostem naturalnym, jest ot faktyczna zmiana liczby ludności kraju w przyjętej jednostce czasu.

Polityka rodzinna – dająca się (względnie) wyodrębnić część polityki społecznej stanowiąca system długofalowych zamierzeń i towarzyszący mu system rozwiązań prawnych, przyjętych i realizowanych przez władzę publiczną na rzecz rodziny jako podstawowej komórki społecznej.

W drugim znaczeniu: Polityka rodzinna to specjalizacja w obrębie polityki społecznej (rozumianej jako dziedzina nauk społecznych), zajmująca się teorią polityki rodzinnej w pierwszym znaczeniu.

Rodzina – w socjologii rozumiana jako grupa społeczna lub instytucja społeczna.

DEMOGRAFIA POLSKI

Liczba ludności: 38ml 175tyś o 16 tyś. mniej niż w 2003r.

Przyczyną jest zmniejszająca się liczba urodzeń. Od 2002 mamy przyrost ujemny. Od 1993r. urodzenia kształtują się na poziomie poniżej 500 tyś., a od 1998 poniżej 400 tys. śmiertelność niemowląt zmniejsza się

po wojnie 150/1000 żywych

1995                       -  15/1000 urodzonych

obecnie       7-8/1000 urodzonych

W 2003 r współczynnik dzietności wynosił 1,22.

W latach 90-tych nastąpiło przesunięcie najwyższej płodności kobiet z grupy wieku 20-24 do grupy 25-29

długość życia:  KOBIETY 79 LAT,    MĘŻCZYŹNI 70,5 ROKU a w krajach wysoko rozwiniętych K-90, M-76

ŚREDIA DŁUGOŚĆ ŻYCIA WYDŁUŻA SIĘ  w latach 90-tych kobieta-34lata, mężczyzna-31 lat a w 2003r kobieta-38, mężczyzna 34 lata

nadumieralność mężczyzn w wieku produkcyjnym

WZRASTA LICZBA KOBIET

maleje liczba młodzieży w wieku 0-18 i 18-25- obecnie stanowią 22% społeczeństwa a po wojnie stanowiła 33%

osoby powyżej 60 roku życia stanowią 13-16% społeczeństwa, czyli wzrasta liczba osób poniżej 60 roku życia

spada liczba zawieranych małżeństw , w 2004 192 tyś

niska liczba rozwodów w porównaniu z resztą Europy. W 2004r  51 tyś par.

-MIGRACJE:

1. WEWNĘTRZNE-  z wsi do miast i z miast do miast maleją

2. ZEWNĘTRZNE – ROSNĄ

mamy problemy bezrobocia: lata 80-te na 100 pracujących- 20 bezrobotnych

obecnie na 100 pracujących- 60 bezrobotnych

społeczeństwo bardzo się zróżnicowało na biednych i bogatych

Polska jest jednym ze słabiej zurbanizowanych państw Europy:

-proces przepływu ludności ze wsi do miast uległ spowolnieniu z końcem lat 80

-prognozy demograficzne 2010 roku nie przewidują zasadniczych zmian

-niski stopień urbanizacji wiąże się ze znacznym rozproszeniem sieci osiedleńczej (obok 845 miast mamy 42 tys. Miejscowości wiejskich) i bardzo dużym zatrudnieniem w rolnictwie, stanowiących 28% ogółu czynnych zawodowo- dużo ludzi z wykształceniem rolniczym-

-nasza infrastruktura- większość terenów rolniczych

-mało zakładów usługowych

-            

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędy Pracy (powiatowe lub wojewódzkie).

Rodzaje bezrobocia – koniunkturalne – wiąże się z wahaniami koniunktury
-strukturalne – wynika z niedopasowania rozmiarów struktury popytu gospodarki na siłę roboczą z jej podażą
-frykcyjne – w związku z normalnym przepływem pracowników między zakładami
-technologiczne – ze względu na rozwój postępu technicznego i organizacyjnego
-jawne – osoby zarejestrowane jako bezrobotni poszukujący pracy
ukryte -
-krótkotrwałe – do 12 miesięcy
-długotrwałe – ponad 12 miesięcy
-powszechne -
-regionalne -
Bezrobotny– to osoba nie zatrudniona, zdolna i gotowa do pracy, nie ucząca się w szkole dziennej, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym Urzędzie Pracy, jeżeli ukończyła 18 lat (wyjątek młodociani absolwenci), a nie ukończyła 60 lub 65 lat (kobiety i mężczyźni), nie ma prawa do emerytury, renty inwalidzkiej, świadczeń rehabilitacyjnych, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, wychowawczego, nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej powyżej 2 ha przeliczeniowych. 

Programy pasywne – zasiłki dla bezrobotnych ; świadczenia przedemerytalne ; wcześniejsze emerytury finansowane przez ZUS 

Programy aktywne – szkolenie i przekwalifikowywanie bezrobotnych i zasiłki szkoleniowe; prace interwencyjne i aktywizacja zawodowa absolwentów ; roboty publiczne ; pożyczki na tworzenie małych przedsiębiorstw; przygotowywanie zawodowe młodocianych 

Prace interwencyjne – zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, w wyniku umowy zawartej z rejonowym Urzędem Pracy, który kompensuje pracodawcy część wynagrodzenia. Mają one na celu utrzymanie zatrudnienia po upływie okresu wspierania finansowego przez Urząd Pracy. 

Roboty publiczne – zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, przy pracach organizowanych i finansowanych przez organy samorządu terytorialnego lub administracji rządowej 

Programy specjalne – działania w celu promocji zatrudnienia, inicjowanie przez organy zatrudnienia na rzecz osób zakwalifikowanych do grup ryzyka na lokalnych rynkach pracy

Polityka społeczna – jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mające na celu m. in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Jako państwowa – polityka społeczna jest realizowana przez wiele polityk szczegółowych np. polityka emerytalno-rentowa, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, rodziny, mieszkaniowa i socjalizacyjna. 

Cele polityki społecznej

-bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie) 

-inwestycje w człowieka – tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)

-pokój społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej 

-życie rodzinne – akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

Ubóstwo

3 metody mierzenia ubóstwa:

I metoda – metoda potrzeb podstawowych – polega na wyliczeniu niezbędnych elementów wyżycia, czyli jedzenia, środków higienicznych, leków, itp.) i ich pieniężnej wycenie. Stosuje się ją głównie e celach statystycznych.

II metoda – polega na określeniu jaki jest udział wydatków żywnościowych, a za granicę ubóstwa przyjmuje się z reguły 50% średnich wydatków gospodarstwa domowego. (wylicza się po prostu ile wydaje się na jedzenie)

III metoda – polega na charakterystyce dochodów albo wydatków, i za granicę ubóstwa przyjmuje się najczęściej 50% przeciętnych dochodów.

Przyczyny ubóstwa

Przyczyn ubóstwa jest bardzo wiele, i zazwyczaj jest tak, że kumulują się one.

Przyczyny ubóstwa i skutki ubóstwa mogą na siebie zachodzić.

Przyczyny ubóstwa:

- bezrobocie (głownie długoterminowe) – 70% osób bezrobotnych w Polsce żyje bez możliwości do zasiłku. 40% bezrobotnych jest ponad 2 lata bez pracy.

- zatrzymanie migracji ze wsi do miast (i wewnątrz kraju). Jedną z przyczyn jest likwidacja hoteli pracowniczych w miastach.

- wielodzietność – aż 70% rodzin wielodzietnych żyje w ubóstwie, zwłaszcza tych co mają więcej niż 3 dzieci.

- niski poziom edukacji polskiego społeczeństwa. Obecnie mamy 10% osób z wyższym wykształceniem, tj. 3 razy mniej niż w innych krajach. Ok. 30% społeczeństwa ma wykształcenie podstawowe i zawodowe. 60% społeczeństwa ma wykształcenie średnie.

- niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb gospodarki wolnorynkowej. (informatyka i telekomunikacja są to jeszcze kierunki z przyszłością).

- uzależnienia, głównie alkoholizm i narkomania.

- zerwanie więzi rodzinnych

Polityka Edukacyjna

Obok polityki zatrudnienia i polityki społecznej istotnym kontekstem dla działań podejmowanych w ramach Programu EQUAL jest polityka edukacyjna. W Zarysie Strategii Edukacyjnej przygotowanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w lipcu 2003 roku uznano za konieczne kontynuowanie działań, których celem jest poprawa dostępu do edukacji i podniesienie jakości kształcenia. Równy dostęp do edukacji i podniesienie jakości wykształcenia tworzą również cele reformy systemu oświaty zapoczątkowanej w 1999 roku. Program EQUAL, poprzez tworzenie mechanizmów zwiększania uczestnictwa dorosłych w kształceniu ustawicznym, ze szczególnym uwzględnieniem problemu ich uczestnictwa w społeczeństwie informacyjnym, wspomagać będzie wdrożenie następujących celów określonych w Zarysie Strategii Edukacyjnej:

·       rozwój systemu kształcenia ustawicznego dla dorosłych, w tym kształcenia na odległość,

·       rozwijanie u uczniów zdolności do przyszłego zatrudnienia, a w szczególności rozwój innowacyjnych programów nauczania zawodowego,

·       lepsze wykorzystanie nowoczesnych technik informacyjnych i komunikacyjnych w procesie kształcenia.

Polityka mieszkaniowa jest częścią polityki społecznej państwa. Jej zadaniem jest badanie, ocenianie problemu mieszkaniowego oraz wyrównywanie szans społecznych w dostępie do mieszkań.

Problem mieszkaniowy jest ważną kwestią społeczną gdyż [mieszkanie] jest podstawowym dobrem człowieka spełniającym funkcje: ekonomiczną, socjalizacyjną, społeczną.

Mieszkanie decyduje o materialnych i społecznych warunkach w których żyje człowiek. Cechy fizyczne mieszkania, powierzchnia, loklizacja tworzą ramy egzystencji jednostki, rodziny i społeczeństwa. W procesie rozwoju społecznego nastąpiła ewolucja potrzeb mieszkaniowych od prostego schronienia do lepiej wyposażonych mieszkań. Budowa i utrzymanie zasobów mieszkaniowych, pochłaniając znaczną część produktu krajowego i angażując duże zasoby pracy, stanowi ważną dziedzinę gospodarki. Nakłady na pokrycie potrzeb mieszkaniowych mogą pochodzić z dochodów osobistych, ze środków publicznych, organów państwa, samorządów, organizacji o charakterze społecznym. Poczucie sprawiedliwości społecznej domaga się tworzenia godziwych warunków życia dla rodzin, które nie są w stanie własnym wysiłkiem ich sobie zapewnić. Niezbędne wydają się działania na rzecz zmniejszenia nierówności i tworzenia jednakowych szans rozwoju jednostkom i rodzinom. Wyróżniamy trzy podstawowe zasady polityki mieszkaniowej:

1.      korzystanie z smodzielnego mieszkania jest prawem każdej jednostki i rodziny,

2.      zagwarantowanie tego prawa jest powinnością państwa wobec obywateli,

3.      koniecznością jest wspomaganie strefy mieszkaniowej z pomocą środków publicznych.

Do zadań władz lokalnych należy:

·       element C popieranie budownictwa , Towarzystw Budownictwa Społecznego, i współdziałanie z nimi, tworzenie im warunków działania, ...