Wynagrodzenie za prace.pdf

IV.A. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PROGRAMIE DZIAŁAŃ

DŁUGOFALOWYCH (NA LATA 2004-2006) – II ETAP REALIZACJI

1. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy

Przestrzeganie przepisów o wypłacie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku

pracy stanowi od kilku lat priorytetowy temat kontrolny Państwowej Inspekcji Pracy – z uwagi na

znaczną skalę nieprawidłowości, jak i społeczne konsekwencje niewypełniania przez pracodawców

jednej z podstawowych gwarancji Kodeksu pracy. Prowadzone przez inspekcję zintensyfikowane

działania w tym obszarze skutkują stopniowym spadkiem odsetka kontrolowanych

pracodawców naruszających przepisy o wynagrodzeniu za pracę (z 62% w 2003 r. do 55,7% w

2005 r.). Zmniejsza się również sukcesywnie średnia kwota niewypłaconych należności przypadająca

na pracownika - z 1 237 zł w 2003 r. do 1 126 zł w 2005 r.

Rok sprawozdawczy przyniósł także dalszy spadek odsetka kontrolowanych pracodawców

niewypłacających premii i nagród (o 4,3%), wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego i

ekwiwalentu za urlop (o 2,5%) oraz należności dla zwolnionych z pracy z przyczyn niedotyczących

pracownika (o 7,9%).

Zwiększył się niestety w 2005 r. odsetek pracodawców naruszających przepisy o wypłacie

wynagrodzenia za godziny nadliczbowe i innych dodatków (o 13,6%) oraz ekwiwalentu za odzież

roboczą i jej pranie (o 9,6%). Znaczny wzrost liczby pokrzywdzonych na skutek niewypłacenia (lub

zaniżenia) należności za godziny nadliczbowe i wszelkiego typu dodatków wynika głównie z

nieuwzględnienia przez pracodawców zmian w przepisach o czasie pracy i wynagradzaniu za godziny

nadliczbowe oraz za pracę w niedzielę i dni wolne od pracy z tytułu 5–dniowego tygodnia pracy.

Na powyższe nieprawidłowości ma również wpływ nieprowadzenie przez pracodawców

ewidencji czasu pracy lub jej nierzetelność, co od lat stanowi dla kontrolujących znaczne utrudnienie w

ustalaniu faktycznego stanu przestrzegania prawa. Coraz częściej jednak inspektorzy korzystają z

innych pomocnych dokumentów, takich jak raporty kasowe czy księgi służb ochrony. Pozwala to na

określenie rzeczywistej liczby godzin przepracowanych przez pracowników i zweryfikowanie

prawidłowości naliczania wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, a także na

zastosowanie właściwych środków prawnych. W takich przypadkach inspektorzy nie mogą w zasadzie

liczyć na pomoc samych pokrzywdzonych, ze względu na powszechną obawę przed utratą pracy.

Wśród przyczyn nieprawidłowości w dalszym ciągu dominuje brak środków finansowych

(prawie 50%). Inspektorzy jednak podkreślają, że część pracodawców - nie wypłacając należności -

wykorzystuje zgromadzone niezgodnie z prawem fundusze na finansowanie innych potrzeb

związanych z funkcjonowaniem firmy. Zjawisko „kredytowania” pracodawców przez pracowników jest

konsekwentnie piętnowane za pomocą dostępnych inspektorom środków prawnych, w tym nakazów

płacowych.

W dalszej kolejności inspektorzy wymieniają - jako przyczyny naruszeń prawa - nieznajomość

obowiązujących przepisów (13,3%) i odmowę wypłaty należności (5,1%); na pozostałe 32,2%

składają się w znacznej części błędy interpretacyjne przepisów oraz postanowień układów zbiorowych

pracy i regulaminów wynagradzania, a także niewłaściwa metoda naliczania świadczeń.

Należy podkreślić, że utrzymała się – sygnalizowana już w poprzednim Sprawozdaniu -

pozytywna tendencja dotycząca egzekwowania należności dla pokrzywdzonych pracowników.

W wyniku działań inspektorów pracy wzrósł do 72,5% odsetek wyegzekwowanych wynagrodzeń (z

63% w 2004 r.).

Przedstawione wyżej dane stanowią omówienie wyników 1 034 kompleksowych kontroli,

podczas których inspektorzy szczegółowo sprawdzili stan przestrzegania przepisów dotyczących

wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy. Należy zaznaczyć, że problematyka

wynagrodzeń była omawiana, w różnym zakresie, także w trakcie kilkudziesięciu tysięcy innych

kontroli, realizowanych w ramach bieżącej działalności inspekcyjnej. Wyniki tych kontroli potwierdzają

utrwalenie się pozytywnych tendencji w omawianym obszarze ochrony pracy. Szczególnie

pozytywny jest fakt, iż z roku na rok zmniejsza się liczba pracodawców, u których inspektorzy wydają

decyzje płacowe (z 6, 2 tys. w 2003 r. do 3, 6 tys. w 2005 r.) oraz liczba pokrzywdzonych w związku z

tym pracowników ( z 359 tys. w 2003 r. do 221 tys. w 2005 r.). Decyzje płacowe, których wydano w

roku sprawozdawczym o 1/3 mniej niż w 2003 r., opiewały na kwotę prawie dwukrotnie niższą niż dwa

lata wcześniej (blisko 200 mln w 2005 r. wobec ponad 360 mln w 2003 r.). Należy ponadto podkreślić,

że ujawniane przez inspektorów naruszenia przepisów coraz rzadziej dotyczą wynagrodzenia

zasadniczego.

W roku 2006 realizowany będzie końcowy etap długofalowego programu PIP na rzecz

poprawy przestrzegania przepisów o wypłacie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze

stosunku pracy, co pozwoli na kompleksową ocenę skali i rodzaju naruszeń oraz efektów naszych

działań kontrolnych i prewencyjnych.

Załącznik nr 12

2. Przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy

w mikroprzedsiębiorstwach (zatrudniających do 9 pracowników) produkujących wyroby

z surowców niemetalicznych

Kontrolami objęto 1 150 mikroprzedsiębiorstw zajmujących się produkcją m.in. szkła i

wyrobów ze szkła, produkcją ceramiki budowlanej, wyrobów z cementu i betonu oraz ze skał i

kamieni. Istniejące w tych zakładach zagrożenia są zróżnicowane (m.in. hałas, czynniki chemiczne,

pyły zwłókniające, drgania mechaniczne) i charakteryzują się zmiennością występowania (ze względu

na sezonową produkcję wyrobów lub dostosowywanie bieżącej produkcji do konkretnego

zamówienia).

Jak wykazały kontrole dot. problematyki bezpieczeństwa pracy , blisko połowa pracodawców

nie przeprowadziła badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia , a w co czwartym zakładzie

występowały przekroczenia wartości dopuszczalnych stężeń i natężeń tych czynników. Dotyczy to w

szczególności hałasu, którego natężenie w wielu przypadkach przewyższało nawet kilkunastokrotnie

dopuszczalną wartość .

Ustalenia inspektorów wskazują, że w skontrolowanych zakładach podstawowym problemem

jest nieidentyfikowanie zagrożeń , w tym zagrożeń powodowanych pracą maszyn i urządzeń

technicznych oraz wynikających z niebezpiecznych właściwości substancji i preparatów chemicznych.

Z tym problemem wiążą się także nieprawidłowości polegające na nieokreśleniu prac szczególnie

niebezpiecznych (70% pracodawców) oraz zaniedbania w zakresie oceny ryzyka zawodowego . Blisko

połowa pracodawców nie udokumentowała przeprowadzenia ww. oceny, a wielu dokonało jej w

sposób nieprawidłowy (dotyczy to np. 57% pracodawców stosujących niebezpieczne preparaty i

substancje chemiczne). W licznych przypadkach pracodawcy posiadali w dokumentacji pracowniczej

oświadczenia zatrudnionych o zapoznaniu się z ryzykiem zawodowym, chociaż brak było

jakichkolwiek dokumentów potwierdzających przeprowadzenie takiej oceny. Sytuacja powyższa

skutkowała, m.in. kierowaniem pracowników na lekarskie badania profilaktyczne bez przekazania

pełnej informacji o czynnikach niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia związanych z

wykonywaniem pracy (24% pracodawców).

Kontrolą objęte zostały także zagadnienia prawnej ochrony pracy . Najwięcej naruszeń

dotyczyło udzielania pracownikom pisemnej informacji o warunkach zatrudnienia (59%

kontrolowanych pracodawców), nieprzestrzegania przepisów o obowiązku prowadzenia ewidencji

czasu pracy (23%), treści umów o pracę (21%), treści świadectw pracy (27%). Natomiast niewielka

była skala nieprawidłowości polegających na nieudzielaniu urlopów pracowniczych (7%),

niewypłacaniu należności za pracę w godzinach nadliczbowych (5%) oraz niepotwierdzaniu rodzaju

umowy o pracę na piśmie (4%).

Kontrolowani pracodawcy jako podstawową przyczynę występujących nieprawidłowości

wskazywali wysokie koszty związane z wypełnianiem obowiązków określonych w przepisach prawa

pracy (m.in. dot. przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych, zapewnienia

pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego) i słabą kondycję

finansową, uniemożliwiającą wyposażenie stanowisk pracy w nowe maszyny i urządzenia techniczne

oraz prowadzenie bieżących remontów obiektów i pomieszczeń pracy. Podkreślali również brak

stabilności przepisów, „nienadążanie za zmianami” i trudności interpretacyjne, a także – w ich ocenie -

zbytni „formalizm” przepisów dot. sporządzania i prowadzenia dokumentacji w zakresie stosunku

pracy, ewidencjonowania czasu pracy, informowania pracowników na piśmie o ich prawach i

obowiązkach związanych z porządkiem w zakładzie pracy.

W ocenie inspektorów PIP negatywny wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

przestrzeganie uprawnień pracowniczych wywiera - z jednej strony - mała znajomość (a często

również lekceważenie) obowiązujących przepisów prawa pracy i brak wiedzy nt. skutków zdrowotnych

związanych z oddziaływaniem czynników szkodliwych w środowisku pracy, a z drugiej - dążenie

pracodawców do obniżenia kosztów działalności, także przez minimalizowanie nakładów na sprawy

pracownicze, w tym związane z bezpieczeństwem pracy.

Skala i rodzaj stwierdzonych nieprawidłowości wymagają - obok prowadzenia bieżącej

działalności kontrolnej - wzmocnienia działań promocyjno-edukacyjnych adresowanych do

przedsiębiorców z branży . Powinno to przynieść efekt w postaci ograniczenia zagrożeń zawodowych

i poprawy stanu praworządności.

Załącznik nr 13

3. Wzmożony nadzór w zakładach różnych branż charakteryzujących się największym

nasileniem zagrożeń zawodowych

Zgodnie z planem działania na lata 2004-2006, wzmożonym nadzorem objęta jest grupa

92 zakładów charakteryzujących się szczególnie wysokimi wskaźnikami zatrudnienia w warunkach

zagrożenia zawodowego, wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W 2005 r. przeprowadzono w tych zakładach 207 kontroli. Z ustaleń inspektorów wynika, że w

warunkach zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem i uciążliwością pracy, a także

czynnikami mechanicznymi (związanymi z użytkowaniem maszyn szczególnie niebezpiecznych),

pracowało ponad 32 tys. osób, co stanowi ok. 37% ogółu zatrudnionych w kontrolowanych zakładach

(w 2004 r. – 41 tys. osób, czyli 43% ogółu zatrudnionych). Należy podkreślić, że w większości

zakładów na pracowników oddziałuje kilka ww. czynników jednocześnie. Wskaźnik częstotliwości

wypadków w zakładach objętych wzmożonym nadzorem był około trzykrotnie wyższy od wskaźnika

dla całej gospodarki i wynosił 23,4. Również roczny wskaźnik zachorowalności (liczba chorób

zawodowych na 100 tys. zatrudnionych) był znacznie wyższy od wskaźnika dla całej gospodarki

(wyniósł 143). Pracownikom przyznano 19 rent z tytułu wypadków przy pracy, 13 rent z tytułu chorób

zawodowych oraz 155 rent z ogólnego stanu zdrowia.

Działania kontrolne (a także doradcze, informacyjne, promocyjne) inspektorów pracy w

zakładach objętych wzmożonym nadzorem nakierowane są przede wszystkim na likwidację lub

przynajmniej ograniczenie występujących zagrożeń. Wyniki kontroli przeprowadzonych w 2005 r.

wskazują, że nastąpiła poprawa w zakresie: zatrudniania pracowników w narażeniu na czynniki

szkodliwe, eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych, stanu budynków i pomieszczeń pracy,

pomieszczeń higienicznosanitarnych, organizacji transportu wewnątrzzakładowego oraz

przygotowania pracowników do pracy. Natomiast skala nieprawidłowości polegających na

niedostosowaniu maszyn i urządzeń do wymogów bhp nie uległa istotnej zmianie.

Wszyscy skontrolowani pracodawcy dopełnili obowiązków w zakresie oceny ryzyka

zawodowego, choć w 5 zakładach nie przeprowadzono jej na wszystkich stanowiskach pracy. Warto

zaznaczyć, że w 58 zakładach - w wyniku dokonanej oceny ryzyka zawodowego - pracodawca

podjął działania korygujące lub zapobiegawcze . W zakładach objętych wzmożonym nadzorem

nadal jednak zbyt rzadko dokonuje się weryfikacji oceny ryzyka po zaistnieniu wypadku przy pracy.

Inspektorzy pracy stwierdzali też przypadki nieustalania przez zespoły powypadkowe wszystkich

przyczyn zaistniałych wypadków, co prowadziło do formułowania nieadekwatnych wniosków

profilaktycznych.

W stosunku do jednego zakładu (Odlewnia Żeliwa w Żorach), ze względu na rażące

nieprawidłowości zagrażające zdrowiu i życiu pracowników, okręgowy inspektor pracy wydał decyzję

nakazującą zaprzestanie działalności.

Według pracodawców, przyczyną złych warunków pracy w ich zakładach jest trudna sytuacja

finansowa, uniemożliwiająca realizowanie przedsięwzięć remontowych i inwestycyjnych, i zmuszająca

ich także do ograniczania stanu zatrudnienia, przy niezmienionej ilości zadań.

W ocenie inspektorów istotne znaczenie – obok ww. przyczyn – mają również takie czynniki

jak: niedostateczna znajomość przepisów przez osoby kierujące pracownikami; brak odpowiedniego

nadzoru nad prowadzonymi pracami (tolerowanie niewłaściwych metod pracy i złego stanu

technicznego maszyn i urządzeń); małe zaangażowanie pracodawców w poprawę warunków pracy,

wynikające z chęci osiągnięcia jak najlepszych wyników finansowych , kosztem nakładów na bhp.

W 2006 roku Państwowa Inspekcja Pracy, kontynuując działalność kontrolną w tej grupie

zakładów, jednocześnie zintensyfikuje w nich działania o charakterze prewencyjnym.

Załącznik nr 14

4. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w przemyśle rolno-

spożywczym (przetwórstwo mleka i jego pochodnych)

Kontrolami objęto 121 zakładów przetwórstwa mleka i jego pochodnych (w tym 103

eksploatujące amoniakalne instalacje chłodnicze). Inspektorzy pracy stwierdzili liczne naruszenia

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym m.in.: brak ochronnej izolacji cieplnej lub osłon

termoizolacyjnych przy maszynach i urządzeniach, niewyposażenie stacjonarnych i wózkowych pras

do twarogu i serów w system oburęcznego sterowania (dot. 62 urządzeń w 31% zakładów); brak

wyposażenia w wyłącznik krańcowy powodujący natychmiastowe zatrzymanie mieszadła w momencie

otwarcia pokrywy (dot. 132 kotłów serowarskich w 38% zakładów); pobieranie próbek mleka z cystern

z pomostu stałego lub ruchomego o szerokości mniejszej niż 0,75 m i bez poręczy ochronnych (36%

zakładów); niezapewnienie co najmniej 10-krotnej wymiany powietrza w ciągu godziny w

pomieszczeniach, w których magazynowane są środki i preparaty chemiczne (40%).

W odniesieniu do kwestii bezpieczeństwa przy eksploatacji amoniakalnych instalacji

chłodniczych , kontrole wykazały nieprawidłowości polegające zwłaszcza na braku sygnalizacji w

komorze chłodniczej (49% skontrolowanych instalacji), braku automatycznego odpowietrzania

instalacji (40%), nieodpowiednim przechowywaniu sprzętu ratowniczego (31%), nieoznakowaniu

zaworów odcinających instalacji (26%).

Jak zauważają inspektorzy PIP, kontrolowani pracodawcy prowadząc działalność

produkcyjną, priorytetowo traktują wymogi stawiane przez system HACCP, na drugi plan odsuwając

działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy .

Ponadto, jako przyczynę stwierdzonych nieprawidłowości należy wskazać:

dążenie do obniżenia kosztów działalności;

małą aktywność służb bhp w zakładzie (lub osób pełniących zadania służby bhp).

Wyniki kontroli uzasadniają potrzebę rozszerzenia poradnictwa adresowanego bezpośrednio

do firm zajmujących się przetwórstwem mleka i stymulowania działań ukierunkowanych na

wprowadzanie w tej branży systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Załącznik nr 15

5. Zapobieganie upadkom z wysokości w zakładach przemysłu stoczniowego

Kontrolami objęto stocznie, w których podczas budowy, przebudowy lub remontu statków

wykonywane były prace na wysokości. W 57 zakładach produkcji okrętowej skontrolowano 52 place

budów.

Stwierdzone podczas kontroli naruszenia prawa polegały głównie na:

niezabezpieczeniu balustradami stanowisk pracy – 72% skontrolowanych placów budów,

nieprawidłowym wykonaniu balustrad – 48%,

niestosowaniu środków ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości (w przypadkach,

gdy stosowanie balustrad było niemożliwe lub nieuzasadnione) – 57%,

niezabezpieczeniu otwartych luków oraz innych otworów technologicznych – 56%,

niezgodnych z przepisami przejściach i dojściach do stanowisk pracy – 53%.

Liczne nieprawidłowości wiązały się z montażem i eksploatacją rusztowań . Inspektorzy

stwierdzili m.in.:

brak lub niewłaściwie wykonane obarierowanie pomostów – 69% skontrolowanych placów

budów,

niezabezpieczenie pomostów przed możliwością spadania z nich przedmiotów (materiałów,

narzędzi) – 66%,

używanie niewłaściwych pomostów roboczych – 59%,

eksploatowanie rusztowań bez uprzedniego sprawdzenia prawidłowości ich montażu – 43%,

zbyt dużą odległość (przekraczającą 0,1 m) pomostu rusztowania od kadłuba statku lub innej

konstrukcji – 41%.

Wśród przyczyn wymienionych nieprawidłowości należy wskazać przede wszystkim:

lekceważenie – zarówno przez nadzór (tzw. budowniczych) jak i pracowników stoczni -

zagrożenia upadkiem z wysokości, zwłaszcza podczas montażu przestrzennych sekcji

okrętowych;

minimalizację nakładów na bezpieczeństwo pracy (w tym na zabezpieczenia przed upadkiem

z wysokości) - głównie w małych podmiotach gospodarczych, samodzielnie realizujących

produkcję stoczniową na różnych nabrzeżach portowych. Często były to podmioty, które nie

zatrudniały pracowników, a prace na wysokości zlecały osobom fizycznym prowadzącym

jednoosobowo działalność gospodarczą;

brak dobrze wyszkolonych fachowców, co wobec konieczności zatrudnienia nowych, często

niedoświadczonych pracowników oznacza obniżenie kultury pracy w stoczniach.

Liczne naruszenia przepisów dot. prowadzenia prac na wysokości w stoczniach, przy budowie

jednostek pływających lub ich części, wskazują na potrzebę kontynuowania przez właściwe okręgowe

inspektoraty pracy kontroli w tym obszarze i wspieranie ich działaniami prewencyjnymi.

W związku z budzącymi wątpliwości interpretacyjne niektórymi przepisami r ozporządzenia

Ministra Gospodarki z 30.05.2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy budowie i

przebudowie oraz remoncie jednostek pływających, Główny Inspektor Pracy wystąpił do Ministra

Gospodarki z wnioskiem o ich zmianę.

Załącznik nr 16

6. Ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego w zakładach o znacznym stopniu

zagrożeń zawodowych

Kontrolami objęto grupę firm produkujących metalowe wyroby gotowe (np. metalowe elementy

konstrukcyjne, cysterny, pojemniki i zbiorniki metalowe, grzejniki i kotły centralnego ogrzewania,

wytwornice pary, wyroby nożownicze, narzędzia i wyroby metalowe ogólnego przeznaczenia).

Kontrole, które przeprowadzono w 363 zakładach, wykazały liczne zaniedbania w sferze

oceny ryzyka zawodowego .

Inspektorzy ustalili m.in., że co piąty pracodawca w ogóle nie dokonał ww. oceny, zaś spośród

tych, którzy ocenę ryzyka przeprowadzili – aż 56% nie określiło wszystkich zagrożeń występujących

na stanowiskach pracy.

Szczególne zaniepokojenie budzą stwierdzone w kontrolowanych zakładach nieprawidłowości

polegające na nieidentyfikowaniu zagrożeń, których aktywizacja doprowadziła do powstania

wypadków przy pracy , w tym ze skutkiem śmiertelnym. Należy podkreślić, że w omawianej grupie

zakładów odnotowuje się dwukrotnie wyższy wskaźnik wypadków przy pracy niż dla ogółu gospodarki.

Wyniki kontroli nasuwają konkluzję, że w dalszym ciągu wielu pracodawców nie postrzega

oceny ryzyka zawodowego jako skutecznego narzędzia do kształtowania bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy. Z tego względu PIP kontynuować będzie w tym obszarze działalność o charakterze

informacyjno-edukacyjnym. Równolegle prowadzone będą kontrole w kolejnych zakładach branży

metalowej, a także rekontrole, ukierunkowane na sprawdzenie realizacji zastosowanych wcześniej

środków prawnych.

Załącznik nr 17

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: