Restrukturyzacja wielkich osiedli mieszkaniowych w miastach europejskich.pdf

Grzegorz Wħcławowicz

Restrukturyzacja wielkich osiedli mieszkaniowych w

miastach europejskich.

Opis projektu badawczego 1

Projekt Badawczy pt.: Restructuring Large-scale Housing Estates in Euopean Cities: Good

practices and new Visions for Sustainable Neighbourhoods and Cities. Projekt realizowany

jest w ramach: European 5th Framework Program, Key Action 4: City of Tomorrow and

Cultural Heritage, Part A: Environment and Sustainable Development. Theme: 4.1.2.

Improving the quality of life. Proposal No. EVK4-2001-00164, Contract No. EVK4-CT-2002-

00085. Projekt realizowany jest w Zakładzie Geografii Miast i Ludno Ļ ci IG i PZ PAN przez

zespół: prof. dr hab. Grzegorz W ħ cławowicz (kierownik projektu w Polsce), dr Stanisław

Kozłowski, mgr Anna Guszcza, mgr Agnieszka Bielewska).

Pełne informacje o projekcie znajduje si ħ na stronie internetowej Instytutu:

http://www.igipz.pan.pl/miasto/restate/restate.htm

Informacja w wersji angielskiej: http://www.restate.geog.uu.nl/

Wst ħ p.

Podstawowym załoŇeniem programu badawczego jest teza, Ňe miasta

stanowiĢ głównĢ siłħ napħdowĢ gospodarki europejskiej. W miastach tych znajdujĢ

siħ duŇe obszary funkcjonujĢce Ņle lub niezbyt dobrze, utrudniajĢc tym samym

rozwój gospodarczy. PrzewaŇnie sĢ to wielkie powojenne osiedla mieszkaniowe.

W projekcie badawczym zwrócono szczególna uwagħ na warunki istniejĢce w tych

osiedlach, na politykħ przeciwstawiajĢcĢ siħ negatywnym trendom. JeĻli problemy

tych obszarów nie zostanĢ rozwiĢzane to w coraz wiħkszym stopniu bħdĢ one

utrudniaę funkcjonowanie miast jako całoĻci w sensie gospodarczym i społecznym.

ZałoŇone cele badawcze maja znaczenie zarówno poznawcze jak i aplikacyjne.

Po pierwsze, celem badaı bħdzie szeroko rozumiana identyfikacja 003, 75, 2, i

wyjaĻnienie zmian społecznych i ekonomicznych, w wielkich powojennych osiedlach

mieszkaniowych a zwłaszcza ujawnienie przyczyn pogorszenia siħ warunków Ňycia.

Po drugie, przygotowana zostanie lista mniej i bardziej udanych rozwiĢzaı

zastosowanych przez władze w obliczu pojawiajĢcych siħ problemów. Po trzecie,

prowadzone badania porównawcze w skali miħdzynarodowej majĢ pozwolię na

ocenħ potencjalnego znaczenia miħdzynarodowej wymiany wiedzy, doĻwiadczeı i

współpracy dla planowania strategicznego i zarzĢdzania osiedlami. Po czwarte,

wyniki badaı powinny byę udostħpnione w postaci przewodnika, w którym obok

scenariuszy i wizji na przyszłoĻę europejskich wielkich osiedli mieszkaniowych

znajdĢ siħ równieŇ przykłady najlepszych rozwiĢzaı sprzyjajĢcych ich trwałemu

rozwojowi. Na zakoıczeniu badaı przewiduje siħ zbudowanie łatwej w uŇyciu

komputerowej bazy danych dla naukowców i osób zwiĢzanych zawodowo z tematykĢ

miejskĢ, zawierajĢcej szczegółowe informacje i oceny obecnej polityki dotyczĢcej

poprawy warunków Ňycia w wielkich osiedlach. Ostatnim celem badaı o charakterze

aplikacyjnym jest sprawdzenie, w jaki sposób wspólna polityka europejska mogłaby

w wiħkszym stopniu wpłynĢę na rozwiĢzanie problemów tychŇe osiedli.

Realizacja powyŇszych celów nie jest moŇliwa jedynie na podstawie klasycznych

studiów, przewiduje siħ prowadzenie szerokich studiów ankietowych i wywiadów z

1 Zmodyfikowana wersja (czerwiec 2004) sprawozdania opublikowana w: Przegl Ģ d Geograficzny, 2003, 75, 2, s.

469-477.

mieszkaıcami osiedli, konsultacje i dyskusje z przedstawicielami władz miejskich,

lokalnymi liderami samorzĢdowymi i zarzĢdcami jednostek mieszkaniowych.

Głównym celem RESTATE jest przygotowanie wyczerpujĢcego opracowania

opartego na doĻwiadczeniach róŇnych miast europejskich, zawierajĢcego szereg

scenariuszy i wizji na przyszłoĻę wielkich powojennych osiedli mieszkaniowych. W

opracowaniu wskazane zostanĢ równieŇ najskuteczniejsze metody osiĢgniħcia

zrównowaŇonego rozwoju tych obszarów, jak i dotychczasowe przykłady udanego

wdroŇenia załoŇeı polityki miejskiej. Dziħki temu opracowaniu, twórcy polityki

miejskiej bħdĢ mogli sprawdzię, jakie Ļrodki okazujĢ siħ najskuteczniejszymi w

okreĻlonych warunkach.

Zakres i etapy bada ı .

W badaniu zastosowane zostanie podejĻcie wielodyscyplinarne, łĢczĢce

dziedziny socjologii, geografii miast, nauk politycznych, statystyki, demografii i

ekonomii. Badania zostanĢ przeprowadzone w róŇnych miastach Francji, Niemiec,

Wħgier, Włoch, Holandii, Polski, Słowenii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii.

Badania zaplanowano w sposób zabezpieczajĢcy porównywalnoĻę uzyskiwanych

wyników pomiħdzy krajami, miastami i osiedlami. We wszystkich krajach naleŇy

rozwiĢzaę te same problemy badawcze, a w poszczególnych miastach i osiedlach

zastosowana zostanie ta sama metodologia badaı. Projekt podzielony został na

nastħpujĢce etapy badawcze:

1. Identyfikacja i wst ħ pne wyja Ļ nienie problemu.

2. Badania polityki miejskiej.

3. Wyniki polityki miejskiej .

4. Wyja Ļ nienie efektów prowadzonej polityki.

5. Uogólnianie i wymiana do Ļ wiadcze ı w celu sprawdzenia czy moŇliwa bħdzie

wymiana wyników badaı pomiħdzy poszczególnymi miastami i krajami.

6. Przedstawienie wniosków - przygotowany przewodnik po moŇliwych

scenariuszach rozwoju dla wielkich powojennych osiedli mieszkaniowych.

Do badaı wybrano od jednego do kilku wielkich osiedli z nastħpujĢcych miast

Europejskich: z Amsterdam, Barcelona, Berlin, Birmingham, Budapeszt, Jonkoping,

Koper, Lubljana, Londyn, Lyon, Madryt, Mediolan, Sztokholm, Utrecht i Warszawa. W

przypadku Warszawy badane bħdĢ osiedla Ursynowa i Bielan.

Cele naukowe i metodologia badawcza

WspółczeĻnie znaczna czħĻę populacji miast i regionów zurbanizowanych całej

Europy mieszka w wielkich osiedlach mieszkaniowych pochodzĢcych z drugiej

połowy ubiegłego stulecia. W krajach Europy Wschodniej osiedla te składajĢ siħ

głównie z bloków-wieŇowców. Podobnie w Europie Zachodniej, choę tam osiedla te

mogĢ charakteryzowaę siħ równieŇ i innymi formami przestrzennymi budownictwa

mieszkaniowego.

Ocenia siħ, Ňe w samej Europie, z wyłĢczeniem krajów b. ZSRR, w tego typu

osiedlach z materiałów prefabrykowanych mieszka około 41 milionów mieszkaıców.

Na potrzeby opracowania, zostały one nazwane „wielkimi powojennymi osiedlami

mieszkaniowymi”. Wielkie osiedla mieszkaniowe okreĻlamy jako „typ budownictwa

tworzĢcego wyraŅne i zamkniħte grupy w przestrzeni geograficznej”. W naszych

badaniach skoncentrujemy siħ, wiħc na osiedlach skupiajĢcych powyŇej 2.000

samodzielnych mieszkaı, wybudowanych w drugiej połowie XX wieku. Badane

obszary naleŇĢ ogólnie do dwóch grup- osiedli budowanych w latach 1945 – 1960,

charakteryzujĢcych siħ zabudowĢ niskĢ i ĻredniĢ; jak i obszarów wybudowanych w

latach boomu wysokoĻciowców (1965 – 1975 w Europie Zachodniej, 1970-1990 w

Europie Wschodniej), charakteryzujĢcych siħ wysokimi budynkami i duŇym

zagħszczeniem ludnoĻci.

Przedmiotem badaı sĢ zarówno te osiedla, jak i poĻwiħcone im elementy polityki

miejskiej.

Pierwotnie wielkie powojenne osiedla mieszkaniowe, miały byę symbolem

zerwania z przeszłoĻciĢ. W przeciwieıstwie do budownictwa przedwojennego,

osiedla te były dokładnie zaplanowane. Pomimo duŇych róŇnic architektonicznych,

wystħpujĢcych pomiħdzy poszczególnymi krajami Europy, wszystkie projekty łĢczył

wspólny cel społeczny. Była nim chħę zintegrowania ludnoĻci, wprowadzenia jej w

epokħ nowoczesnoĻci i zbudowania struktury społecznej odpowiedniej dla ery

przemysłowej. Tendencja ta widoczna była zarówno w Europie Zachodniej, jak i w

totalitarnych biurokracjach Europy Wschodniej.

Podstawowym załoŇeniem budownictwa osiedlowego było stworzenie zdrowego,

masowego standardu mieszkaniowego, osadzonego w rozbudowanej zieleni

miejskiej. Osiedla te poprzez drogi i sieci transportu publicznego miały łĢczyę siħ ze

starszymi oĻrodkami miejskimi, oferujĢcymi zarówno miejsca pracy, jak i rozliczne

usługi handlowe czy kulturalne. Nowe formy budownictwa osiedlowego poczĢtkowo

były generalnie wyŇszej jakoĻci od tych starszego typu, dlatego teŇ cieszyły siħ

stosunkowĢ popularnoĻciĢ.

JednakŇe po niewielkim upływie czasu w osiedlach tych rozpoczĢł siħ proces

dynamicznej degeneracji fizycznej i społecznej. PrzyczynĢ błyskawicznego

pogarszania siħ ich stanu fizycznego była najczħĻciej niska jakoĻę uŇytych

materiałów budowlanych, wady konstrukcyjne lub brak odpowiedniej konserwacji.

Proces degeneracji społecznej osiedli rozpoczĢł siħ, gdy osoby, które zyskały na

transformacji ustrojowej zaczħły siħ wyprowadzaę do budownictwa wyŇszego

standardu. W wielu przypadkach, wielkie osiedla juŇ stanowiĢ powaŇny problem, jako

Ňe koncentrujĢ najuboŇsze gospodarstwa domowe, bezrobotnych i mniejszoĻci

etniczne. Osiedla te w coraz wiħkszym stopniu sĢ identyfikowane zarówno z

przestħpczoĻciĢ, jak i zjawiskiem wykluczenia społecznego.

O faktycznym znaczeniu projektu moŇe Ļwiadczyę to, Ňe problemy wielkich osiedli

stajĢ siħ coraz czħĻciej przedmiotem polityki miejskiej i polityki społecznej w ogóle, a

decyzje podejmowane przez polityków dotyczĢ wielu milionów mieszkaıców. Z kolei

róŇnorodnoĻę i poziom skomplikowania problemów bardzo utrudnia rozeznanie i

podjħcie właĻciwych działaı.

Posuniħcia skuteczne wymagajĢ zwykle dodatkowych Ņródeł finansowania,

połĢczenia sił wielu organizacji, zatrudnienia zespołów eksperckich, jak i pełnego

zaangaŇowania aktorów lokalnych, w tym społecznoĻci miejscowych. Takie grupowe

czy wielodyscyplinarne podejĻcie do planowania czħsto jest niestety obce

zainteresowanym stronom. W niewielkim równieŇ stopniu dochodzi obecnie do

wymiany doĻwiadczeı pomiħdzy poszczególnymi Ļrodowiskami. Niniejszy projekt

badawczy cechuje siħ podejĻciem wielodyscyplinarnym i miħdzynarodowym,

opierajĢc siħ o materiały i zespoły badawcze z wielu krajów. W jego trakcie powinno

dojĻę do współpracy pomiħdzy róŇnymi Ļrodowiskami, tj. naukowcami, aktorami

lokalnymi i władzami wykonawczymi, czyli twórcami polityki miejskiej i politykami.

Pierwszym elementem projektu bħdzie okreĻlenie rodzaju wystħpujĢcych

problemów i ich przyczyn na szczeblu miejskim i krajowym. WaŇnym celem jest

równieŇ okreĻlenie, jakich juŇ uŇyto rozwiĢzaı w ich przeciwdziałaniu, i do jakiego

stopnia kroki te okazały siħ skutecznymi. Takie zestawienie najlepszych rozwiĢzaı

moŇe przyczynię siħ do wprowadzenia bardziej skutecznej polityki w zagroŇonych

rejonach miast.

Niniejszy projekt badawczy wymaga aktywnego uczestnictwa przedstawicieli

władz wszystkich szczebli - lokalnego, regionalnego i krajowego, odpowiedzialnych

za politykħ wobec tych osiedli. UtworzĢ oni wspólnie Radħ Przedstawicieli Władz

Miejskich (RPWM, ang. CUR ). RPWM bħdzie konsultowana i informowana o

kolejnych fazach projektu, zarówno podczas osobistych spotkaı i narad, jak i

poprzez Ļrodki komunikacji elektronicznej.

W ostatniej dekadzie XX w. we wszystkich niemal krajach Europy Zachodniej

polityka przestrzenna, urbanistyczna i mieszkaniowa była coraz mocniej nakierowana

na rehabilitacjħ i reintegracjħ wielkich osiedli mieszkaniowych. NajczħĻciej programy

te rozpoczynały siħ od zatrzymania fizycznej degeneracji budynków. PóŅniej,

głównym ich celem stała siħ walka z negatywnymi procesami społecznymi. Musiało

jednak upłynĢę sporo czasu zanim wyartykułowano potrzebħ „podejĻcia

zintegrowanego”, łĢczĢcego odpowiedzi na problemy natury fizycznej, społecznej,

gospodarczej, Ļrodowiska naturalnego, z potrzebĢ wzmoŇenia partycypacji

społecznej mieszkaıców (tu przykładem sĢ Francja, Niemcy i Anglia).

Obecne wysiłki polityki miejskiej, majĢce na celu poprawħ sytuacji wielkich osiedli

mieszkaniowych, nazywane sĢ czħsto ogólnym terminem polityki restrukturyzacyjnej.

Czħsto koncentrujĢ siħ one na sprawach natury czysto fizycznej, choę w wielu

przypadkach uwzglħdniona jest równieŇ problematyka społeczna (np. poprawa

struktury społecznej populacji). Działania te sĢ coraz bardziej widoczne w wielu

obszarach miejskich. W niektórych przypadkach widaę teŇ ich pozytywne efekty.

Poprawiła siħ ogólna jakoĻę tych terenów, w tym jakoĻę mieszkaı, a mieszkaıcy

poczuli siħ bardziej zadowoleni. Niemniej jednak, wobec dotychczasowej polityki

miejskiej moŇna przedstawię szereg uwag krytycznych.

Zakładamy, Ňe dokładna i systematyczna analiza dotychczasowych bogatych

doĻwiadczeı i wyników badaı z wielu miast europejskich okaŇe siħ pomocna w

okreĻlaniu nowej polityki miejskiej.

W przeciwieıstwie do wczeĻniejszych, bardziej mechanicznych podejĻę,

zastosowane bħdzie szersze pojħcie rozwoju wielkich osiedli powojennych, ze

szczególnym uwzglħdnieniem problematyki społecznej, ekonomicznej, planowania i

organizacji. Polityka miejska polegała najczħĻciej na walce albo z rozpadem materii

fizycznej, albo społecznej osiedli. W niektórych teŇ krajach koncentrowano siħ na

dywersyfikacji ich struktury fizycznej i społecznej. Niezaprzeczalnie jednak tereny te

uznano za problematyczne.

WiħkszoĻę funkcjonujĢcej dziĻ literatury podkreĻla nieuniknione wrħcz negatywne

ĻcieŇki rozwoju, mówiĢce o wzroĻcie wykluczenia społecznego i słabnĢcych wiħzach

społecznych. Literatura ta prawie zupełnie zaprzecza jakoby inicjatywy społeczne i

polityczne miały jakikolwiek wpływ na to, co dzieje siħ w tych osiedlach.

Zastosowanie w tym projekcie takiego rodzaju redukcjonistycznego podejĻcia

przeszkadzałoby w znalezieniu rozwiĢzaı kwestii problematycznych i wypracowaniu

scenariuszy pozytywnego rozwoju.

W badaniach postaramy siħ okreĻlię, w jakich okolicznoĻciach duŇe skupiska

ludnoĻci o niskich dochodach mogĢ staę siħ wartoĻciĢ pozytywnĢ, nie uznajĢc ich

automatycznie tylko i wyłĢcznie za wylħgarniħ problemów społecznych. Przestrzenne

koncentracje gospodarstw domowych o najniŇszych dochodach, a w szczególnoĻci

tych naleŇĢcych do mniejszoĻci etnicznych, postrzegane sĢ jako czynnik wpływajĢcy

negatywnie na swoich własnych mieszkaıców, jak i na otaczajĢcĢ go przestrzeı

społecznĢ.

W niniejszym projekcie badawczym nie chcemy zaczynaę od stwierdzenia, Ňe

takie zbiorowiska sĢ zjawiskiem niepoŇĢdanym. Zamiast tego, zamierzamy zbadaę,

w jakich okolicznoĻciach mieszkaıcy przejawiajĢ tendencje do współpracy na rzecz

poprawy warunków Ňycia swojego osiedla. Byę moŇe duŇe koncentracje ludnoĻci

ubogiej stajĢ siħ zjawiskiem negatywnym dopiero w połĢczeniu z innymi czynnikami,

np. złym budownictwem, zniszczonym Ļrodowiskiem naturalnym, nieodpowiedniĢ

infrastruktura transportowĢ, czy ograniczonym dostħpem do innych usług.

WychodzĢc poza prostĢ analizħ polityki samorzĢdu miejskiego, spróbujemy

zidentyfikowaę okolicznoĻci i sposób rozumowania stojĢce za okreĻlonymi

podejmowanymi działaniami; zasiħg i zwiĢzki pomiħdzy działaniami postulowanymi w

załoŇeniach polityki miejskiej; sposób zorganizowania działaı ich zmiennoĻę w

czasie; oczekiwane i nieoczekiwane skutki podjħtych kroków. Wiele studiów

koncentruje siħ na bezpoĻrednich i mierzalnych wynikach wprowadzenia okreĻlonych

rozwiĢzaı systemowych, jednakŇe nasz projekt badawczy przyjĢł szerszĢ

perspektywħ. Uwzglħdniamy ogólne załoŇenia wybranej polityki urbanistycznej,

zamierzone i niezamierzone efekty jej wprowadzenia, jak i moŇliwoĻci jej

przekazywania pomiħdzy jednostkami przestrzennymi róŇnych rang (osiedla, miasta,

kraju).

W sprawach oceny zawartoĻci i zorganizowania polityki miejskiej posłuŇymy siħ

koncepcjĢ planowania wielodyscyplinarnego Healy’ego

W przeciwieıstwie do innych badaı, ten program bħdzie wyraŅnie

skoncentrowany na poznaniu opinii mieszkaıców na temat rozwoju danego obszaru,

widocznych efektów stosowanych juŇ rozwiĢzaı i scenariuszy na przyszłoĻę. Do

naszych ekspertyz włĢczymy opinie i pomysły mieszkaıców badanych obszarów

dotyczĢce przebudowy osiedli, efektów prowadzonej polityki i wizji na przyszłoĻę.

Mamy zamiar ĻciĻle współpracowaę ze wszystkimi aktorami lokalnymi i

koıcowymi uŇytkownikami wyników naszych badaı tak, aby osiĢgnĢę jak najlepsze

wyniki i by były one w jak najwiħkszym stopniu wykorzystane. Wydaje siħ teŇ, Ňe

czħsto naukowców i praktyków dzieli zbyt wielki dystans. Dlatego teŇ przy pracach

nad tym projektem zapewnimy bliskĢ współpracħ róŇnych Ļrodowisk naukowych i

praktyków.

Warto teŇ podkreĻlię, Ňe projekt ten róŇni siħ znaczĢco od innych tego rodzaju

projektów Unii Europejskiej. Na przykład, w odróŇnieniu od UGIS’u, nasz projekt

koncentruje siħ na wielkich osiedlach mieszkaniowych, tam pominiħtych. UGIS nie

zajmuje siħ teŇ efektami polityki miejskiej, dla nas niezwykle waŇnymi. SUREURO

bada przede wszystkim problemy techniczne budynków, my natomiast chcemy

tematykħ tħ poszerzyę o dodatkowe kwestie. Kolejny projekt, NEHOM analizuje

głównie społeczny potencjał integracyjny małych osiedli.

Szczegółowe problemy badawcze.

Do poszczególnych pytaı i problemów badawczych przedstawionych poniŇej

dostosowano sposób badania i opisu.

1. Które z czynników strukturalnych i in. przyczyniaj Ģ si ħ do powodzenia lub

pora Ň ki du Ň ych powojennych osiedli mieszkaniowych? Jakie kombinacje

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: