Nowe formy turystyki miejskiej - www.wgsr.uw.edu.pl.pdf - Zagospodarowanie turystyczne - m.joasia

Andrzej Kowalczyk

NOWE FORMY TURYSTYKI MIEJSKIEJ

Zarys treści. Przedstawiono charakterystykę wybranych form turystyki miejskiej

(handlowa, gastronomiczna, rozrywkowa kongresowa, kulturalna, sportowa) w przekro-

ju międzynarodowym. Funkcje turystyczne miast nie mają wyłącznie charakteru egzo-

genicznego, a w społeczeństwie konsumpcyjnym rośnie ich wymiar endogeniczny

w związku z potrzebą obsługi mieszkańców tych miast, poszukujących blisko miejsca

zamieszkania możliwości spędzania czasu wolnego. Wymaga to zmian w kształtowaniu

polityki miejskiej w zakresie turystyki i wypoczynku, polityki uwzględniającej potrzeby

nie tylko przyjeżdżających, ale także stałych mieszkańców.

Słowa kluczowe : nowa turystyka miejska, formy turystyki, polityka miejska, miasto.

WPROWADZENIE

Rozwój turystyki ma istotny wpływ na funkcjonowanie miast i zmiany w prze-

strzeni miejskiej. Dlatego też jednym z częściej podejmowanych ostatnio w geogra-

fii turyzmu tematów badawczych jest rola turystyki w aktywizacji społeczno-

gospodarczej miast. Geografowie, podobnie jak planiści, traktują funkcję turystycz-

ną jako jeden z ważniejszych czynników decydujących o przemianach funkcjonal-

no-fizjonomicznych miast, zwłaszcza w ich śródmieściach. Dlatego też w strate-

giach rozwoju wielu miast turystyka odgrywa coraz większą rolę. co można uznać

za przejaw powstawania zjawiska nazywanego miejską polityką turystyczną.

W geografii turyzmu miasta były najczęściej traktowane jako ośrodki tury-

styki wypoczynkowej, poznawczej (zwłaszcza w zakresie kulturowo-

historycznym) i religijnej. Funkcja handlowa miast – w aspekcie turystycznym

– była badana znacznie rzadziej. Obecnie, wraz z rozwojem tak zwanej turystki

biznesowej, odwiedzanie miast w celach handlowych, w związku z udziałem

156

Andrzej Kowalczyk

w kongresach, targach i wystawach itp. staje się zjawiskiem coraz bardziej po-

wszechnym. Innym częstym motywem przyjazdu turystów do miasta są wzglę-

dy związane z rozrywką, gastronomią, wydarzeniami kulturalnymi itd.

Innym zjawiskiem występującym we współczesnych miastach w krajach

wysoko rozwiniętych (postindustrialnych) jest coraz częstsze zacieranie się gra-

nicy między zachowaniami ich mieszkańców a osobami odwiedzającymi miasto

(turystami). Według niektórych koncepcji socjologiczno-politologicznych jest

to wynikiem występującego w dużych aglomeracjach amerykańskich zjawiska

nazwanego new political culture (NPC), którego jedną z ważniejszych cech jest

rosnący konsumpcjonizm. To z kolei sprawia, iż w systemie wartości miesz-

kańców wielkich skupisk miejskich potrzeby związane z wolnym czasem (roz-

rywką, czynną rekreacją, uczestniczeniem w ważnych wydarzeniach kultural-

nych i sportowych, przebywaniem w restauracjach, odwiedzaniem sklepów nie

tylko w celu dokonania zakupów, ale również „zwiedzania”, itp.) zdobywają

coraz większe znaczenie. Tak więc można uznać, że w dobie postmodernizmu

(ponowoczesności) również turystyka miejska ma nieco innych charakter, niż

w epoce rozwoju społeczeństwa industrialnego.

1. POJĘCIE TURYSTYKI MIEJSKIEJ

Kluczowym zagadnieniem dla prezentowanego opracowania jest określenie co

oznacza pojęcie „turystyka miejska”. Wśród licznych miejsc budzących

zainteresowanie turystów, ośrodki miejskie zawsze należały do częściej

odwiedzanych celów przemieszczeń turystycznych. Według G. J. Ashwortha

(1989) turystyka jest zjawiskiem częściej związanym z miastami niż z innymi

obszarami i w większej mierze zależy od zasobów antropogenicznych niż

przyrodniczych. Przeważająca część walorów turystycznych jest skoncentrowana

w ośrodkach miejskich i nawet wówczas, gdy o atrakcyjności danego obszaru

decydują walory przyrodnicze, wzniesiona przez człowieka infrastruktura

turystyczna skupia się głównie w miastach. Ten sam autor zauważa, że również

konsekwencje ruchu turystycznego są silniej zaznaczone w miastach niż na

terenach wiejskich.

Zdaniem Ch. M. Law'a (1993, s. 1) „ ...dowiedziono, że duże miasta są

najważniejszymi miejscami na świecie odwiedzanymi przez turystów... ”. W innej

Nowe formy turystyki miejskiej

157

ze swoich prac ten sam autor zauważa, że „ ...turystyka miejska jest ledwie

dostrzegana (...) i większość podręczników z zakresu turyzmu jedynie wspomina

o niej. W literaturze naukowej jest niewiele artykułów na ten temat i w części

z nich można znaleźć nawoływanie do poświęcenia jej więcej uwagi. ” (Law 1992,

ss 599-600). Z kolei G.J. Ashworth (1992a) w sposób nieco przewrotny stawia

pytanie czy jest w ogóle coś takiego jak „turystyka miejska” (ang. urban

tourism )? Mimo że cytowany autor sam z powodzeniem zajmuje się badaniem

turystyki w miastach, opublikowanie artykułu pod tak sformułowanym tytułem

świadczy, że istnieją wątpliwości co do prawidłowości i zakresu tego terminu.

W znacznej części literatury przedmiotu turystyka miejska jest rozumiana

jako „turystyka w mieście” i jest traktowana jako turystyczna funkcja miasta

(Ashworth 1989, s. 33). Przykładami tego typu podejścia mogą być

opracowania L. Butowskiego (1994) czy A. Matczaka (1989). Jednak niektórzy

uważają, że turystyka miejska jest formą aktywności różniącą się zasadniczo od

innych typów turystyki, jak również od innych procesów zachodzących

w środowisku miejskim. Zdaniem G.J. Ashwortha (1992a, s. 3) z tego też

względu powinna ona być rozpatrywana jako złożone zjawisko składające się

z różnych przejawów aktywności turystycznej, jak również z punktu widzenia

roli, jaką turystyka odgrywa lub może odgrywać w szeroko rozumianym

funkcjonowaniu miasta.

Nie zajmując się szerzej różnicami, jakie występują między określeniami

„turystyka miejska” a „turystyka w mieście”, pod szeroko ujmowanym poję-

ciem „turystyki na obszarach miejskich” można rozumieć:

a) wszystkie formy turystyki, które mają miejsce na terenach miejskich,

b) formy turystyki związane z walorami i zagospodarowaniem turystycznym

występującymi na obszarach miejskich,

c) turystykę, której celem jest odwiedzanie i poznawanie miasta

traktowanego jako dziedzictwo kulturowe i uznawanego za niepodzielny

element przestrzeni turystycznej.

W przypadku dwóch pierwszych znaczeń terminu „turystyka na obszarach

miejskich”, na pojęcie to składa się wiele typów form turystyki, w tym turystyka:

wypoczynkowa, biznesowo-handlowa, kulturalno-rozrywkowa, kulturalno-

poznawcza, religijna, kongresowa, sportowa itp. Natomiast określenie zakresu

terminu „turystyka na obszarach miejskich” w trzecim z podanych znaczeń może

nastręczać trudności, gdyż jest ściśle związane z traktowaniem przez turystę

158

Andrzej Kowalczyk

odwiedzanego miasta w kategoriach symbolicznych, poszukiwaniem przez niego

„ukrytego wymiaru” miasta, pozostawaniem turysty pod wpływem czegoś co

można nazwać genius loci . Właśnie dla tej formy turystyki stosowne wydaje się

określenie „turystyka miejska”. Można przyjąć, że głównym elementem różniącym

„turystykę miejską” od „turystyki w mieście” jest emocjonalne nastawienie turysty

do odwiedzanego miejsca, właśnie „miejsca” a nie „przestrzeni” w rozumieniu

podanym przez Y-F. Tuana (1987). Kończąc omawianie zakresu pojęć „turystyka

w mieście” i „turystyka miejska” warto przytoczyć sformułowanie G. J. Ashwortha

(1992b, s. 114), że miasta będące szczególnym przedmiotem zainteresowania

turystów i uznawane za „ zasoby światowego dziedzictwa są promowane jako

całość, ale sprzedawane w częściach ”. Ta wymowna konstatacja może być również

odczytywana w ten sposób, że mimo teoretycznie słusznego traktowania miast jako

ośrodków „turystyki miejskiej”, w praktyce badawczej często zajmujemy się

„turystyką w mieście”, gdyż tak jest znacznie łatwiej.

Jedną z kluczowych kwestii związanych z turystyczną funkcją miast jest problem

atrakcyjności turystycznej miast (ryc. 1.). Chociaż dawniej uważano, iż o atrakcyjności

turystycznej danego miasta decydują jego walory turystyczne, a co najwyżej istniejące

w nim zagospodarowanie turystyczne, obecnie przyjmuje się, że ważnym elementem

mającym wpływ na atrakcyjność turystyczną miasta jest sposób organizacji ruchu tury-

stycznego, a zwłaszcza promocja i obsługa turystów. Mimo że dla części badaczy

brzmi to niedobrze, coraz częściej mówi i pisze się o mieście jako o produkcie tury-

stycznym ze wszystkimi konsekwencjami stosowania tego określenia.

Zainteresowanie badaczy atrakcyjnością turystyczną miast pojawiło się dosyć

wcześnie, czego przykładem mogą być opracowania A. Spack'a (1975) oraz G. Walla

i J. Sinnotta (1980). Interesujące studia na ten temat prowadził również A.A. Lew

(1987, 1991), który badając atrakcyjność Singapuru zajmował się głównie kwestią,

jak jest ona przedstawiana w przewodnikach turystycznych. Podobny charakter miały

badania C.K. Corkery'ego i A.J. Bailey'a (1994) na temat zniekształceń obrazu miasta

w wydawnictwach przeznaczonych dla turystów. Z kolei R.W. Butler (1991) zwrócił

uwagę na fakt, że coraz częściej jako znacząca atrakcja turystyczna mogą być spo-

strzegane wielkie obiekty handlowo-rozrywkowe. Nieco inny, ale w niektórych

fragmentach zbliżony, pogląd reprezentuje H. Hughes (2003, s. 169), który zajmując

się atrakcyjnością turystyczną Nowego Jorku podkreśla, iż aż 56% odwiedzających

jako główny motyw przyjazdu do tego miasta podało chęć osobistego poznania jego

specyfiki polegającej na zróżnicowaniu kulturowym oraz bogatej ofercie kulturalnej.

Nowe formy turystyki miejskiej

159

Ryc. 1. Czynniki składające się na atrakcyjność turystyczną miasta

Fig. 1. The factors of tourist attractivity of town

2. NOWE TENDENCJE W TURYSTYCE MIEJSKIEJ

W ostatnich kilkunastu latach w motywacjach i zachowaniach turystów co-

raz wyraźniej występować elementy, które pozwalają na stwierdzenie, iż praw-

dopodobnie mamy do czynienia z nową formą turystyki. Jak twierdzi H. Hu-

ghes (2003, 64-66), o ile dla turystyki epoki industrialnej szczególnie charakte-

rystyczne były „zmiana” ( change ), „komeracjalizacja” ( commercialization )

i „utowarowienie” ( commodification ), o tyle dla turystyki doby postindustrialnej

istotne są: „znaczenie” ( meaning ), „nowość” ( novelty ) oraz „tożsamość” ( identi-

ty ). Zbliżone poglądy można dostrzec w raporcie World Tourist Organisation

dotyczącym prognoz rozwoju turystyki na świecie do 2020 r., w którym wyraź-

nie mówi się o stopniowym przechodzeniu od osławionego paradygmatu „3 S”

na rzecz „3 E” ( entertainment , excitement , education ) (Kowalczyk 2000, 263).

Chociaż opisane wyżej zmiany dotyczą całej turystyki, wydaje się, że dają się

one zauważyć zwłaszcza w odniesieniu do turystyki miejskiej, gdyż wśród osób

odwiedzających miasta coraz częściej zaczynają dominować turyści zainteresowani

Nowe formy turystyki miejskiej - www.wgsr.uw.edu.pl.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: