04 Kaminski.pdf

Artykuł poglądowy

Marek Kaminski 1 , Per Sjøgren 2

Multidyscyplinary Pain Centre, National Hospital, Kopenhaga, Dania

Stosowanie środków

psychostymulujących w leczeniu

wspomagającym i paliatywnym

pacjentów z chorobą nowotworową

Przedrukowano za zgodą z: Advances in Palliative Medicine 2007; 6: 23–31

Streszczenie

Środki psychostymulujące są od dawna stosowane w leczeniu pacjentów z chorobami psychicznymi oraz

somatycznymi. Potrzeba kontrolowania i przeciwdziałania różnorodnym stresującym objawom występują-

cym w przebiegu choroby nowotworowej oraz podczas jej leczenia sprawiła, że leki te włączono do

leczenia wspomagającego i paliatywnego u pacjentów z nowotworami. Badano wykorzystanie psychosty-

mulantów w leczeniu takich objawów jak zmęczenie w przebiegu choroby nowotworowej, zaburzenia

funkcji poznawczych, depresja oraz sedacja. W poniższej pracy oceniono farmakologię metylfenidatu,

amfetaminy i premoliny oraz innych psychostymulantów, takich jak kofeina czy też nowy środek somnoli-

tyczny — modafinil. W pracy wykorzystano badania oceniające skutki działania tych leków u pacjentów

z chorobą nowotworową.

Medycyna Paliatywna w Praktyce 2008; 2: 56–66

Słowa kluczowe: psychostymulanty, nowotwór, opieka paliatywna

Wstęp

substancje o właściwościach psychostymulujących

przez wieki spożywali mieszkańcy różnych konty-

nentów na całym świecie. Na przykład kokaina po-

zyskiwana z liści krzewu koki, ze względu na swoje

właściwości pobudzające, była używana przez daw-

ne ludy zamieszkujące Peru oraz przez inne preko-

lumbijskie społeczności zamieszkujące rejon Andów.

Kokaina stanowiła także jeden z pierwotnych skład-

ników coca-coli, do czasu aż poznano jej silne wła-

ściwości uzależniające i w 1903 zamieniono w re-

cepturze na kofeinę. Obecnie kokaina jest nielegal-

na na całym świecie, zaś jej legalne wykorzystanie

Leki psychostymulujące poprzez pobudzanie

pewnych aktywności w mózgu powodują uczucie

zadowolenia, zmniejszają zmęczenie i objawy de-

presji, poprawiają funkcje poznawcze i intelektual-

ne oraz zwiększają motywację. Jako psychostymu-

lanty określa się różne środki należące do wielu grup

farmakologicznych. Wśród nich wyróżnia się sub-

stancje występujące w naturze, takie jak kokaina

czy kofeina, oraz środki syntetyczne, takie jak amfe-

tamina czy metylfenidat. Naturalnie występujące

Adres do korespondencji: Marek Kaminski

Department of Anaesthesiology

Vejle Hospital, Kabbeltoft 25, 7100 Vejle, Denmark

tel. (0 45) 79406200, faks (0 45) 79406875

e-mail: marek_kam@yahoo.dk

Medycyna Paliatywna w Praktyce 2008, 2, 2: 56–66

ISSN 1898–0678

Tłumaczenie: lek. Marta Sowa

www.mpp.viamedica.pl

Department of Anaesthesiology, Vejle Hospital, Vejle, Dania

Marek Kaminski, Per Sjøgren, Środki psychostymulujące w leczeniu wspomagającym i paliatywnym

ograniczone jest wyłącznie do znieczulenia miejsco-

wego w zabiegach okulistycznych. Kofeinę, jeden

z najczęściej stosowanych psychostymulantów, spo-

żywa się na całym świecie jako składnik kawy, her-

baty oraz wielu napojów. Stanowi także składnik

wielu popularnych leków. Amfetaminę zsyntetyzo-

wano w 1887 roku i początkowo używały jej siły

zbrojne w okresie XX wieku w celu wzmożenia sta-

nu czuwania podczas długotrwałych działań wo-

jennych. W latach 60. i 70. ubiegłego wieku nad-

używanie amfetaminy przybrało skalę epidemii, co

spowodowało wprowadzenie w większości krajów

europejskich ograniczeń dotyczących jej dostępno-

ści. Ostatnio wynaleziono nowe leki, takie jak mo-

dafinil, o znacznie słabszym potencjale uzależniają-

cym. Modafinil działa bardziej selektywnie na cykl

sen–czuwanie, nie powodując uogólnionego pobu-

dzenia ośrodkowego układu nerwowego. Powszech-

nie psychostymulanty stosuje się w leczeniu zespo-

łu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami

koncentracji uwagi (ADHD, attention deficit/hyperac-

tivity disorder ) oraz narkolepsji. Co więcej, środki psy-

chostymulujące są wykorzystywane w leczeniu wielu

różnych objawów obserwowanych w przebiegu wie-

lu chorób. Wykorzystuje się je na przykład w leczeniu

zmęczenia u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym

oraz zakażonych wirusem HIV lub w leczeniu uzupeł-

niającym w terapii ciężkich depresji.

Chorobom nowotworowym oraz leczeniu prze-

ciwnowotworowemu towarzyszą liczne ciężkie

i uogólnione objawy, które pogarszają jakość życia

pacjentów i zazwyczaj są trudne do opanowania.

Do objawów tych należą zmęczenie, sedacja oraz

zaburzenia funkcji poznawczych.

Wielu autorów badało działanie psychostymulan-

tów wśród pacjentów z chorobami nowotworowymi.

Celem niniejszej pracy była analiza dostępnych publi-

kacji dotyczących wykorzystania środków psychosty-

mulujących w leczeniu wspomagającym i paliatyw-

nym pacjentów z chorobami nowotworowymi.

tro-metylfenidatu [4]. Większość preparatów me-

tylfenidatu stosowanych w lecznictwie zawiera mie-

szaninę izomerów d- i l- postaci treo- [1, 5]. Wyjątek

stanowi Focalin TM (Novartis Pharmaceuticals), który

zawiera głównie izomery d- [1]. Metylfenidat wchła-

nia się dobrze z przewodu pokarmowego i osiąga

szczytowe stężenie we krwi po 1–2 godzinach od

spożycia [6]. Wchłonięty lek podlega intensywne-

mu metabolizmu pierwszego przejścia, a jego okres

półtrwania wynosi 2–7 godzin [6]. Jego główny me-

tabolit, kwas ritalinowy, wydalany jest w większości

z moczem [6]. Działanie kliniczne metylfenidatu

utrzymuje się przez 3–5 godzin. Niektóre spośród

powszechnie dostępnych preparatów tego leku za-

wierają związki o przedłużonym uwalnianiu, któ-

rych działanie utrzymuje się do 12 godzin [1, 6].

Dokładny mechanizm działania metylfenidatu

nie został dotychczas poznany. Wyniki badań prze-

prowadzonych wśród ludzi i na zwierzętach wska-

zują, że metylfenidat, poprzez blokowanie zwrot-

nego wychwytu dopaminy oraz ułatwianie jej uwal-

niania do przestrzeni międzysynaptycznej, zwiększa

pozakomórkowe stężenia dopaminy w mózgu

[1, 7]. Udowodniono także, że metylfenidat, poprzez

wiązanie się z transporterami dla dopaminy w pre-

synaptycznej błonie komórkowej, blokuje wychwyt

zwrotny dopaminy [8, 9]. Różni się to od głównego

mechanizmu działania amfetaminy, która działa

poprzez uwalnianie nowo zsyntetyzowanej dopa-

miny cytozolowej z zakończeń nerwowych [10].

Transportery dopaminy prawdopodobnie odgrywają

znaczącą rolę w regulacji homeostazy dopaminy [8,

11]. Uważa się, że metylfenidat podawany w doust-

nych dawkach terapeutycznych (0,3–0,6 mg/kg) zaj-

muje ponad połowę mózgowych transporterów do-

paminy. Badania przy użyciu tomografii emisyjnej

pojedynczego fotonu wykazały, że prążkowie jest

miejscem największego wychwytu metylfenidatu

w mózgu u człowieka [6, 12, 13]. Metylfenidat blo-

kuje także wychwyt zwrotny norepinefryny i wiąże

się słabo do transporterów serotoninowych, lecz

jego oddziaływanie na te dwa neuroprzekaźniki,

zwłaszcza na serotoninę, wydaje się słabsze niż

działanie wywierane na dopaminę [14]. W ostat-

nio przeprowadzonych badaniach wykazano inne

możliwe mechanizmy działania: metylfenidat, po-

przez aktywację alfa-2-adrenoreceptorów w inter-

neuronach hamujących, może zwiększać pobudli-

wość kory okolicy przedczołowej [15].

Metylfenidat jest lekiem stosunkowo bezpiecz-

nym, zaś w próbnych badaniach klinicznych wyka-

zano tylko nieliczne objawy niepożądane, spośród

których do najczęstszych należą bezsenność, pod-

rażnienie, tachykardia, nadciśnienie oraz jadło-

Farmakologia środków

psychostymulujących oraz

ich zastosowanie u pacjentów

z chorobami nowotworowymi

Metylfenidat

Farmakologia

Metylfenidat jest pochodną piperydynową

i, podobnie jak amfetamina oraz katecholaminy,

ma strukturę podobną do fenyloetyloaminy

[1–3]. Ponieważ cząsteczka metylfenidatu ma

2 centra chiralności, istnieje w postaci 4 enancjo-

merów: d- i l-treo-metylfenidatu oraz d- i l-ery-

www.mpp.viamedica.pl

Medycyna Paliatywna w Praktyce 2008, tom 2, nr 2

wstręt [1, 2] — nie stwierdza się go jednak u doro-

słych [16].

Przedawkowanie metylfenidatu wiąże się z ob-

jawami nadmiernej stymulacji ośrodkowego ukła-

du nerwowego oraz działaniem sympatykomime-

tycznym, które zazwyczaj można leczyć objawowo [1].

Metylfenidat wzmaga działanie trójpierścienio-

wych leków przeciwdepresyjnych, inhibitorów MAO

oraz antykoagulantów z grupy pochodnych kuma-

ryny. Jednocześnie antagonizuje on działanie cen-

tralnych blokerów adrenergicznych [2].

Metylfenidat ma potencjał uzależniający, gdyż

może wywoływać uczucie euforii. Jednak w popula-

cji osób chorych nie zauważono problemu naduży-

wania doustnych postaci tego leku [2]. Metylfenidat

stosowany dożylnie lub donosowo ma działanie ko-

kainopodobne, z klinicznie znaczącym potencjałem

uzależniającym [17].

Większość danych klinicznych dotyczących sto-

sowania metylfenidatu pochodzi z badań obejmu-

jących chorych z ADHD [18, 19].

Amerykańska Agencja do Spraw Żywności i Leków

(FDA, Food and Drug Administration ) zatwierdziła me-

tylfenidat do leczenia ADHD i narkolepsji. Te same cho-

roby stanowią oficjalnie uznane wskazania do stoso-

wania metylfenidatu w Danii, zaś w Polsce lek ten jest

dopuszczony do stosowania jedynie w leczeniu ADHD.

Badania otwarte. W nierandomizowanym bada-

niu obejmującym 15 pacjentów z incydentalnym

bólem nowotworowym, aby przeciwdziałać sedacji

wywołanej przez opioidy, pacjentom podawano

10 mg metylfenidatu o godzinie 8.00 rano oraz

5 mg tego leku w południe [21]. Taki schemat sto-

sowania metylfenidatu umożliwił zwiększenie da-

wek opioidów, co z kolei skutkowało lepszą kon-

trolą bólu oraz mniejszym nasileniem senności.

W innym nierandomizowanym badaniu, obejmują-

cym 50 pacjentów z zaawansowaną chorobą no-

wotworową oraz objawami sedacji wywołanej przez

opioidy, metylfenidat włączono w początkowej daw-

ce 15 mg/dobę [22]. Większość (91%) spośród 48

ocenianych pacjentów zgłaszało poprawę w zakre-

sie odczucia sedacji już 48 godzin po rozpoczęciu

leczenia i kontynuowało leczenie metylfenidatem

przez średni okres 39 ± 20 dni. Jednak ze względu

na rozwój tolerancji konieczne było zwiększenie da-

wek metylfenidatu w kolejnym miesiącu leczenia.

Średnia maksymalna dzienna dawka metylfenidatu

w tym badaniu osiągnęła poziom 42 ± 6 mg.

Randomizowane badania kontrolowane. Dzia-

łanie metylfenidatu na sedację wywołaną opioida-

mi zbadano także w trzech randomizowanych, prze-

prowadzonych metodą podwójnie ślepej próby, na-

przemiennych badaniach kontrolowanych placebo.

W pierwszym badaniu 32 pacjentów z zaawan-

sowanym nowotworem otrzymujących opioidy za-

kwalifikowano tak, by otrzymywali placebo lub me-

tylfenidat w dawce 10 mg rano i 5 mg w południe.

U pacjentów przyjmujących metylfenidat wykazano

poprawę w zakresie skali odczuwanego bólu, ak-

tywności i sedacji [23]. W drugim badaniu oceniano

wpływ metylfenidatu (20 mg/dobę) na poziom se-

dacji oraz funkcje poznawcze w porównaniu z pla-

cebo u 20 pacjentów otrzymujących, w celu zwal-

czania bólu nowotworowego, ciągły wlew z opio-

idów. Funkcje poznawcze badano za pomocą licz-

nych testów oceniających prędkość stukania palcem,

zdolności arytmetyczne, umiejętność zapamiętywa-

nia cyfr oraz pamięć wzrokową. Stosowanie metyl-

fenidatu skutkowało znaczącą poprawą w zakresie

odczuwanej senności, splątania oraz funkcji poznaw-

czych [24]. Trzecie badanie obejmowało 43 pacjen-

tów z chorobami nowotworowymi otrzymujących

doustnie stałe dawki opioidów. Pacjentów zakwali-

fikowano tak, by przyjmowali przez 5 dni metylfe-

nidat, a następnie przez kolejne 5 dni placebo lub

odwrotnie. Dawki metylfenidatu podawane w tym

badaniu wynosiły 10 mg rano i 5 mg w południe

(5 mg rano i 5 mg w południe u pacjentów w wieku

> 70 lat). Trzydzieści cztery osoby uczestniczyły

w trwającym 10 dni badaniu przeprowadzonym me-

Stosowanie u pacjentów z chorobami

nowotworowymi

Udowodniono, że metylfenidat niweluje liczne

objawy towarzyszące chorobie nowotworowej i jej

leczeniu. Należą do nich zarówno częste i poważne

symptomy związane z chorobą, jak i objawy niepo-

żądane, takie jak depresja, sedacja wywołana opio-

idami, zaburzenia funkcji poznawczych oraz zmę-

czenie. W wielu badaniach oceniano potencjał me-

tylfenidatu jako leku uzupełniającego leczenie u pa-

cjentów z chorobami nowotworowymi.

Sedacja wywołana opioidami. Aby umożliwić

prawidłową kontrolę bólu, u wielu pacjentów z cho-

robą nowotworową konieczne jest stosowanie du-

żych dawek opioidów. Sedacja jest dobrze opisa-

nym i często występującym skutkiem niepożąda-

nym stosowania opioidów, który może się utrzymy-

wać przez długi czas i znacznie pogarszać jakość

życia. Co więcej, podczas leczenia opioidami obja-

wy sedacji mogą być czynnikiem ograniczającym

możliwość osiągnięcia pożądanego działania prze-

ciwbólowego. Częstość występowania sedacji wy-

wołanej opioidami w mieszanej populacji hospitali-

zowanych pacjentów z chorobą nowotworową wy-

nosiła 33% [20]. Działanie metylfenidatu może zni-

welować objawy sedacji wywołanej opioidami.

www.mpp.viamedica.pl

Marek Kaminski, Per Sjøgren, Środki psychostymulujące w leczeniu wspomagającym i paliatywnym

todą podwójnie ślepej próby do jego zakończenia.

Dane uzyskane w tym badaniu nie dostarczyły sta-

tystycznie znaczących dowodów na korzystne dzia-

łanie metylfenidatu, wskazywały jednak, że może

on nieznacznie zmniejszać senność wywołaną przez

opioidy oraz poprawiać sen nocny [25].

Depresja. U pacjentów w zaawansowanym sta-

dium nowotworu często obserwuje się objawy de-

presji [26]. Częstość występowania ciężkiej depresji

u leczonych paliatywnie osób z chorobą nowotwo-

rową oszacowano ostatnio na 47% [27]. Leczenie

tych pacjentów lekami przeciwdepresyjnymi jest

utrudnione z powodu upływu zbyt długiego czasu

do rozpoczęcia działania leków w stosunku do krót-

kiego przewidywalnego okresu przeżycia. Środki psy-

chostymulujące mogą wywierać działanie przeciw-

depresyjne, zaś ich stosowanie może być korzystne

z powodu szybkiego początku działania.

Badania otwarte. W wielu nierandomizowanych

badaniach wykazano skuteczność metylfenidatu

w leczeniu depresji. W opisie serii przypadków

u 5 pacjentów z nowotworami głowy i szyi, z zabu-

rzeniami organicznymi oraz depresją po rozpoczę-

ciu leczenia metylfenidatem zaobserwowano szyb-

kie ustąpienie objawów depresji oraz polepszenie

funkcji poznawczych [28]. W innym badaniu prze-

analizowano historie chorób 59 pacjentów onkolo-

gicznych, których leczono z powodu depresji dek-

stroamfetaminą lub metylfenidatem. Po terapii środ-

kami psychostymulującymi u 83% pacjentów odno-

towano nawet nieznaczną poprawę w zakresie ob-

jawów depresji, zaś u 73% poprawa wystąpiła

w stopniu umiarkowanym. Nie wykazano znaczącej

różnicy w skuteczności pomiędzy dwoma wymienio-

nymi powyżej środkami psychostymulującymi [29].

W celu oceny skuteczności metylfenidatu

(w dawce 5–20 mg/dobę) przeprowadzono bada-

nie otwarte obejmujące 26 pacjentów hospicyjnych

w końcowym stadium raka. U 46% odnotowano

umiarkowaną, zaś u 7% wyraźną poprawę w za-

kresie objawów depresji. Podsumowując autorzy

zaznaczyli, że w krańcowym stadium raka koniecz-

ne może być zastosowanie zwiększonych dawek

psychostymulantów [30].

W innym opisie serii przypadków metylfenidat

(w dawce 10–20 mg/dobę) podawano w celu le-

czenia depresji u 10 pacjentów z zaawansowanym

nowotworem. U wszystkich odnotowano nagłe

ustąpienie objawów depresji [31].

W ostatnio przeprowadzonych otwartych ba-

daniach prospektywnych metylfenidat podawano

w celu leczenia depresji 41 pacjentom z zaawanso-

waną chorobą nowotworową. Spośród 30 chorych,

którzy ukończyli badanie, u 21 poprawę zaobser-

wowano po dawkach 10 mg/dobę, zaś u 9 — po

dawkach 20 mg/dobę. Poprawę zanotowano w cią-

gu 3 dni od włączenia leczenia [32].

Zaburzenia funkcji poznawczych . Zaburzenia

funkcji poznawczych są poważnymi i powszechnie

występującymi objawami u osób z zaawansowaną

chorobą nowotworową, a zwłaszcza u pacjentów

z guzami mózgu. W badaniach, które przeprowa-

dzili Pereir i wsp. przy użyciu testu Mini Mental

State Examination (MMSE) w grupie 348 pacjen-

tów będących pod opieką paliatywną, wykazano

zaburzenia funkcji poznawczych u 44% pacjentów

w chwili przyjęcia do ośrodka opieki paliatywnej,

zaś nieprawidłowe wyniki testu MMSE zaobserwo-

wano aż u 68% osób w tygodniach poprzedzają-

cych zgon [33]. Strömgren i wsp. zbadali 267 cho-

rych zakwalifikowanych do trzech różnych typów

opieki paliatywnej: szpitalnej, poradnianej oraz

domowej. Na podstawie nieprawidłowych wyni-

ków testu MMSE w chwili przyjęcia częstość wy-

stępowania zaburzeń funkcji poznawczych w całej

grupie oceniono na 24% [27].

Badania otwarte. W prospektywnym badaniu

otwartym obejmującym 30 pacjentów z glejakami

złośliwymi poprawę w zakresie funkcji poznawczych,

takich jak uwaga, pamięć, prędkość grafomotorycz-

na oraz fluencja werbalna, obserwowano u 50%

osób otrzymujących metylfenidat (w dawkach 10–

–30 mg/dobę), mimo postępującego uszkodzenia

mózgu, udokumentowanego w badaniu MRI [34].

W innym otwartym badaniu prospektywnym

przeprowadzonym w grupie 14 pacjentów z za-

awansowaną chorobą nowotworową oraz zespo-

łem majaczeniowym o typie hipoaktywnym po le-

czeniu metylfenidatem poprawę funkcji poznaw-

czych ocenianych za pomocą testu MMSE zaobser-

wowano u wszystkich chorych [35].

Randomizowane badania kontrolowane. Na pod-

stawie trzech randomizowanych badań kontrolo-

wanych placebo oceniono wpływ metylfenidatu na

poprawę funkcji poznawczych.

W jednym z wcześniejszych badań, omówionym

już wcześniej w kontekście sedacji wywołanej przez

opioidy, metylfenidat podawany w dawce 10 mg

rano wpływał na poprawę funkcji poznawczych (oce-

nianych za pomocą prędkości stukania palcem oraz

testów arytmetycznych i pamięciowych) u większo-

ści pacjentów otrzymujących wlewy z opioidów [24].

W innym randomizowanym, przeprowadzonym

metodą podwójnie ślepej próby badaniu, kontrolo-

wanym placebo oceniano wpływ metylfenidatu

(w dawce 0,6 mg/kg) na funkcje poznawcze u 32 osób,

będących długożyjącymi ozdrowieńcami po przeby-

tej w dzieciństwie ostrej białaczce limfoblastycznej

www.mpp.viamedica.pl

Medycyna Paliatywna w Praktyce 2008, tom 2, nr 2

lub złośliwym guzie mózgu. Wykorzystując rezultaty

badania Conner’s Continuous Performance Test , udo-

wodniono, że u pacjentów otrzymujących metylfeni-

dat obserwowano znaczącą poprawę w zakresie moż-

liwości podtrzymywania uwagi oraz uogólnionego

wskaźnika odzwierciedlającego zdolności uczenia się.

Nie stwierdzono jednak znaczącej poprawy w czasie

reakcji oraz pamięci werbalnej [36].

Największe z przeprowadzonych badań obejmo-

wało 83 dzieci z długim okresem przeżycia po ostrej

białaczce limfoblastycznej lub guzie mózgu [37].

Dzieci zakwalifikowano do grup otrzymujących me-

tylfenidat (w dawce 0,3 mg/kg lub 0,6 mg/kg) albo

placebo. Stosowanie metylfenidatu spowodowało

widoczną poprawę w zakresie funkcji poznawczych

oraz funkcjonowania społecznego. Dzieci były oce-

niane przez rodziców i nauczycieli za pomocą skali

Conner’s Rating Scales oraz Social Skills Rating Sys-

tem . Nie wykazano znaczącego zwiększenia skutecz-

ności większych (0,6 mg/kg) dawek metyfenidatu.

Zmęczenie związane z chorobą nowotwo-

rową. Zmęczenie jest jednym z najczęstszych i naj-

bardziej niepokojących objawów doświadczanych

przez pacjentów z chorobami nowotworowymi.

U takich chorych pozostających pod opieką palia-

tywną częstość występowania zmęczenia ocenia się

na ponad 90% w większości populacji [27].

Badania otwarte. W licznych nierandomizowa-

nych badaniach przeprowadzonych w grupie pa-

cjentów z chorobami nowotworowymi oceniano

skuteczność metylfenidatu w leczeniu tego obja-

wu. W małym, prospektywnym badaniu otwartym

wykazano, że metylfenidat niwelował uczucie zmę-

czenia u 9 spośród 11 pacjentów z zaawansowaną

chorobą nowotworową. U większości osób zamie-

rzony skutek osiągnięto, podając 10 mg metylfeni-

datu w dwóch dawkach podzielonych [38]. W ba-

daniu obejmującym 31 pacjentów z chorobami no-

wotworowymi osoby te, po to, by zniwelować uczu-

cie zmęczenia, mogły otrzymywać po 5 mg metylfe-

nidatu co 2 godziny w zależności od potrzeby. Cho-

rzy mogli przyjmować do 4 tabletek na dobę. Uczu-

cie zmęczenia oceniano w skali 0–10. Znaczącą po-

prawę w zakresie od 7,2 ± 1,6 punktu do 3,0 ± 1,9

punktu obserwowano już po 7 dniach leczenia me-

tylfenidatem. Większość pacjentów wolała przyjmo-

wać 3–4 dawki leku na dobę [39].

W innym badaniu otwartym metylfenidat sto-

sowano w celu leczenia uczucia zmęczenia u 37

pacjentów z nowotworem piersi w wywiadzie, le-

czonym chirurgicznie i/lub za pomocą chemio-

i/lub radioterapii. Pacjentów włączonych do bada-

nia uznano za zdrowych przez okres co najmniej

6 miesięcy od ostatniego cyklu leczenia. Poziom

zmęczenia oceniano za pomocą kwestionariusza

Brief Fatigue Inventory (BFI). Efektem leczenia me-

tylfenidatem (w dawkach 10–20 mg/dobę) u 54%

pacjentów była poprawa w zakresie uczucia zmę-

czenia, mierzonego jako zmniejszenie punktacji BFI

o więcej niż 2 punkty [40].

Randomizowane badania kontrolowane. W dwóch

randomizowanych, przeprowadzonych metodą po-

dwójnie ślepej próby badaniach kontrolowanych pla-

cebo oceniono skuteczność metylfenidatu w leczeniu

zmęczenia związanego z chorobą nowotworową.

Jedno z badań było kontynuacją badania pilota-

żowego [39], w którym Bruera i wsp. ocenili stoso-

wanie metylfenidatu w dawkach kontrolowanych

przez pacjenta (10–20 mg/dobę) w stosunku do pla-

cebo u 112 osób z chorobą nowotworową. W prze-

ciwieństwie do wyników badania pilotażowego nie

udowodniono, by metylfenidat był korzystniejszy

od placebo w zakresie znoszenia uczucia zmęczenia

związanego z chorobą nowotworową [39, 41].

W innym badaniu porównano stosowanie d-izo-

meru metylfenidatu oraz placebo u 152 pacjentów

z chorobą nowotworową po leczeniu chemiotera-

pią. Średnia dawka d-metylfenidatu w tym bada-

niu wynosiła 27,7 mg, co odpowiada dawce około

55 mg mieszaniny racemicznej. W grupie leczonej

d-metylfenidatem, w porównaniu z grupą otrzy-

mującą placebo, zaobserwowano znaczącego stop-

nia ustąpienie uczucia zmęczenia oraz poprawę pa-

mięci [42].

Amfetamina i dekstroamfetamina

Farmakologia

Amfetamina jest mieszaniną racemiczną izome-

rów lewo- i prawoskrętnych. Cząsteczka amfetami-

ny, podobnie jak katecholaminy i metylfenidatu, ma

strukturę zbliżoną do fenyloetyloaminy [2, 3]. Po-

stać prawoskrętna (dekstroamfetamina) jest 3–4-

-krotnie silniejsza od izomeru lewoskrętnego. Dzię-

ki dużej lipofilności amfetamina szybko i w całości

wchłania się z przewodu pokarmowego i łatwo prze-

chodzi przez barierę krew–mózg. Szczytowe stęże-

nia w osoczu osiąga 3–4 godziny po przyjęciu do-

ustnym. Amfetamina ulega częściowemu metaboli-

zmowi w wątrobie, ale jej znacząca część może być

wydalana z moczem w postaci niezmienionej. Nie

powstają aktywne metabolity tego związku. Okres

półtrwania amfetaminy wynosi około 12–20 godzin

i zależy od pH moczu. Zakwaszenie moczu zwiększa

klirens amfetaminy. Odpowiedź farmakodynamicz-

na na amfetaminę jest zmienna i nie zaobserwowa-

no korelacji pomiędzy jej stężeniem w osoczu a od-

powiedzią kliniczną. Nieznany jest dokładny mecha-

nizm działania amfetaminy [3, 10]. U zwierząt uła-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: