Pedagogika dorosłych powstała ze słów andrόs człowiek dorosły i agō, prowadzę, oznacza naukę o prowadzeniu ludzi dorosłych. Pierwsze użycie terminu Andragogika w 1833 niemiecki pedagog Aleksander Kapp. Andragogika to jedna z nauk pedagogicznych która wyodrębniła się z pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania jako samodzielna nauka. W Polsce termin ten pojawił się w 1935 w pracy Andrzeja Niesiołowskiego i Heleny Radlińskiej „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego” używali zamiennie z terminem Pedagogika społeczna. Właściwe wyodrębnienie Andragogiki nastąpiło w drugiej połowie XX wieku. 

Przyczyny powstania andragogiki, przeobrażenia w sferze: warunków pracy, życia, odkrycia i wynalazki spowodowały, że w XIX w nastąpił intensywny rozwój upowszechniania kultury w formach pozaszkolnych. Doskonalenie masowej produkcji, powstają: nowe technologie, nowe zawody, wzrasta zapotrzebowanie na wykwalifikowaną kadrę. Powstają kursy, uniwersytety ludowe i powszechne. Nowe formy kształcenia uzupełniają i rozszerzają system kształcenia szkolnego, zinstytucjonalizowanego. Był to odzew na narastającą potrzebę przygotowania dorosłego człowieka do funkcjonowania w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości zawodowej, technologicznej, społecznej, kulturowej, cywilizacyjnej poprzez permanentne aktualizowanie wiedzy i umiejętności oraz umiejętności efektywnego działania.

Współcześnie andragogikę traktuje się jako: jedną z nauk pedagogicznych zajmującą się kształceniem, samokształceniem, wychowaniem, samowychowaniem dorosłych. W centrum zainteresowania stawia młodzież i dorosłych. Ustala uniwersalne prawidłowości rządzące procesami, kształcenia i wychowania, samokształcenia, samodoskonalenia. 

Propozycja Mieczysława Marczuka Andragogikę należy potraktować jako „ogólną teorię procesów edukacyjnych ludzi dorosłych, procesów przebiegających w różnych formach aktywności oświatowej i kulturalnej, w edukacji szkolnej dorosłych na różnych jej szczeblach, od szkoły podstawowej do szkoły wyższej dla pracujących, w pozaszkolnej edukacji zawodowej dorosłych, mającej na celu głównie doskonalenie i modernizację kwalifikacji, w pozaszkolnej ogólnokształcącej edukacji dorosłych, związanej przeważnie z osobistymi, indywidualnymi potrzebami i zainteresowaniami, a także w różnych edukacyjnych przejawach uczestnictwa w kulturze”. Andragogika określa cele tych procesów, warunki optymalizujące ich przebieg, skutki jak również rozwiązania w zakresie doboru treści kształcenia , form organizacyjnych, metod i środków. 

Andragogika to nauka o kształceniu, samokształceniu, wychowaniu,  samowychowaniu młodzieży pracującej i dorosłych. Jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących: zjawisk, zależności, prawidłowości kształcenia, samokształcenia, wychowania i samowychowania, doskonalenia i samodoskonalenia oraz przekształcania ich przez człowieka.

Przedmiot Andragogiki: Po pierwsze: edukacja młodzieży pracującej i dorosłych, rozumiana jako ogół procesów oświatowo wychowawczych obejmujących kształcenie i samokształcenie, wychowanie i samowychowanie oraz wielostronnie pojmowaną działalność oświatową. Po drugie: wszelakie zjawiska wychowawcze odnoszące się do młodzieży pracującej i dorosłych, procesy planowania i celowego wychowania człowieka, wpływy wychowawcze zamierzone i niezamierzone. Po trzecie: cele wychowania, dobór treści kształcenia i wychowania dorosłych, formy organizacyjne, metody i środki ogólne i szczegółowe w odniesieniu do różnego typu instytucji i placówek kulturalnooświatowych. Po czwarte: analiza funkcjonowania systemów oświaty dorosłych w kontekście rozwoju społecznoekonomicznego społeczeństw.

Pojęcie wychowania i kształcenia jest kluczowe dla przedmiotu badań Andragogiki ale przyjmuje ono zupełnie inną treść na gruncie interakcji,  ontologii,  rzeczywistości społecznej.  Zakłada się, że osobowość człowieka to proces jego istnienia w świecie społecznym, nieustannie realizowany proces jego społecznego stawania się.  Ten wielowymiarowy i skomplikowany proces może być charakteryzowany z trzech podstawowych momentów. Zasadnicze znaczenie dla zrozumienia  procesów wychowania mają wg Berger, Luckma:

Internalizacja(uwewnętrznianie),Eksternalizacjia(uzewnętrznianie),Obiektywizacja(weryfikacja wiedzy),

Socjalizacja Pierwotna to zaznajamianie się człowieka z uzgodnioną w jego środowisku społecznym koncepcją świata i jej stopniowa internalizacja. Socjalizacja Wtórna to podtrzymanie efektów socjalizacji pierwotnej oraz na nabywanie wiedzy umiejętności i postaw niezbędnych do pełnienia rozlicznych ról społecznych.

Na rzeczywistość wychowawczą  „Świata w sobie” składa się całość wydarzeń w których uczestniczy wychowanek. Wychowawca organizuje tylko część jego doświadczeń i musi zdobyć decydujący wpływ na kierunek tego rozwoju, interweniując w dialektyczny związek człowiek i świat, wpływając na ich wzajemne stosunki.

W wyniku procesów oświatowych powinien następować rozwój człowieka czyli: Układanie Stosunków Człowieka Ze Światem oraz Regulacja Ich Wzajemnych Związków.

Zakres wiedzy i umiejętności przyswojonej przez nas w okresie dzieciństwa, młodości jest funkcją naszego bytu w strukturze społecznej. Socjoekonomiczny cykl życia człowieka (Duncan) Środowisko rodzinne, Kształcenie, Zawód, Dochód, Konsumpcja  mają wpływ na Szanse życiowe, Poziom życia, Zdrowie, Zamożność, Status społeczny, Satysfakcja, Morale.

Funkcje  Andragogiki (zastępcza, właściwa, ekonomiczna, popularyzacyjna, integracyjna, adaptacyjna, konstruktywna, profilaktyczna, terapeutyczna. Andragogika nie tylko opiniuje fakty związane z kształceniem, wychowaniem ale także wyjaśnia, poszukuje, opdpowiada na pytania.

Andragogika wyodrębnia funkcje: teoretyczną (poznawczą) i praktyczną (utylitarną) Teoretyczna: Wszechstronnie ustala i odkrywa fakty bezpośrednio lub pośrednio związane z przedmiotem swoich badań. Uogólnia je, systematyzuje, tłumaczy, ustala ilościowe i jakościowe zależności między nimi. Praktyczna: Dostarcza określonej wiedzy o pewnych prawidłowościach, normach, środkach warunkach realizacji celów, które uwzględnione w pracy andragoga podnoszą efektywność jego działań tzn. procesu wychowania i kształcenia (samowychowania, samokształcenia).

Zadania Andragogiki: opracowywanie optymalnych rozwiązań doboru treści, metod, zasad, środków, form organizacyjnych kształcenia i wychowania dorosłych.

Miejsce Andragogiki wśród nauk pedagogicznych tabelka:

Nauki Pedagogiczne: Pedagogika Ogólna Działy: Metodologia Pedagogiki, Aksjologia Pedagogiczna.

Nauki Pedagogiczne: Teoria Wychowania Działy: T. W. Umysłowego, T. W. Moralnego, T. W. Estetycznego, Muzycznego, Plastycznego, T. W. Fizycznego,  T. W. Religijnego, T. W. Obywatelskiego, Wychowanie Przedszkolne, Wychowanie Szkolne, Wychowanie W Domu Dziecka, Wychowanie Równoległe, Wychowanie Zdrowotne, Wychowanie W Organizacjach Młodzieżowych, Wychowanie Przez Pracę, Wychowanie Seksualne, Wychowanie Zespołowe, Wychowanie Środowiskowe, Wychowanie Alternatywne, Wychowanie Kompensacyjna

Nauki Pedagogiczne: Historia Wychowania Działy: Historia Oświaty I Szkolnictwa, Historia Myśli Pedagogicznej.

Nauki Pedagogiczne: Pedagogika Społeczna Działy: Pedagogika Opiekuńcza Uwagi: Pedagogika specjalna.

Nauki Pedagogiczne, Pedagogika Dorosłych Działy: Andragogika Ogólna, Teoria Wychowania Dorosłych,

Teoria Upowszechniania Kultury, Teoria Porównań Systemów Oświatowych Dorosłych, Teoria Kształcenia Formalnego i Nieformalnego, Historia Praktyki I Teorii Oświaty Dorosłych Uwagi: Teoria Kształcenia Ustawicznego

Nauki Pedagogiczne: Pedagogika Specjalna Działy: Pedagogika Resocjalizacyjna, Pedagogika Rewalidacyjna,

Pedagogika Lecznicza, Logopedia, Oligofrenopedagogika, Surdopedagogika, Tyflopedagogika, Defektologia.

Nauki Pedagogiczne: Pedagogika Porównawcza, Pedagogika Pracy, Pedeutologia.

Kierunki Pedagogiczne: Pedagogika Ekologiczna, Pedagogika Krytyczna, Pedagogika Kultury, Pedagogika Przeżycia, Antypedagogika, Socjologizm Pedagogiczny.

Działy Andragogiki:  Andragogika ogólna, teoria wychowania dorosłych, teoria upowszechniania  kultury, teoria porównań systemów oświaty dorosłych, teoria kształcenia formalnego i nieformalnego, historia praktyki teorii oświaty dorosłych.  Charakterystyka: Zajmuje się podstawami andragogiki i jej strukturą naukową, pojęciami, celami wychowania i kształcenia, metodologią badań. Zajmuje się charakterystyką działalności wychowawczej wśród dorosłych, ideałami, treścią, metodami, procesami wychowania, wychowaniem do czasu wolnego oraz środowiskowymi uwarunkowaniami wychowania dorosłych. Zajmuje się aktywnością kulturalną dorosłych, funkcjonowaniem placówek KO, ruchem społeczno kulturowym, upowszechnianiem, czytelnictwem, rozwojem amatorskiego ruchu artystycznego. Bada i analizuje politykę oświatową i organizację systemów oświaty dorosłych na świecie oraz społeczne i gospodarcze warunki rozwoju. Kształcenie formalne zajmuje się celami, treściami i metodami formalnymi kształcenia ogólno zawodowego. Kształcenie nieformalne (pozaszkolne) zajmuje się klasyfikacją i charakterystyką placówek oświatowych, uczestnikami oświaty, diagnostyką, potrzeb, teorią samokształcenia, i popularyzacji wiedzy. Wykorzystuje środki masowego przekazu TV, radio, prasa,. Ustala racjonalne odstępy między okresami bardziej intensywnego kształcenia (kursy, studia zaoczne) w zależności od rodzaju pracy zawodowej. Zajmuje się systemami kształcenia zawodowego, pracą i zawodem jako głównymi kategoriami kształcenia zawodowego dorosłych, procesami doskonalenia zawodowego oraz sylwetką zawodu nauczyciela dorosłych. Opracowuje dzieje myśli i doktryn, analizuje historyczny rozwój placówek i instytucji oświaty oraz kultury dorosłych.

Związek Andragogiki z innymi naukami: filozofia, logika, psychologia, socjologia wychowania, kultury, oświaty, gerontologia, demografia, bionika, metodologia, pedagogika porównawcza, społeczna, historia kultury, wychowania, społeczno gospodarcza, ekonomia kształcenia, higiena ogólna i rozwojowa, etyka, estetyka, teoria wartości, fizjologia, cybernetyka, anatomia, genetyka, pedagogika społeczna, dydaktyka. Charakterystyka związku: Socjologia: kultury i wychowania umożliwia orientację w zagadnieniach celu i społecznej funkcji kształcenia, bada proces kształcenia dorosłych (specyficzny), wyjaśnia fakty zachodzące w zespołach ludzi uczących się, wyjaśnia powstawanie nieformalnych grup społecznych i ich wpływ na przebieg i wyniki procesów kształcenia. Filozofia: Antropologia formułuje ogólne cele życia, określa ideał wychowawczy, określa wartość procesów kształcenia, wychowania, doskonalenia itp. bada warunki prawidłowego poznania, ustala stopień ważności naszej wiedzy, ma wpływ na dobór treści kształcenia. Psychologia człowieka dorosłego bada niektóre aspekty psychiczne procesów nauczania i uczenia się ludzi dorosłych, bada psychologiczne aspekty funkcjonowania ludzi dorosłych i starszych wyjaśnia zjawiska psychiczne powstające w trakcie rozmaitych sytuacji kształceniowych, Logika dostarcza sprawdzianów przebiegu myślenia, umożliwia budowę twierdzeń, pozwala ustalić zasady rozumowania dostępne na różnych szczeblach rozwoju.

Podstawowe pojęcia Andragogiki: Tradycyjna definicja oświaty dorosłych  to cykl kształcenia dorosłych w celu wyposażenia ich w odpowiednią wiedzę, definicja ta przetrwała do lat 70. Rozszerzenie zadań pedagogiki dorosłych doprowadziło do sformułowania i określenia w latach 70 nowego pojęcia edukacja ustawiczna lub permanentna. Jedną sformułowały media a drugą UNESCO. Edukacja ustawiczna (permanentna) Media: to proces ciągłej adaptacji intelektualnej, zawodowej i psychicznej, która ma dotrzymać kroku zmianom jakie dokonują się w kulturze, społeczeństwie, nauce i technice, stąd konieczne jest: ciągłe doskonalenie wykształcenia, ciągłe doskonalenie kwalifikacji, ciągłe doskonalenie samego siebie do zmieniających się realiów życia społecznego i kulturalnego. Unesco Nairobi 1976 Rok: oświata dorosłych to całokształt procesów (formalnych i nieformalnych) stanowiących przedłużenie lub uzupełnienie wykształcenia nabytego w szkołach jak również kształcenie praktyczne, któremu dorośli zawdzięczają rozwój umiejętności, wzbogacenie wiedzy, doskonalenie kwalifikacji zawodowych czy nabycie nowych kwalifikacji oraz wzbogacenie życia osobistego, a zarazem możliwość uczestnictwa w socjalnym, ekonomicznym i kulturalnym rozwoju społeczeństwa. Mamy więc do czynienia z pojęciami oświaty dorosłych i kształcenia ustawicznego. Pojęcia te są zbieżne jednak dzielą je swoiste cechy leżące u ich podstaw. Tą cechą to zakres: Oświata dorosłych: to wszelka działalność mająca na celu kompensację zaniżonego poziomu wykształcenia; to wszelka działalność zmierzająca do rozwijania twórczej osobowości; to działalność, która ma pobudzić do aktywnego uczestnictwa w życiu zbiorowości: społecznych, lokalnych, regionalnych (miejsca pracy). Kształcenie ustawiczne: to działalność, która podkreśla potrzeby i zakresy kształcenia, które wynikają z przyśpieszonych zmian w: kulturze, społeczeństwie, wiedzy i technice; odnosimy nie tylko do generacji ludzi dorosłych. Ma ono obejmować całe życie człowieka, a więc wszystkie formy jego rozwoju i wszystkie szczeble kształcenia.

Utylitaryzm Andragogiki: Praktyczną wartość Andragogiki można sprowadzić do: umożliwienia rozwijania oświaty i wychowania dorosłych, zapewnienia im warunków umożliwiających bardziej skuteczne realizowanie programów kształcenia i przygotowania dorosłych do rozwiązywania problemów zawodowych, społecznych, państwowych i osobistych, badania i kształtowania celów wychowania w taki sposób, aby były one zgodne z potrzebami dorosłych oraz odpowiadały ich możliwościom. Wymienia się tu podstawowe kryterium ich kształtowania wynikające z zaleceń sprawnościowych  odnoszących się do tzw. „dobrej roboty”. Należą do nich dokładność, ścisłość, poprawność, bezbłędność, wzór, wartość, prostota, doskonałość, wydajność pracy i jej wytworów. Umożliwia precyzowanie kryteriów doboru treści kształcenia dorosłych. Szczególnie podkreśla się znaczenie następujących kryteriów: naukowej prawdziwości i aktualności idei i twierdzeń naukowych; użyteczności wiedzy; dostosowania wiedzy do możliwości umysłowych i czasowych dorosłych; spójności wiedzy naukowej; stymulacji rozwoju osobowości; intelektualnej atrakcyjność treści; związku treści z życiem i pracą dorosłych; przydatności treści dla dalszego, samodzielnego kształcenia i rozwoju dodatkowo przyczyniającego się do wzrostu narodowego dochodu.

Geneza Edukacji Ustawicznej w Świecie i w Polsce Kształcenie ustawiczne albo oświata dorosłych jest pojęciem które rozpowszechniło się w latach 60 i 70 i spowodowało powszechne odczucie, że jest ona wtytworem myśli pedagogicznej. Do prekusorów Andragogiki zaliczyć możemy następujących filozofów Solo, Kofucjusz, Hipokrates, Sokrates, Platon oni uznawali wiedzę jako proces całożyciowy. Mimo, że pojęcie to jest tak stare to nigdy przedtem nie było traktowane tak poważnie i nie miało wpływu na systemy edukacyjne, R. Kidd. Uesco Motreal w 1960 roku II Światowa Konferencja Oświaty Dorosłych. Dalsze Kształcenie nie jest ciągiem a jest kształceniem ustawicznym. Zgodnie z tą ideą wszystkie aspekty edukacji powinny być przebudowane. Edukacja to proces trwający przez całe życie, i nie jest to tylko przygotowanie do życia. III Światowa Konferencja Oświaty Dorosłych. Tokio 1972. Raport Edgara Faure’a (Learning to be) Uczyć się, aby być. Raport Klubu Rzymskiego, „Uczyć się bez granic. Jak zewrzeć „Lukę Ludzką” Botkin, Elmandjra, Malitz. 1981. Uznano potrzebę kształcenia ustawicznego jako konieczny warunek egzystencji ludzkiej, co znalazło wyraz w haśle “Ucz Się Lub Zginiesz” Rok 1919 A. L. Smith „Raport Smitha” kształcenie jest procesem całożyciowym a oświata dorosłych jest ustawiczną koniecznością narodową, dlatego też powinna być powszechna i trwać przez całe życie. Rok 1929 A. Basil Yeaxlee, Tytuł książki: „Lifelong Education” popularyzuje idę kształcenia ustawicznego w Anglii i częściowo w Europie. Rok 1929 W.H.Kilpatrick (USA) I Wszechświatowa Konferencja Kształcenia Dorosłych. Cambridge, Referat, pt. „Pojęcie i zakres oświaty dorosłych” uzasadnia potrzebę edukacji ustawicznej, określa miejsce edukacji ustawicznej jako nieprzerwanego procesu edukacyjnego. Rok 1934 R. Peers Tytuł książki: „Oświata dorosłych w praktyce” propaguje kształcenie przez całe życie. Polska: XVI w. Szymon Marycjusz wyraża pogląd, że zamiłowanie do nauki nie ogranicza  się do czasów szkolnych, ale kończy się wraz z życiem człowieka. Rok 1773 Grzegorz Piramowicz i Antoni Popławski przedstawiają koncepcję powtórnej edukacji po ukończeniu szkoły opartej na samokształceniu. XIX w. Jedrzej Śniadecki, Józef Dietl, Aleksander Heflich, Stanislaw Michalski wydają poradnik „Dla samouków“. Rok 1913 Ludwik Krzywicki prezentuje rozprawy w których koncepcję nowego ujmowania oświaty nazywa  oświatą całożyciową „system wykształcenia o wykształceniu ogólnym, droga oświaty”. Rok1913 Helena Radlińska oświata ma za zadanie docierać do każdego i ma budować mosty nad przepaściami różnic wykształcenia. Rok 1932 ...