ZJAWISKO AGRESJI W SZKOŁACH NA TERENIE GOSTYNIA-Praca dyplomowa (teoretyczna).doc

????????????????????????????????

??????????????????????

ZJAWISKO AGRESJI W SZKOŁACH  NA TERENIE GOSTYNIA

                                                                                    Praca dyplomowa                                                                                                                                             przygotowana pod kierunkiem

                                                                                    ???????????????????????

                                                                                    Akceptuję pracę..............................

                                                                                                                                    / podpis /

????????????????

SPIS TREŚCI

Wstęp....................................................................................................4

Rozdział I

Agresja jako przedmiot zainteresowań w badaniach społecznych

1.1. Pojęcie agresji w ujęciu psychologicznym, pedagogicznym                     i socjologicznym................................................................................6

1.1.1. Teoria agresji...........................................................................14

1.1.2. Agresja jako instynkt...............................................................15

1.1.3. Agresja jako reakcja na frustrację............................................18

1.1.4. Agresja jako nabyty popęd.......................................................21

1.1.5. Agresja jako nawyk..................................................................23

Rozdział II

Specyfika agresji wśród uczniów

2.1. Przyczyny agresji wśród uczniów...............................................27

2.1.1. Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym..........................28

2.1.2. Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym............................30

2.1.3. Przyczyny tkwiące w środowisku rówieśniczym.....................33

2.1.4. Przyczyny tkwiące w mediach.................................................35

2.1.5. Inne przyczyny towarzyszące agresji.......................................36

2.2. Przejawy agresji..........................................................................37

2.2.1. Czynniki zwiększające i zmniejszające przemoc i agresję......42

2.3. Zapobieganie i pomoc.................................................................43

Rozdział III

Informacje o Gostyniu

3.1. Gostyń. Historia..........................................................................53

3.2. Przemysł i gospodarka................................................................57

3.3. Oświata.......................................................................................59

3.4. Podmioty realizujące działania związane z problemem agresji               w szkołach na terenie Gostynia......................................................... 61

Rozdział IV

Struktura i dynamika zachowań agresywnych

4.1. Struktura i dynamika agresji w szkołach na terenie Gostynia....69

Zakończenie.....................................................................................71

Bibliografia......................................................................................73

Spis rysunków................................................................................76

-4-

WSTĘP

      Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży to temat, który od dawna wzbudza uzasadniony niepokój wśród nauczycieli, wychowawców, psychologów, rodziców oraz samych uczniów. Nasilające się liczne zachowania agresywne dzieci i dorastającej młodzieży, wybryki chuligańskie w szkole i na ulicy budzą poważny niepokój. Niemal każdego dnia środki masowego przekazu podają wiadomości o rabunkach, zabójstwach, gwałtach.  Ostatnie lata wskazują,  że przejawy agresji przybierają coraz bardziej drastyczne formy, obniża się również wiek sprawców.

              Nie wiadomo, dlaczego mamy do czynienia z tak znacznym wzrostem aktów przemocy. Jeszcze kilkanaście lat temu nie notowano tylu przypadków agresji. W szkołach było o wiele bezpieczniej. Co jest przyczyną tak nagłego wzrostu brutalizacji życia w szkole ? Dlaczego zdarzają się na terenie szkoły pobicia, kradzieże i wymuszenia ? Na te i na wiele innych pytań postaram się odpowiedzieć w mojej pracy.

           W pierwszym rozdziale zawarłem przede wszystkim informacje dotyczące samego pojęcia agresji. Wyjaśniłem czym tak w ogóle jest agresja i jak się przejawia. Następnie opisałem przyczyny tego zjawiska u uczniów oraz zastanowiłem się nad zapobieganiem i pomocą w zwalczaniu agresji. W kolejnym rozdziale zawarłem informacje o miejscu gdzie mieszkam i pracuję zawodowo, czyli informacje o Gostyniu. Opisałem częściowo historię miasta, oświatę, sferę gospodarczą oraz wyjaśniłem pracę podmiotów realizujących działania związane z problemem agresji.  W czwartym i ostatnim rozdziale swojej rozprawy zawarłem informacje dotyczące struktury i dynamiki niniejszego zjawiska na terenie miasta Gostynia. Do napisania pracy wykorzystałem literaturę takich autorów jak:

-5-

E. Aronson, „ Psychologia społeczna”, K. Pospiszyl, „ Przemoc wobec dziecka- zarys teoretycznych koncepcji”, Z. Skorny, „ Proces socjalizacji dzieci i młodzieży” oraz J. Rumpf, „ Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat”.

              Konieczne staje się więc zrozumienie tych niepokojących przyczyn. Wobec przemocy często jesteśmy jednak bezradni.  O rozmiarach agresji wiemy niewiele, ponieważ uczeń z obawy przed powtórnym pobiciem, sponiewieraniem, ośmieszaniem nie zechce o tym komukolwiek powiedzieć. Podobną postawę przejawiają niejednokrotnie i sami rodzice, nawet jeżeli wiedzą o kłopotach swojego dziecka. Nauczyciele też często bagatelizują informacje na temat tych zjawisk.  Z jednej strony narzekają na uczniów, z drugiej zaś twierdzą, że to nieprawda,  że problem ten nie dotyczy uczniów ich klasy czy szkoły. Tymczasem  przemoc  miała i  ma  miejsce   w  szkole,  na   terenach przyległych  do  szkoły i  na drodze  dom-szkoła. Problematyka agresji staje się coraz częściej przedmiotem wielu badań psychologicznych. Obecnie jest zjawiskiem powszechnym, ponad kulturowym, obejmującym powoli wszystkie środowiska społeczne  i grupy wiekowe. Zjawiska agresji, przemocy i nietolerancji na skutek ich popularności i ciągłości tracą na niezwykłości i stają się trwałymi komponentami życia codziennego, systemu edukacji, kultury masowej, informacji, rozrywki i sportu.

              Niniejsza praca stanowi próbę oceny sytuacji jaka panuje                     w szkołach.

-6-

ROZDZIAŁ I

AGRESJA JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ W BADANIACH SPOŁECZNYCH

·        . Pojęcie agresji w ujęciu pedagogicznym, psychologicznym         i socjologicznym

              Jednym z najpoważniejszych zagrożeń polskiej demokracji jest nasilające się od kilku lat zjawisko agresji wśród dzieci i młodzieży. Subkultura agresji coraz szerzej przenika do szkół, obniża się wiek młodych agresorów, coraz bardziej wyszukane stają się metody i formy ich działania.

              Zdefiniowanie agresji nie jest takie proste, jak się może wydawać.  W miarę upływu lat naukowego zajmowania się agresją powiększa się wiedza na jej temat, gromadzonych jest coraz więcej dowodów potwierdzających słuszność teoretycznych poglądów dotyczących genezy tego zjawiska. Początkowo stanowiła ona przedmiot zainteresowania psychologii, nieco później socjologii i pedagogiki. W języku potocznym określenie to używane jest bardzo swobodnie.

              Badania interdyscyplinarne ujmujące wielostronne uwarunkowania agresji podejmowane są na całym świecie. Dzięki nim wciąż doskonalone są narzędzia i procedury diagnostyczne oraz zwiększa się wiedza badaczy dotycząca rozmiaru zagrożenia, rodzajów zaburzeń zachowania czy

-7-

niedostosowania społecznego. Jednak wielkość i wieloaspektowość wiedzy wcale nie ułatwiają jej porządkowania i wykorzystywania w praktyce. Już dwadzieścia lat temu w literaturze psychologicznej występowało ponad 250 różnych definicji agresji, zatem autorzy rozpraw naukowych dotyczących agresji jak i badacze zajmujący się tą problematyką muszą radzić sobie z coraz większą wieloznacznością pojęć. Różne sposoby ujmowania agresji wynikają z różnych koncepcji teoretycznych. Inne jest rozumienie agresji wywodzącej się z teorii instynktu czy popędu, inne wynika z teorii społecznego uczenia się, z teorii łączącej agresję z frustracją, z koncepcji poznawczych, jeszcze inne z psychoanalizy czy z psychologii indywidualnej. Ujęcia te nie wykluczają się, a raczej uzupełniają. Różnorodne jej postacie oraz rozmaite motywy, jakie ją wywołują, wskazują, że agresja jest zjawiskiem wielowymiarowym.

              Przy definiowaniu agresji niezbędne jest wyodrębnienie kryteriów przyporządkowujących konkretne zachowania do klasy zachowań agresywnych.

Do tych kryteriów zaliczono:

·                    wystąpienie aspektu emocjonalnego w zachowaniu,  (np. niechęć, złość, gniew),

·                    intencjonalność czynienia szkody, kierowanie się motywem czynienia zła,   wyrządzenia krzywdy przedmiotowi działań (kryterium subiektywne),

·                    spowodowanie konkretnych konsekwencji zachowań (efekt działania w postaci  zadania cierpienia – kryterium obiektywne),

·                    modyfikujący wpływ kontekstu społecznego zachowań, związanego np. z pełnioną rolą społeczną, czy statutem społecznym.

-8-

              Większość psychologów przez agresję rozumie „ zachowanie ukierunkowane na spowodowanie fizycznej lub psychicznej szkody.” „ W węższym znaczeniu termin ten odnosi się do czyjegoś wojowniczego charakteru. W sensie bardziej ogólnym agresywność wskazuje na dynamizm osobowości, jednostki nie uchylającej się ani od przezwyciężenia trudności, ani od walki. W jeszcze szerszym znaczeniu podstawową skłonnością, dzięki której istota żywa może zaspokoić swoje potrzeby witalne, w tym głównie żywieniowe i seksualne.”

              L.J. Reykowski przez agresję rozumie „ zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody fizycznej, psychicznej ludziom. Może być ona skierowana przeciwko zwierzętom i rzeczom.”

              A. Frączek stwierdza, że „ agresja to czynności mające na celu wyrządzenie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego.”

Jak podaje natomiast J. Surzykiewicz powołując się na wiele pozycji polskich i obcych, mianem agresji jawnej określa się agresję fizyczną, werbalną lub agresję bezpośrednią. Natomiast agresja słowna, przyjmująca na przykład postać oszczerstw, pomówień itp., określana jest jako pośrednia.

              E. Aronson nazywa agresję „ zachowanie mające na celu wyrządzenie szkody lub przykrości.” Odróżnia zatem zamierzone

-9-

szkodzenie od niezamierzonego, którego według tego autora nie jest zachowaniem agresywnym.

              Definicja agresji w słowniku pedagogicznym jest natomiast następująca: „ agresja to działanie, skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew; celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresywnemu. Często agresja jest odpowiedzią na frustrację.”

              Porównawcza analiza wielu prezentowanych w literaturze definicji agresji, dokonana przez M. Czub, pozwoliła autorce na stwierdzenie, że agresję określić można jako proces, poszukując jej determinant, analizując konsekwencje dla funkcjonowania człowieka i wyodrębniając role, jakie pełni w kolejnych fazach jego życia lub różnych sytuacjach życiowych.

Podsumowując swe prace nad tym zagadnieniem, autorka zaproponowała własny model zachowań agresywnych określając go „ modelem zmian funkcji i postaci agresji.” Model ten obrazuje, jaką drogę przechodzi dziecko od sytuacji, gdy jego działanie jest tylko aktywnym poszukiwaniem sposobu pokonania przeszkody, która pojawiła się przed nim, aż do sytuacji, gdy chcąc poradzić sobie z silnymi negatywnymi emocjami, jakie wywołuje w nim pojawienie się przeszkód oraz własna nieskuteczność postępowania z nimi, zaczyna zachowywać się w sposób destrukcyjny i czasami także autodestrukcyjny.

              Według niektórych autorów agresja jest zachowaniem regulowanym wielopoziomowo. Jest tak zwane ujęcie interdyscyplinarne definicji agresji. Przykładowo A. Longstaff, wyróżnia cztery następujące jej poziomy:

·        biologiczny,

-10-

-   psychologiczny,

-   społeczny,

-   makrospołeczny.

              Poziom biologiczny, inaczej określany jako neurobiologiczny, to „ złożony system neuroprzekaźników, uwarunkowanych genetycznie. Pedagog nie ma wpływu wychowawczego na ten system, co jednak nie znaczy, że może ignorować jego funkcje regulacyjne.

              Poziom psychologiczny podzielić można na trzy rodzaje:

-   agresję obronną, w razie zagrożenia lub ataku bezpośredniego

- instrumentalną, dla  realizacji  jakichś  celów  praktycznych, symbolicznych, ideologicznych,

-   agresję dla przyjemności, czyli satysfakcję z upokorzenia kogoś.

              Ten typ agresji związany jest z pewną interpretacją sytuacji, a więc jej kierunek wynika ze znaczenia, jakie nadawane jest zdarzeniom. Decydującym elementem w tego rodzaju zachowaniach agresywnych jest element psychologiczny o charakterze poznawczym i ewaluacyjnym.

Społeczny poziom agresji akcentuje wpływ grupy na zachowania agresywne. Według tego poglądu, agresja u ludzi regulowana jest poprzez procesy grupowe, które mogą przyczyniać się do uruchamiania i podtrzymywania zachowań destrukcyjnych.

...