Rozdz. 2. Podstawy teorii rynku. Analiza popytu i podaży.pdf

rynko-

:uropej -

owstala

D. War-

~ych do

:osunku

Iliczana

l1lczego

:rw wa-

Rozdzial 2

PODSTAWY TEORII RYNKU. ANALIZA POPYTU

I PODAZY

1999 r.

lO. Do

Wielka

utowej.

scie od

oficjal-

ym stal

2.1. Pojecie rynku i jego klasyfikacja

Pojecie rynku jest jedna z podstawowych kategorii w ekonomii. Tradycyjnie

rynek oznacza miejsce, zazwyczaj zorganizowane w sensie instytucjonalnym,

gdzie dokonuja sie transakcje kupna i sprzedazy czynników produkcji .oraz wy-

tworzonych dóbr i uslug. Dla istnienia rynku niezbedne jest wystepowanie co

najmniej dwóch podmiotów wymiany, tj. producenta - sprzedawcy i konsu-

menta - nabywcy. Jednakze wspólczesna technika gromadzenia i przetwarzania

informacji sprawia, ze w wielu wypadkach obecnosc na rynku kupujacego i sprze-

dajacego w celu dokonania transakcji nie jest konieczna. Nawiazywanie stosun-

ków wymiennych moze sie odbywac na odleglosc, za pomoca telefonu, internetu

itp.

Rynek to jest proces, w trakcie którego podmioty (kupujacy i sprze-

dajacy) ustalaja przedl1lioti warunki wymiany dóbr i uslug (rodzaj, ilosc

i cene dóbr i uslug, forme zaplaty, warunki transportu, gwarancji etc.).

19%,funt

hiszpan-

scudo po

ierciedlal

Przedmiotami obrotu rynkowego sa nie tylko dobra materialne i uslugi, lecz

równiez wartosci intelektualne i artystyczne, jak informacja, patenty, dziela

sztuki, spektakle teatralne itp. Przedmiotem wymiany staje sie równiez sam pie-

niadz (krajowy i dewizowy), sprzedawany i kupowany w kantorach, bankach

i na gieldach. Ogólnie mozna stwierdzic, ze przedmiotem obrotu rynkowego

moze byc wszystko to, co znajduje nabywce.

Rynki moga byc klasyfikowane wedlug róznych kryteriów:

l. Z punktu widzenia ich zasiegu terytorialnego mozemy mówic o rynku

lokalnym (np. krakowski), rynku regionalnym (np. slaski, wielkopolski), rynku

krajowym - obejmujacym caly obszar kraju, rynku miedzynarodowym - obej-

mujacym grupe krajów (np. Unii Europejskiej) i rynku swiatowym - obejmuja-

cym wszystkie kraje swiata.

2. Wedlug przedmiotu obrotu mozemy wyróznic: rynek dóbr i uslug kon-

sumpcyjnych (np. rynek artykulów zywnosciowych, gospodarstwa domowego,

uslug lekarskich, adwokackich etc.) oraz rynek czynników wytwórczych (kapi-

talu, pracy, ziemi). Nalezy podkreslic, ze niektóre przedmioty wymiany w za-

leznosci od swego przeznaczenia moga znalezc sie równoczesnie w kilku seg-

mentach rynku.

3. Z punktu widzenia branzowego mozemy wyodrebnic takie rynki, jak:

miesny, cukru, zbozowy, weglowy, samochodowy etc. Inaczej mówimy o nich,

ze sa to rynki homogeniczne, czyli jednorodne.

4. W zaleznosci od sytuacji rynkowej rozrózniamy: rynek zrównowazony

(gdy wielkosc popytu równa jest wielkosci podazy, a ceny sa wzglednie stabilne)

oraz rynek niezrównowazony, który moze miec postac rynku sprzedawcy (gdy

wielkosc popytu jest wieksza od wielkosci podazy, a ceny wzrastaja) lub rynku

nabywcy (gdy wielkosc podazyjest wieksza od wielkosci popytu, a ceny spadaja).

5. Z punktu widzenia legalnosci mozna wyróznic: rynki legalne i nielegalne.

Przykladem rynku nielegalnego moze byc wytwarzanie i sprzedaz dóbr lub

swiadczenie uslug przez osoby nie prowadzace oficjalnie dzialalnosci gospodar-

czej, obrót towarami nieewidencjonowanymi przez wytwórców w celu uniknie-

cia opodatkowania, spekulacja (wykup towarów po cenach nizszych i sprzedaz

po wyzszych), zatrudnianie na "czarno". Wystepowanie -rynków nielegalnych

nazywane jest w ekonomii gospodarka drugiego obiegu lub gospodarka niefor-

malna, czy tez szara strefa.

6. W zaleznosci od liczby podmiotów wystepujacych na rynku, mozemy

wyróznic: rynek wolnokonkurencyjny, oligopolistyczny i monopolistyczny. Ry-

nek wolnokonkurencyjny to taki, na którym wystepuje bardzo duza liczba ku-

pujacych i sprzedajacych~przy czym zaden z nich indywidualnie nie ma wplywu

na poziom cen. Ceny ksztaltuje rynek w wyniku interakcji popytu i podazy.

Z rynkiem oligopolistycznym mamy do czynienia wówczas, gdy na rynku wy-

stepuje kilku sprzedajacych i wielu kupujacych. Z kolei rynek monopolistyczny

charakteryzuje sie tym, ze po stronie podazy wystepuje jeden sprzedajacy, a po

stronie popytu - wielu kupujacych. Zarówno w przypadku rynku oligopolistycz-

nego, jak i monopolistycznego sprzedajacy sa cenotwórcami, kupujacy zas -

cenobiorcami6.

W dalszych rozwazaniach w tym rozdziale bedziemy sie zajmowali rynkiem

wolnokonkurencyjnym (konkurencja doskonala).

"'"

6 Struktury rynkowe zostana szczególowo omówione w dalszych czesciach podrecznika

(r?zdz. 8 i 9).

mUJa-

Z powyzszego wynika, ze zakres pojeciowy rynku jest bardzo zróznicowany.

Poszczególne podzialy rynków zachodza na siebie. Wystepuja tu zarówno pew-

ne powiazania, jak i bariery. Oczywiscie przedstawiona wyzej klasyfikacja ryn-

ków nie wyczerpuje w pelni tego zagadnienia, niemniej uswiadamia zlozonosc

problemu.

Cecha charakterystyczna rynku, niezaleznie od jego formy, jest to, ze dopro-

wadza on do kontaktu kupujacych i sprzedajacych, w wyniku czego ksztaltuje sie

okreslona cena. Cena ta wywiera wplyw zarówno na decyzje konsumentów, jak

i producentów. Zadaniem teorii ekonomii jest zbadanie prawidlowosci w za-

chowaniu sie konsumentów i reakcji producentów wobec zmiennych informacji

naplywajacych z rynku.

~kon-

wego,

(kapi-

w za-

l seg-

, jak:

nich,

azony

bilne)

(gdy

rynku

daja).

~alne.

Ir lub

)odar-

iknie-

zedaz

lnych

iefor-

2.2. Popyt i jego determinanty

Z powyzszych rozwazan wynika, ze podstawowymi e)ementami rynku sa:

popyt, podaz i cena. Prawidlowosci powiazan i wspólzaleznosci przyczynowo-

-skutkowych miedzy popytem, podaza i cena nazywane sa prawem popytu

i podazy.

Omówimy obecnie popyt i czynniki go ksztahujace.

lzemy

'. Ry-

la ku-

)lywu

,dazy.

LIwy-

yczny

, a po

stycz-

zas -

Popyt jest relacja miedzy cena dobra (uslugi) a jego iloscia, która

konsumenci sa sklonni i sa w stanie nabyc w danym czasie, przy zalo-

)

zeniu, ze wszystkie inne czynniki wplywajace na popyt pozostaja bez

zmian (ceteris paribus).

Popyt pokazuje wiec rózne ilosci dóbr i uslug, które konsumenci nabeda

przy róznych poziomach cen. Od popytu nalezy odróznic wielkosc popytu

(rozmiary popytu), która oznacza konkretna ilosc dobra, jaka chce i moze nabyc

konsument przy konkretnej cenie.

Popyt mozna odniesc zarówno do indywidualnego nabywcy, i wtedy mamy

do czynienia z popytem indywidualnym na okreslone dobro, jak i do wszyst-

kich nabywców danego dobra i wtedy mówimy o popycie rynkowym. Tak wiec

popyt rynkowy na dane dobro jest suma popytów indywidualnych, zglaszanych

przez poszczególnych nabywców, przy róznych mozliwych cenach tego dobra.

udem

;cznika

W obu tych przypadkach rozmiary popytu mierzy sie w jednostkach fizycznych.

Zarówno popyt indywidualny, jak i rynkowy miesci sie w analizie mikroekono-

micznej. W ujeciu makroekonomicznym mozemy mówic o popycie globalnym

na wszystkie dobra i uslugi, lub ich okreslone grupy, ze strony wszystkich na-

bywców. Tak zagregowany popyt ujmuje sie wartosciowo, przy okreslonym po-

ziomie cen. Przedmiotem dalszych naszych rozwazan bedzie popyt rynkowy.

Popyt na dane dobro jest funkcja ceny tego dobra, ale takze funkcja wielu

innych czynników. Czynniki te okreslamy mianem pozacenowych determinant

ksztaltujacych popyt. Do najwazniejszych z nich naleza:

1) dochody kupujacych;

2) poziom cen dóbr komplementarnych i substytucyjnych;

3) liczba nabywców, ich struktura wedlug wieku, plci, wyksztalcenia, zawo-

dów;

4) preferencje nabywców (upodobania, gusty wynikajace z tradycji, zwy-

czajów, nasladownictwa, mody itp.; upodobania ksztaltuja sie w znacznym stop-

niu pod wplywem reklamy w srodkach masowego przekazu);

5) oczekiwania co do zmiany cen i dochodów w przyszlosci;

6) sytuacja gospodarcza i polityczna kraju.

Czynniki pozacenowe moga dzialac w roznych kierunkach, wzajemnie sie

kompensowac lub kumulowac. Ostateczne uksztaltowanie sie popytu i jego

zmiany sa wypadkowa sily ich oddzialywania. Badanie lacznej funkcji popytu

na dane dobro jest dosc skomplikowanym przedsiewzieciem. Do tego celu zo-

staly wypracowane rózne metody ekonometryczne. W dalszym ciagu bedziemy

prowadzic analize funkcjonalnych zaleznosci miedzy popytem a cena lub popy-

tem a poziomem dochodu przy upraszczajacym zalozeniu, ze pozostale czynniki

wplywajace na popyt nie ulegaja zmianie.

2.3. Zaleznosc miedzy popytem a cena

W przewazajacej liczbie przypadków wielkosc popytu (d - ang. demand)

zmienia sie w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny (p - ang. price),

tzn. wraz ze wzrostem ceny ilosc sprzedanego dobra spadnie i odwrotnie - jesli

cena dobra spada, ilosc sprzedanego dobra rosnie. Prawidlowosc te nazywamy

prawem popytu. Funkcjonalna zaleznosc miedzy iloscia dobra, która nabywcy

nych.

kono-

[lnyrn

:h na-

m po-

wielu

linant

chca kupic przy róznych poziomach ceny (ceteris paribusi, ilustruje krzywa

popytu (rys. 2.1). Jest to funkcja liniowa o nachyleniu ujemnym.

cena

PI ,

l I ----

zawo-

, zwy-

l stop-

ilosc

Rys. 2.1. Krzywa popytu

1ie sie

i jego

popytu

~luzo-

lziemy

I popy-

~iki

Reakcje wielkosci popytu na zmiane ceny analizujemy posuwajac sie wzdluz

krzywej popytn, w dól - gdy cena spada, w góre - gdy cena rosnie.

cena

a\ a2 a3

ilosc

~mand)

price ),

: - jesli

!)'Warny

a.bywcy

Rys. 2.2. Przesuwanie sie krzywej popytu pod wplywem

czynników niecenowych

Jesli na popyt maja wplyw czynniki pozacenowe, to - w zaleznosci od kie-

runku ich zmian - moga one powodowac przesnwanie sie krzywej popytu

7 Celeris paribus - zalozenie, ze pozostale czynniki pozostaja bez zmian.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: