Socjologia.pdf

PODSTWOWE POJĘCIA KLASYCZNEJ SOCJOLOGII

 Cała wiedza socjologiczna wyrasta z wiedzy potocznej. Istnieją dwa sposoby rodzenia się wiedzy:

- historycznie

- z codziennych doświadczeń

Istnieją 2 kryteria stawania się wiedzy historycznej w socjologii (historiografia jako podłoże do jej

tworzenia):

a) pewna struktura pojęciowa (społeczeństwo, integracja) – zbiór pojęć abstrakcyjnych, oderwanych od

konkretnych faktów; pierwszy zastosował strukturę pojęciową A. Comte

b) empiryczna kontrolowalność wiedzy, którą się wypowiada – wiedza socjologiczna powinna być

logicznie uporządkowana, a przez to empirycznie kontrolowalna (należy mówić o społeczeństwie tylko

to, co będzie można sprawdzić) ; socjologia stara się logicznie dorównać innym naukom, ale nie jest to

możliwe

 Istotną kwestią dla rozwoju socjologii jest budowa odpowiednich narzędzi potrzebnych do zdobywania

wiedzy o społeczeństwie.

Drogi w poszukiwaniu narzędzi socjologicznych:

- realizacja postulatu metodologicznego – należy odróżniać wiedzę naukową od wiedzy wartościującej

(uciec od pewnych wartości), odróżnić fakty od wartości

- unikanie faktów i wartości doprowadziło naukę do redukcjonizmu (redukowano całą rzeczywistość

społeczną do pewnej sfery rzeczywistości) ; przykładem redukcjonizmu jest psychologizm (redukcja do

psychologii tzn. najważniejsze są psychiczne zachowania społeczne)

- odróżnianie socjologii czystej od socjologii stosowanej

a) czysta – abstrakcyjna

, tworzy się modele, zakłada się, że odnosi się do wszystkich społeczeństw

niezależnie od czasu i miejsca ich istnienia

b) socjologia stosowana

– ta która wskazuje dyrektywy w określonych warunkach (jak należy

postępować)

 Socjologia aby uzyskać status nauki musiała posiadać właściwy tylko sobie przedmiot zainteresowania,

którym jest życie społeczne. Emil Durkheim, badając jak jednostka jest uwarunkowana społecznie,

udowodnił, że życie społeczne jest osobną sferą rzeczywistości.

Opozycja 2 stanowisk – realizmu i nominalizmu socjologicznego

a) realizm socjologiczny zakłada, że społeczeństwo jest nowym (poza jednostkowym) osobnym bytem. Ze

wszystkich jednostek powstaje nowa jakość, to nie jest suma wszystkich cech. Badając jednostkę można

dostrzec grupę gdyż wyciska ona na jednostce swoje piętno.

b) nominalizm określa społeczeństwo jako skrótową nazwę dla sumy poszczególnych jednostek. Każdy

jako jednostka posiada pewne cechy. Społeczeństwo nie istnieje, nic nowego nie powstaje w wyniku

wzajemnego obcowania ludzi ze sobą.

NOMINALIZM

REALIZM

 Socjologia empiryczna (oparta na badaniach) - dylemat socjologii empirycznej polega na konieczności

wyboru przez badacza twardych i miękkich danych badawczych:

- twarde dane

– są jednoznaczne, sprawdzalne, łatwe do interpretacji i obróbki np.: dane ilościowe;

ułatwiają one wyciąganie wniosków.

- miękkie dane

– obserwacja uczestnicząca, w głąb; interpretacja dokumentów, listów, pism; ukazują

one większą część rzeczywistości społecznej.

Literatura:

 J. Szacki „Historia myśli społecznej”



AUGUST COMTE (1798 – 1857)

1. Dzieło: „Kurs filozofii pozytywnej”

c) Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu

d) Comte stworzył termin „ socjologia ”, dlatego nazywa się go ojcem socjologii

e) Wprowadził pojęcie metoda pozytywna – jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim

panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy

f) W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję „wojny wszystkich ze

wszystkimi”

g) Wzory naturalistyczne powinny być podstawą do budowania naukowej socjologii;

Przy zdobywaniu wiedzy należy wykorzystać doświadczenia nauk przyrodniczych (wzory naturalistyczne):

 obserwacja

– oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu)

 eksperyment

– zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną

– wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych,

porównywanie różnych faz

i) Comte stworzył swoją ewolucjonistyczną wersję rozwoju społecznego. Ponieważ wywodził socjologię z

biologii, jego teoria ewolucji była oparta na ontogenezie. Trzy fazy rozwoju człowieka (dzieciństwo,

dojrzałość, dorosłość) przeniósł on na fazy rozwoju społecznego:

 faza teologiczna (dzieciństwo) - oparta na wojsku,

 faza metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona

możliwość spekulacji myślowej,

 faza naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości

władania tą rzeczywistością;

wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści.

j) Klasyfikacja nauk wg Comte’a

; od ogólnych do szczegółowych

– najmniejsze zastosowanie praktyczne, proste (np.: matematyka)

 szczegółowe

– największe zastosowanie praktyczne, złożone (np.: biologia, socjologia)

k) Comte twierdził, że w społeczeństwie istnieje harmonia, którą zakłócają przypadki patologiczne.

l) Wg Comte’a podstawową jednostką w rzeczywistości społecznej jest rodzina – w niej dokonuje się

przekazywanie wzorców społecznych.

m) Różnice między socjologią, a biologią:

 język

- wyróżnia społeczeństwo jako pewną całość funkcjonującą w określonej strukturze; dzięki niemu ma

miejsce akumulacja kulturowa i możliwy jest consensus

 religia

– dostarcza pozytywnego wzoru zachowań, bez niej nie byłoby porządku społecznego; dla Comte’a

stanowi ona jednoczącą wizję świata.

 podział pracy

– wynika z porządku społecznego opartego na religii, jednostki poprzez pracę realizują się i

nabywają indywidualnych uzdolnienień

n) Doktryna normatywna

(wynikająca z religii nauki – tzn. jak należy postępować)

 przedstawiciele nauki najlepiej wiedzą jak należy kierować społeczeństwem, by wykorzystać jego

możliwości

 społeczeństwem będą rządzić inżynierowie społeczni, opierając się na nauce

o) Pozytywistyczny wzór uprawiania socjologii (

wg Szackiego

 Antykrytycyzm

tj. budowanie idealnej wizji społeczeństwa, krytyka poprzez to „jak powinno być”

 Fenomenalizm

- najważniejsze jest to co doświadczamy tzn. fenomen – zjawisko; doświadczenie stoi przed

- nauki przyrodnicze mają być wzorem dla socjologii

 Badanie faktów społecznych jako rzeczy

, wiara, że badacz jest niezależny od rzeczywistości

- nie ocenianie społeczeństwa ze względu na jakieś wartości, nie moralizowanie

 Inżynieria społeczna

- badania powinny prowadzić do możliwości dokonywania zmian społecznych

Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:

 porównanie

 ogólne

koncepcją

 Przyrodoznawstwo

 Antynormatywizm

ALEXIS de TOCQUEVILLE (1805 – 1859)

 Dzieła:

3. „O demokracji w Ameryce”

4. „Dawny ustrój i rewolucja”

p) Alexis de Tocqueville był historiografem

q) na marginesie informacji historiograficznych w jego pracach wyłania się socjologia

r) był postacią przełomową, jako ostatni z wymierającego typu badacza - niezależnego arystokraty,

działającego dla własnej satysfakcji, zapoczątkował jednocześnie nowy typ naukowca

s) zamierzenia badawcze Tocqueville’a były bardzo skromne – socjologia i teoria społeczna były przez niego

niezamierzone

Analiza demokracji w Stanach Zjednoczonych:

 historyczno – geograficzne

- USA było pustym kontynentem, „tabula rasa”

- Społeczeństwo odległe od wojen i ważnych elementów wypływających z zewnątrz

- Społeczeństwo było tu z założenia równe, m.in. w poziomie zamożności. Ludzie którzy tam

przebywali byli emigrantami, mieli „równy start”

- USA odróżniało od ówczesnej Europy istnienie niewolnictwa

 kulturowe

- duże społeczeństwo było względnie równe pod względem języka i religii

- tendencja do unifikowania się (zacierania różnic)

- podobny poziom wykształcenia (np.: niski poziom umiejętności pisania)

- brak zróżnicowania prowadzi do braku tendencji rewolucyjnych

- religia była purytańska, podstawę stanowiła dyscyplina i porządek moralny

- z powodu braku arystokracji w USA, istniała władza państwa (prawodawstwo, wymiar

sprawiedliwości), jednostki nie były w stanie przeciwstawić się państwu

Opisując społeczeństwo USA Tocqueville zauważył:

a) miało ono charakter przejściowy pomiędzy arystokracją a demokracją

b) model demokracji w USA:

- zmiana znaczenia życia rodzinnego, podstawą stają się uczucia, a nie stan posiadania jak w

Europie

- wolny sposób rozmowy, nieskrępowany statusem i konwenansami

- stosunek pracodawcy i pracownika dotyczył tylko części osobowości tego ostatniego, a nie

całości

- rozszerzenie współczucia wobec innych członków społeczeństwa (niezdeterminowane statusem

czy klasą jak w ówczesnej Europie)

- szerzący się komercjalizm ingerujący we wszystkie dziedziny życia (wszystko można kupić)

- życie w USA to ciągły biznes - wartość ma tylko to co materialne, zanik tzw. „prawd

wiecznych”

- sposób sprawowania władzy: decentralizacja: istnienie systemu federalnego, poszczególne

stany potrafiły właściwie wymierzyć interes grupowy i partykularny; Tocqueville nie potrafił

określić czy przeważają tendencje do decentralizacji, czy wręcz odwrotnie – do

scentralizowania państwa

- niezależność sądownictwa (na straży praw)

- wolność słowa i gromadzeń

- rozdział kościoła od państwa

Teoria społeczna A. Tocqueville’a:

Pierwsze wzory pojęć socjologicznych stworzone zostały nieświadomie

Metoda badawcza

a) Tocqueville wzorował się na Monteskiuszu - przejął od niego:

- determinizm

(fatalizm społeczny – przekonanie, że pewne rzeczy muszą się zdarzyć)

b) wzorował się na G. Guvier (paleontolog)

- na wzór badań paleontologicznych wierzył, że społeczeństwo stanowi zwarty, powiązany

wzajemnie organizm, a żaden jego element nie jest przypadkowy

Cechy teorii społecznej Tocqueville’a:

Ameryka (USA) jest specyficzna ze względu na uwarunkowania:

klasyfikacje społeczne wg form ustrojowych

- w każdym społeczeństwie istnieją tendencje

- w każdym społeczeństwie ciągle przebiegają procesy społeczne

- procesy społeczne są nieuchronne, nie można im zapobiec

Społeczeństwo to zintegrowana całość złożona z:

- władzy

- prawa

- obyczajów

- myśli, uczuć

- polityki gospodarczej

- życia rodzinnego

- sztuki

- nauki

Podstawowe pojęcia, stworzone przez Tocqueville’a:

a) Stan społeczny – obraz społeczeństwa istniejący w określonym momencie

b) Typ społeczny – pojęcie abstrakcyjne, które może przejawiać się w wielu społeczeństwach

- 2 podstawowe typy to demokracja i arystokracja

- typ określa charakter powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami społeczeństwa

- decyduje nawet o tym jak ludzie myślą

c) Determinizm

d) Holizm (ujęcie całości)

Cechy 2 podstawowych typów społecznych:

c) Demokracja

a) społeczeństwo egalitarne

- brak różnic w statusie prawnym

- ludzie są równi pod względem możliwości

b) różnice między członkami społeczeństwa uwarunkowane indywidualnie

c) etos demokracji – zasady życia w niej

- zanik posłuchu i autorytetu

- zanik podziałów

- płaszczyzna odniesienia jest uniwersalna dla wszystkich (nie zdeterminowana klasowo jak

w arystokracji)

- wiara w możliwości i postęp

- indywidualizm jako element kultury oznacza inny typ uczuć jednostek wobec siebie

(zbliżenie jednostek, złamanie barier, traktujemy wszystkich tak samo, z drugiej strony

oznaczał izolację np.: w sferze materialnej, konkurencję)

- istnieje sprzeczność w haśle „wolność, równość, braterstwo” – z wolności wynika

indywidualizm, dążenie do autonomii prowadzące do decentralizacji, natomiast równość to

sprawiedliwość i pośrednio konieczność centralizacji

Koncepcje leżące u podstaw głównych kierunków politycznych:

3. konserwatyzm

4. liberalizm

5. socjalizm

 Konserwatyzm

Nurt najbardziej żywotny we współczesnej myśli politycznej. Początek życia społecznego – ludzie tworzą

rzeczywistość społeczną poprzez zachowania, które wynikają z indywidualnej moralności. Moralność to

niezwykle skomplikowany, trudny do uchwycenia twór, który nie jest odtworzeniem jakiego systemu

etycznego. Na potrzeby społeczeństwa tworzone są kodeksy etyczne (utopie). Konserwatyści

przeciwstawiali się wszelkim wizjom idealnego społeczeństwa.

(Edmund Burke, Joseph de Moistre)

Rozważania dotyczące natury rzeczywistości społecznej konserwatyści wspierali teoriami

odnoszącymi się do natury człowieka.

człowiek jest istotą, której natura składa się z elementów racjonalnych i irracjonalnych

- konserwatyści przeciwstawiali się stanowisku, że człowiek powinien kierować się rozumem, a nie uczuciem,

wszystko co istnieje w rzeczywistości społecznej jest ważne, trzeba zatem po równi uwzględniać refleksje i

przesądy, myślenie i odczuwanie, należy ukazać człowieka w całości aby ukazać go w społeczeństwie

 natura ludzka jest uwarunkowana historycznie

(określona w określonych warunkach historycznych,

danym czasie i miejscu)

- żeby człowieka opisać w społeczeństwie, którym się zajmujemy, trzeba uwzględnić warunki historyczne

człowiek jest tworem społecznym

- istotą człowieka jest kultura, zaś jej źródłem samo społeczeństwo

- społeczeństwo nadaje jednostce tożsamość, sposoby myślenia itp.

- jednostka jest tworzona przez określone społeczeństwo, poszczególne jednostki są częścią pewnego

społeczeństwa, jego odzwierciedleniem

- konserwatyści odrzucali indywidualizm, atomizm, nominalizm socjologiczny (przez atomizm w teorii

socjologicznej rozumiemy jednostki ujmowane jako osobne niezależne byty)

Cała rzeczywistość społeczna to i społeczeństwo i coś, co istnieje ponad jednostkami (w pewnej mierze twór

kolektywny). Nie może rzeczywistości społecznej stworzyć żadna poszczególna jednostka , może natomiast

funkcjonować ona na zasadzie umowy między jednostkami, jest bowiem specyficznym procesem tworzonym

ponadjednostkowo.

Konserwatyści twierdzili, że w życiu społecznym można wyróżnić dwa rodzaje więzi:

i) więź społeczna

(autentyczna, żywiołowa)

j) formalne powiązanie

(to, co łączy jednostki na skutek formalnych ustaleń)

Przy opisie rzeczywistości społecznej należy kłaść nacisk na więź społeczną, która jest najważniejszym

elementem w rzeczywistości społecznej (społeczeństwo można oceniać pod kątem wytworzenia przezeń

więzi społecznej). Zadaniem ustawodawcy jest stworzenie prawa odzwierciedlającego istniejące więzi

społeczne (ustawodawca jako protokolant istniejącego stanu rzeczy).

Zainteresowania badawcze konserwatystów:

przedrefleksyjnym np.:

- religia – nie jako zespół dogmatów, lecz przynależna określonemu społeczeństwu

- zwyczaje, obyczaje (pochodne religii)

- język jako specyficzna cecha danej zbiorowości

- folklor

 w mniejszym stopniu należy interesować się sferą działań świadomych np.: prawem czy reformami



w badaniach należy przede wszystkim skupić się na sferze irracjonalnej czyli działaniu spontanicznym,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: