Artur Grottger - Bój (z cyklu Lithuania)
Nigdy nie widział powstania styczniowego, a stworzył z wyobraźni wstrząsające rysunki: "Polonia" (1863) i "Lituania" (1864-1866).
Sztuka Grottgera wyrastała z tego natchnionego i mistycznego podłoża, wiążąc się z romantyczną świadomością estetyczną, przekonaniem o „anhellicznej” idei posłannictwa artysty oraz doniosłości oczekujących nań zadań.
W mickiewiczowskiej pod względem rodowodu, transcendentnej Lithuanii (1864), autor wprowadza nas w sekretny krąg skromnej, puszczańskiej rodziny, której protagoniści, walcząc za polską sprawę, porzucą ciepło domowego ogniska, by paść w straceńczym boju lub znosić katorgę w minach. Ekspresyjny ciąg fabularny jest tu wyjątkowo ubogi i rozgrywa się na dwóch poziomach: postrzegalnym, zmysłowym, oraz mistycznym, wizyjnym. Dzieje litewskiego borowego, który oddaje życie za polską sprawę, i jego udręczonych przez oprawców bliskich, zobrazował Grottger z uderzającym realizmem, nasycając liryczne, pogrążone w półmroku odsłony subtelnym ładunkiem magii i głęboką, romantyczną uczuciowością. Niepokojący cykl inicjuje posępne widmo śmierci, wyłaniające się na tle dzikiej przyrody; matecznika, który w niczym nie przypomina urokliwych ostępów, rozsławionych na kartach Pana Tadeusza. Grottgerowski las - zimny, ponury i niegościnny, jest tylko miejscem daremnej ofiary, ołtarzem, znaczonym krwią pomordowanych. Znamienne jest, że jako tło dla powstańczych zmagań, wybrał artysta ziemie litewskie - święte kraje rodzimego romantyzmu, pełniące, wraz z Ukrainą, rolę przedmurza chrześcijaństwa i ostatniej ostoi polskości. Symbolicznym wyrazem nierozerwalności dwóch narodów staje się Królowa Korony Polskiej i opiekunka jedności, Matka Boska Częstochowska, pojawiająca się na ostatniej karcie (Widzenie). Wiemy, że malarz podjął zamiar trzeciego heroicznego cyklu Roxolania (Ruś), którego już nie wykonał. Swoistym łącznikiem do niego miał być obraz Przejście przez granicę, a akordem korespondującym Pochód na Sybir i porażające Pojednanie, na którym splecione postaci zaciekłych wrogów spoczywają w martwym spokoju zimowego zmierzchu.
kkuchtaa