filozofia_opracowane.doc

1. Filozofia– określenie to pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości (gr. φιλέω phileo – kochać, σοφία sophia – mądrość). Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o definicję, bo zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały historycznym zmianom, a rozumienie filozofii jest uzależnione od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia i rzeczywistości, poznawalnością prawdy czy tym, jakie działanie jest pożądane. Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania), aksjologię (teoria wartości), antropologię filozoficzną i filozofię społeczną.

2. Trzy grupy podstawowych zagadnień filozofii:

·         Zagadnienia epistemologii dotyczące stosunku poznania do rzeczywistości. Co znaczy poznanie i rzeczywistość, czy przedmiot poznania jest wytworem poznającego, co znaczy słowo "prawda", czy możemy poznać prawdę a jeśli tak, to jak należy postępować, by ją poznać – tym i innymi rzeczami zajmuje się teoria poznania.

·         Problemy metafizyki obejmujące przedmiot poznania czyli rzeczywistość. Ontologia stara się odpowiedzieć na pytania, jaki jest stosunek istnienia do istoty, co to jest związek przyczynowy, czy mnogość bytów jest rzeczywista, czy istnieje przyczyna całości bytu (Bóg, przyroda), co to jest prawo przyrody, itp.

·         Obszar aksjologii czyli zagadnienia dotyczące nie wiedzy lecz działania. Aksjologia rozważa naturę wartości i zajmuje się problematyką uzasadnienia systemów wartości. Filozofia społeczna próbuje wyciągnąć wnioski z etyki dla organizacji społeczeństwa

3. Można wyróżnić cztery koncepcje filozofii:

·         klasyczną, w której filozofia jest wiedzą o odrębnym przedmiocie (byt) i metodzie, o charakterze racjonalnym,

·         pozytywistyczną, gdzie filozofia jest syntezą wyników nauk empirycznych,

·         lingwistyczną, rozumiejąca filozofię jako analizę języka i jego podstawowych pojęć oraz badanie podstaw wiedzy,

·         irracjonalistyczną, w której filozofia to dział kultury łączący w sobie elementy wiedzy naukowej, sztuki i religii, refleksja filozoficzna polega na wyrażaniu przeżyć przez podmiot.

Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje się rozumienie filozofii jako badań nad sprawami najogólniejszymi. Heidegger uważał, że zadaniem filozofii jest stawianie pytań, inni podkreślali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji między filozofią a nauką i innymi zjawiskami kulturowymi można próbować charakteryzować wyjątkowość poznania filozoficznego.

4. Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie instrumentalnie czerpiąc z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele ideologów (por. komunizm). Nie ma czystych nauk – nie skażonych wpływem kultury, historii i wydarzeń dnia codziennego. W związku z tym istnieje związek pomiędzy filozofią, a światopoglądem i ideologią.

ŚWIATOPOGLĄD – związek trwałych i uporządkowanych wyobrażeń o świecie jako całości i o różnych fragmentach tego świata. Na światopogląd składają się: • poglądy o ogólnych własnościach i naturze świata • poglądy o społeczeństwie, istocie i jego genezie • poglądy o miejscu człowieka jako jednostki we wszechświecie i świecie • poglądy na różne wartości i ich dobra, na kryteria ich wartościowania Każdy te kryteria zabarwia w sposób indywidualny. Przykłady typologii światopoglądów 1. światopogląd scjentystyczny koncepcja wsparta na indukcjonizmie (wszelkie twierdzenia, teorie nauk empirycznych mają powstawać na drodze czystego doświadczenia, empirii) etap I – zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny od założeń i wpływów intelektualnych etap II – dane podlegają procesowi intelektualnego uaktualnienia Światopogląd powstaje na drodze uogólnienia twierdzeń i teorii nauki. Dane nauki musza być chronologiczne i logicznie wyprzedzać powstawanie światopoglądu.

Człowiek zostaje odciążony od dylematów, od odpowiedzialności, bo wszystko wynika z tego, że świat jest urządzony tak, a nie inaczej. Światopogląd ten jest przykładem redukcji odpowiedzialności moralnej. 2. światopogląd, który z jednej strony eksponuje potrzeby człowieka, a równolegle kształtuje owe potrzeby a) światopogląd transcendentalny odniesienie bytu ludzkiego do boga. Bóg jest źródłem wartości, jest on ich strażnikiem i gwarantem. b) światopogląd humanistyczny nie wykraczanie poza człowieka. Charakterystyka stosunku człowieka do człowieka. Określa bliżej relacje międzyludzkie, specyfikę. Wskazanie wartości, które leżą u podstaw stosunków międzyludzkich. c) światopogląd technokratyczny relacje człowieka z rzeczami/wytworami technicznymi Człowiek zostaje sprowadzony do poziomu rzeczy, gdyż ośrodek wartości jest poza podmiotem ludzkim (tak jak w światopoglądzie transcendentalnym)

FILOZOFIA – jest to zarówno światopogląd, jak i przedstawienie modelu życia, patrzenie konkretnej grupy społecznej Stanowi ona system poglądów na świat, społeczne myślenie. Daje, jako nauka, pewne uporządkowane, logicznie uzasadnione twierdzenia mające charakter praw. Staje się wyrazem rozwoju historycznego, działań pewnych grup społecznych

5. Stosunek filozofii do religii. Religia odegrała w dziejach filozofii
podobną rolę jak nauka, a mianowicie zapłodniła umysły filozofów
szere­giem myśli (orfizm u Platona, chrześcijaństwo u św. Augustyna
itp.)- Tutaj jednak jedną z wielkich zdobyczy średniowiecznej
filozofii jest dyrektywa, powszechnie od XIII wieku uznana przez
filozofów, ze filozofii na religii budować nie można. Obie dziedziny
mają jednak punkty styczne, tak np. jeśli chodzi o teorie Bóstwa,
nieśmiertelność, wolność woli, a nieraz i etykę. Co prawda bardzo
często filozof mówiąc tymi samymi słowami, mówi o czymś zgoła różnym
niż człowiek religijny, tak np. Bóg filozofów jest nie­raz bytem
niezrozumiałym dla wysoko nawet religijnie stojącego człowieka i na
odwrót. Mimo to, miedzy filozofią a religią dochodzi niekiedy do
ostre­go starcia, niekiedy do zgodnej symbiozy; starcie występuje
najczęściej wtedy, kiedy filozofowie wychodzą z założeń poglądu na
świat różnego od założeń danej religii, i na odwrót zgodna symbioza
występuje tam, gdzie założenia (postawa wobec rzeczywistości) są
podobne. Wiek XIX był np. wiekiem, w którym filozofowie na ogół
hołdowali zasadom wielce sprzecz­nym z podstawowymi założeniami
chrześcijaństwa, podczas gdy np. w wie­ku obecnym sytuacja jest już
zupełnie odmienna. Bezstronna obserwacja dziejów pozwala twierdzić,
że tarcia występują jedynie między pewnymi typami myśli
filozoficznej a pewnymi typami religii i nie mają charakteru
ogólnego. Najwięksi myśliciele naszego kręgu religijnego byli na
ogół ludźmi religijnymi (choć nie zawsze typu chrześcijańskiego),
wyjątek sta­nowią bodaj tylko Arystoteles i Kant (choć obaj dowodzili
istnienia Boga i wolności woli). Zarówno Platon i Plotyn, jak św.
Augustyn i św. Tomasz, jak Spinoza i Bergson byli ludźmi głęboko
religijnymi. Tak wygląda problem widziany z punktu widzenia historii.
Pod względem teoretycznym zdania miedzy filozofami są także podzie­
lone, zależnie od ich koncepcji Bóstwa i religii; ktokolwiek
twierdzi, że takie a takie stanowisko w tej sprawie jest prawdziwe,
wygłasza już pewną określoną filozofię osobistą.
7. Znaczenie historyczne filozofii jest bardzo wielkie. Co prawda
inne czynniki (gospodarcze, estetyczne, polityczne itd.) wywierają w
dziejach znaczny wpływ na myśl filozoficzną, ale na odwrót także
myśl filozoficzna jest jednym z ważniejszych czynników
kształtujących dzieje ludzkości. Tak np. starożytny stoicyzm wywarł
wielki wpływ na mentalność mas i przy-
czynił się znakomicie do złagodzenia obyczajów. Spinoza (XVII wiek)
jest twórcą poglądu na świat wyznawanego do dziś przez wszystkich
niemal myślących Europejczyków, którzy nie przyznają się do
chrześcijaństwa; Hegel zaciążył decydująco na myśli socjalistycznej,
która jego właśnie poglądy w pewnej interpretacji (feuerbachowskiej)
głosi. Tzw. ideały demo­kratyczne nie są niczym innym niż
spopularyzowaną formą poglądów Johna Locke'a i Jana Rousseau. Każda
główna filozofia epoki potężnie oddzia­ływuje na wychowanie:
wychowawcy, sami najczęściej nie zdając sobie z tego sprawy, wpajają
w młodzież zasady głoszone przez tzw. “nowo­czesną filozofię"
(wyrażenie wynalezione przez nominalistów XIV wieku); za ich
pośrednictwem filozofia kształtuje umysły mas. Inną drogą, którą
myśl filozoficzna dociera do nich, jest poezja i literatura. Tak np.
Dante podaje jako kościec swoich poglądów na życie tomizm, Goethe
jest spino­zistą, a popularni pisarze francuscy przedrewolucyjni
(Voltaire i inni) popu­laryzowali filozofię deistyczną angielską z
XVII wieku.

6. działy filozofii

- Estetyka – nauka, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii (zaczątki – Sofiści - zajmowali się teorią poezji).

- Filozofia społeczna - dziedzina ta rozpatruje ogólne zagadnienia związane z życiem społecznym człowieka. W jej obrębie pojawiaja sie takie problemy jak: problem prawidłowosci kierujących funkcjonowaniem i rozwojem społeczenstwa, kwestia świadomosci społecznej i jej stosunku do materialnych warunków egzystencji ludzkiej, zagadnienie państwa, problem dziejów, ich kierunku, sensu oraz czynników decydujących o takim czy innym przebiegu wydarzeń historycznych

-           Filozofia religii - dziedzina filozofii, której głównym przedmiotem badań jest religia; zajmuje się istotą religii, jest stosunkiem do metafizyki, epistemologii i antropologii. W przeciwieństwie do teologii nie zakłada ona z góry prawdziwości wierzeń religijnych.                          

-           -  Filozofia prawa - nauka, której przedmiotem badań jest pytanie o istotę prawa, jego cel i sposoby osiągnięcia owego celu. Filozofia prawa wzbogacona o aspekt praktyczny to teoria prawa

- Filozofia kultury - dział filozofii, który wyjaśnia wytwory i przejawy kultury, ontologia, epistemologia, aksjologia kultury. Ściśle związana z estetyką.

- Filozofia przyrody - dział filozofii zajmujący się formułowaniem wniosków filozoficznych wynikających z dokonań nauk przyrodniczych.

- Filozofia Boga, nauka zajmująca się Bogiem na płaszczyźnie poznania naturalnego

* Panteizm – poglądy teologiczne i filozoficzne lub przekonania religijne utożsamiające Boga ze światem, często rozumianym jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.

* Ateizm – pogląd odrzucający wiarę w istnienie wszelkich bogów.

* Agnostycyzm– pogląd, według którego nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub nieistnienia boga, bądź negujący całkowicie lub częściowo możliwość poznania bytu.

+Teizm (gr. θεoς theos - bóg) to wiara w istnienie Boga, bogów lub bogiń, którzy są osobami ingerującymi w losy świata, który jest ich dziełem; czuwającymi nad biegiem wydarzeń lub podtrzymującymi świat w istnieniu

+Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie Boga jako stwórcy świata materialnego (w rozumieniu duchowej siły sprawczej), lecz odrzucający przekonania religijne, w myśl których, Bóg ma moc ingerowania w życie człowieka i kierowania światem materialnym.

+Aksjologia (z greckiego aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria), ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.

Podstawowym pojęciem aksjologii jest pojęcie wartości.
Wartość określa się między innymi:
jako to, co być powinno;
jako to, co daje przyjemność, satysfakcję, zadowolenie;
jako to, co szczególnie cenne;
jako przedmiot dążenia, pożądania, cel;
jako to, co zaspokaja czyjeś zainteresowania, potrzeby.
Wartość można podzielić na :
wartości dodatnie – jeżeli dana rzecz jest traktowana pozytywnie
wartości ujemne – jeżeli mówimy o danej rzeczy negatywnie
wartości względne – jeżeli dana rzecz jest oceniana pod jakimś względem np. wartości względne można podzielić na :
wartości utylitarne – ze względu na użyteczność rzeczy;
wartości instrumentalne – ze względu na to, że dana rzecz jest środkiem prowadzącym do celu;
wartości przyjemnościowe (hedonistyczne) – ze względu na to, że dostarczają przyjemności;

-Etyka – dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

+metaetyka zajmuje się pewnymi wyodrębnionymi zagadnieniami, z których dwa – od czasu ukształtowania się jej w odrębnych działach etyki – wysunęły się na czoło. Pierwsze z tych zagadnień dotyczy znaczenia orzeczników etycznych (dobry, zły, słuszny, podły). Drugim z podstawowych problemów jest kwestia, czy sądom etycznym przysługuje wartość logiczna i czy wolno je traktować jako fałszywe lub prawdziwe.                                                   +Synejdezjologia – dział zajmujący się sumieniem.                                                       +Deontologia – zajmuje się prawem moralnym, normą moralną.                                       +Aretologia – nauka o cnotac

+Eudajmonologia – nauka o szczęściu. 

TEORIA POZNANIA

Aposterioryzm, w filozofii stanowisko epistemologiczne, wg którego prawdziwe poznanie dokonuje się wyłącznie w oparciu o uprzednie doświadczenie (a posteriori) i potwierdzone może być tylko poprzez bezpośrednie lub pośrednie odwołania się do owego doświadczenia. Aposterioryzm, stanowiący przeciwieństwo aprioryzmu, jest metodologicznym odpowiednikiem empiryzmu.

Aprioryzm, w filozofii pogląd wg którego poznanie możliwe jest przed doświadczeniem, tj. a priori. Wyróżnia się aprioryzm skrajny, występujący w filozofii starożytnej, np. u Parmenidesa i Platona, traktujący poznanie a priori jako jedyne w pełni wartościowe, oraz aprioryzm umiarkowany, obecny w filozofii nowożytnej, reprezentowany m.in. przez I. Kanta i zwolenników fenomenologii, zakładający istnienie poznawczo wartościowej wiedza apriorycznej, którą, obok sądów analitycznych, budują sądy syntetyczne a priori. Aprioryzm, stanowiący przeciwieństwo aposterioryzmu, zw. jest też racjonalizmem.

Dogmatyzm - filoz. stanowisko bezkrytycznego przyjmowania danych twierdzeń jako prawdy, bez weryfikacji i podawania w wątpliwość, na zasadzie wiary. Dogmatyzm jest przeciwieństwem sceptycyzmu.

Probabilizm, doktryna filozoficzna sformułowana przez sceptyków, wg której poznanie ludzkie nie może osiągnąć absolutnej pewności ze względu na brak rzetelnych kryteriów prawdy i sposobów odróżniania dobra od zła. Stąd też człowiek w swojej działalności praktycznej powinien kierować się "zasadami prawdopodobnymi" i rozsądkiem.

Konceptualizm,

Konceptualizm głosił, że uniwersalia są nie w rzeczach, lecz w umysłach, gdyż ogólne są nie rzeczy, nie nazwy, lecz po...