Fryderyka Nietzschego koncepcja kultury i jej ślady w refleksji postmodernistycznej.pdf

UNIWERSYTET

MARII CURIE – SKŁODOWSKIEJ

W LUBLINIE

Wydział Humanistyczny

Instytut Kulturoznawstwa

Piotr Niewęgłowski

Fryderyka Nietzschego koncepcja kultury i jej ślady

w refleksji postmodernistycznej

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

prof. dr hab. Andrzeja Radomskiego

w Zakładzie Teorii Kultury

i Metodologii Nauk

Instytutu Kulturoznawstwa

LUBLIN 2007

Spis treści

Wstęp.................................................................................................................................5

Rozdział I ........................................................................................................................10

Fenomen Nietzschego na przestrzeni wieków XIX, XX i XXI......................................10

Rozdział II ......................................................................................................................38

Próba konkretyzacji teorii kultury Nietzschego..............................................................38

Rozdział III......................................................................................................................63

Nietzsche a Postmodernizm.............................................................................................63

Rozdział IV......................................................................................................................80

Egzemplifikacje śladów nietzscheańskich w koncepcjach myślicieli

postmodernistycznych ....................................................................................................80

Zakończenie...................................................................................................................112

Bibliografia....................................................................................................................114

Wstęp

Refleksja Nietzschego jest uznana za niezwykle doniosłą (by nie powiedzieć

konstytutywną) dla postmodernizmu. Niektórzy mówią o swoistym „zawłaszczeniu”

nietzscheanizmu przez postmodernizm, choć jeśli zgodzimy się z tym określeniem,

trzeba następnie przyznać, że jest to zawłaszczenie konstruktywne, tzn. obfitujące

w pozytywne rozwiązania i nowe podejścia do stałych, filozoficznych problemów. W tej

kwestii nietzscheanizm oraz postmodernizm nie odbiegają zasadniczo od tradycji,

bowiem – jak to zwykle bywa – problemy pozostają te same, zmieniają się jedynie

propozycje ich rozwiązania. Właśnie w tym kontekście nie sposób przecenić

oryginalności refleksji Nietzschego i jego postmodernistycznych popleczników.

W pracy niniejszej przyjmuję stanowisko, w świetle którego upatruję

w Nietzschem inicjatora nowego sposobu namysłu. Synteza, której dokonał posiłkując

się motywami i wątkami funkcjonującymi w tradycji filozoficznej oraz ustawiczne

uzupełnianie jej własnymi, autorskimi koncepcjami, dała asumpt i podwaliny dla

powstania i ukonstytuowania się nowych perspektyw naukowych. Czerpiąc ze

spuścizny Nietzschego nowe, metodologiczne możliwości, postmoderniści starają się je

rozwijać i adoptować na grunt nauki współczesnej. Tendencje takie zauważymy

wyraźnie w twórczości Foucault, Derridy, Deleuze’a, a także Rorty’ego i innych

twórców.

Struktura pracy wspiera i oddaje w pewnym sensie jej generalne założenie,

mianowicie: przedstawienie koncepcji kultury Nietzschego jako „odległej”, lecz

„niewczesnej” inicjacji „nowego sposobu myślenia”, podejmowanego następnie przez

postmodernistów. Rozdział pierwszy opiewa „nietzscheański fenomen” na przestrzeni

wieków. Zasadniczym przeznaczeniem tego rozdziału jest ogólne przedstawienie

recepcji pism Nietzschego. Rozdział ten także usiłuje uargumentować tezę, że

„Nietzsche współczesny czytany jest nie tylko w optyce narzuconej przez Heideggera

czy Jaspersa, lecz także w optyce zaproponowanej przez Deleuze’a, Foucaulta, Derridę,

Lacoue-Labarthe’a, de Mana, Koffman, Rorty’ego oraz ich uczniów” 1 . Krótka

charakterystyka wybranych stanowisk interpretacyjnych ma także rzucić więcej światła

na problematykę nietzscheańską i jej recepcję postmodernistyczno-

poststrukturalistyczną.

M. P. Markowski, Nietzsche. Filozofia interpretacji, seria Horyzonty Nowoczesności T. 1,

Wydawnictwo Towarzystwa Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 1997, s. 21.

Rozdział drugi jest próbą zarysowania ogólnej teorii kultury Fryderyka

Nietzschego. W tym celu analizuję dorobek filozofa, jak i literaturę temu poświęconą,

by w ogólnym horyzoncie dociekań, wyartykułować te kwestie, które najbardziej wiążą

się z zagadnieniem kultury. Jak powszechnie wiadomo, problematyka kulturowa jest dla

Nietzschego wyjątkowo istotna. Na potwierdzenie tej tezy, warto przywołać słowa

Marcina Miłkowskiego, że „istnieją wprawdzie liczne prace, w których rekonstruuje się

ogólne teorie językowe, ontologiczne (względnie metafizyczne) i teoriopoznawcze

autora Wiedzy radosnej , abstrahując od hermeneutyki i antropologii. Sęk w tym, że

w takich interpretacjach teorie te są mało oryginalne, bardzo niejasne i źle uzasadnione,

a to tylko dlatego, że są na inny temat” 2 . Jednakże faktem jest także, że sama koncepcja

kultury nie mogłaby zaistnieć i samodzielnie egzystować bez oparcia na innych

płaszczyznach wieloaspektowej filozofii Nietzschego. Stąd też uważam za nieodzowne

rozważanie najważniejszych wątków stricte filozoficznych. Dopiero w oparciu o tą

analizę, postaram się dokonać pewnej konkretyzacji teorii kultury Nietzschego.

Rozdział trzeci i czwarty stanowić ma realizację założenia, które wynika z tematu

pracy. Najpierw postaram się przedstawić ogólny charakter myśli nietzscheańskiej

w zestawieniu z generalnymi założeniami, które stanowią wyznaczniki refleksji

postmodernistycznej. W tym celu będę się starał wyodrębnić pewne paralele pomiędzy

tymi dwoma orientacjami, w ich ogólnym ujęciu, powołując się przy tym na intuicyjne

definicje i określenia postmodernizmu. W rozdziale tym zmierzam do pewnego rodzaju

charakterystyki paradygmatu postmodernistycznego i nietzscheańskiego oraz próby

zestawienia i ukazania ich wzajemnych relacji. Konkretnie staram się wykazać, że

dyskurs postmodernistyczny w dużej mierze wywodzi się i rozwija, czerpiąc wiele

z refleksji dokonanej przez Nietzschego.

W rozdziale ostatnim staram się uargumentować swe dociekania konkretnymi

przykładami śladów nietzscheańskich w koncepcjach twórców postmodernistycznych.

Podobnie jak w poprzednich rozdziałach, również tu powołuję się na literaturę

problemową, wykład koncepcji samych autorów oraz charakterystyki tych pomysłów

poczynione przez znawców tematu. W pewnej mierze posiłkuję się także zapisami

wywiadów, publikacjami listów i korespondencji – słowem – wszystkimi dostępnymi

źródłami, w których odnaleźć można ślady i odwołania do pomysłów Nietzschego.

M. Miłkowski, Czy Nietzsche mógł mieć rację?, [w:] „Przegląd Filozoficzno-Literacki”, nr 1 (1)

2002, Warszawa, Instytut Filozofii UW, s. 217. Fragmenty z tego artykułu cytuję na podstawie

wydania on-line, http://www.pfl.uw.edu.pl/index.php?

option=com_content&task=view&id=178&Itemid=43 z dnia 15 marca 2007 r.

Wiele z tych korelacji wyrażonych jest explicite przez samych myślicieli

postmodernistycznych, inne są im imputowane przez badaczy i znawców problematyki

lub też wynikają pośrednio z przyjmowanego stanowiska.

Cały wywód bazuje na literaturze, której wykaz podaję w bibliografii. Z uwagi na

fakt, iż zasobnym źródłem informacji na ten temat okazał się Internet, często odwołuję

się do tekstów tam zamieszczonych, zwracając przy tym uwagę na autorstwo oraz

poziom i wiarygodność prezentowanych tam opinii. W dużym stopniu, prócz wydań

tradycyjnych (książkowych), korzystam też z internetowych wydań dzieł Nietzschego,

zamieszczonych na stronie www.nietzsche.pl. Kilka powodów zdecydowało o tej

preferencji: przede wszystkim wygoda i większa dostępność, ale także nowe,

poprawione tłumaczenia, oparte na tych pierwotnych (w tym przypadku Leopolda

Staffa) i uzgodnione ze współczesną normą językową (m.in. przez Pawła Pieniążka).

Oczywiście wszystkie cytaty stamtąd zaczerpnięte, porównałem najpierw z wydaniami

tradycyjnymi, by mieć pewność, że są adekwatne i zgodne w swej treści. Tak właśnie

rysują się kwestie formalne niniejszej pracy.

Wracając do zagadnienia treści, chciałbym jeszcze tytułem wstępu zaznaczyć

kilka kwestii, istotnych dla dalszych wywodów. Postmodernistyczna refleksja – ogólnie

rzecz biorąc – podszyta jest pewnym swoistym przeczuciem, który za Fukuyamą

możemy określić „pesymizmem ducha epoki” 3 . Pewna świadomość kresu, poczucie

wyczerpania, brak wyraźnie określonych perspektyw – te i wiele innych znamion

współczesności udzielają się także naukowcom, którzy obserwując otaczający nas

świat, próbują dokonać refleksji adekwatnej czasom i sytuacji cywilizacji. Jedni snują

wręcz apokaliptyczne wizje, przepełnione goryczą i cynizmem, inni starają się malować

obraz rzeczywistości w bardziej ciepłych i jasnych odcieniach. Wszystkim towarzyszy

jednak pewien „niepokój o jutro”. Ma to zapewne związek z przewartościowaniem

paradygmatów modernistycznych, z klęską wielu doktryn polityczno – społecznych,

fiaskiem eksperymentów kulturowych, społecznych, ekonomicznych, itp. Wynikiem

tych kolosalnych zmian w globalnej świadomości rodzaju ludzkiego, jest swoisty

nihilizm, którego przeczucie towarzyszy także twórczości Nietzschego. Podobnie jak

on, również postmoderniści starają się wszelkimi siłami przezwyciężyć aksjologiczny

impas. W tym względzie także unaoczniają się pewne reperkusje nietzscheańskiej

Zob. F. Fukuyama, Koniec historii, przekład Tomasz Bieroń, Marek Wichrowski, Wydawnictwo Zysk

i S-ka, Poznań 1996, s. 22 – 38 .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: