Masaż w nadwrażliwości skóry u dzieci.pdf

MASAĩ

U dzieci z zaburzonym rozwojem psychomotorycznym czĊsto wystĊpuje nadwraĪliwoĞü skóry o róĪnym stopniu nasilenia,

co stanowi dodatkowe utrudnienie w ich prawidáowym rozwoju. W procesie usprawniania moĪe to byü przyczyną uzyski-

wania mniejszych efektów. Dlatego teĪ w niniejszym artykule przedstawiono propozycjĊ modyfikacji masaĪu. Ma on na ce-

lu ograniczenie nadwraĪliwoĞci w obrĊbie skóry poprzez poprawienie sprawnoĞci mechanizmów odpowiedzialnych za zja-

wisko habituacji. Jest to forma masaĪu, która po prostym instruktaĪu moĪe byü systematycznie realizowana w warunkach

domowych przez rodziców dziecka.

MoĪliwoĞci wykorzystania masaĪu

u dzieci z zaburzonym

rozwojem psychomotorycznym

cz. I – MasaĪ w nadwraĪliwoĞci skóry

wykorzystywania różnych form

masażu w usprawnianiu dzieci z zabu-

rzeniami rozwoju psychomotoryczne-

go. Nie zawsze przynoszą one zadowa-

lające rezultaty, co stanowi podstawę

do kwestionowania zasadności wprowa-

dzania elementów masażu do progra-

mu usprawniania dzieci. Dlatego w ni-

niejszym artykule chcemy podzielić się

naszym wieloletnim doświadczeniem

w tym zakresie.

Na początku postawmy sobie pytanie,

jakie problemy może pomóc rozwiązać

masaż u dzieci z zaburzonym rozwojem

psychomotorycznym? Pierwszym z nich

jest nadwrażliwość skóry, która nie za-

wsze jest na tyle silnie zaznaczona, by by-

ła łatwa do rozpoznania. Czasami przyj-

muje umiarkowany charakter i zwłasz-

cza dla rodziców dziecka, którzy prze-

bywają z nim na co dzień, może być nie-

zauważalna.

Rozwój jest silnie uzależniony od

sprawności percepcji skóry, a przy jej

nadwrażliwości, ze względu na odczu-

walny dyskomfort, dziecko może unikać

szeregu czynności, np. leżenia na brzusz-

ku czy brania do rąk przedmiotów nie-

przyjemnych w dotyku.

Drugi problem, jaki najczęściej skła-

nia nas do stosowania masażu w przy-

padku zaburzeń rozwoju psychomoto-

rycznego, to wzmożone napięcie mięśni,

zwane spastycznością. W tym wypadku

nieumiejętne wykonywanie masażu mo-

że doprowadzać wręcz do nasilenia spa-

styczności. Dlatego też stosowanie ma-

sażu w usprawnianiu dzieci budzi wie-

le kontrowersji.

W tym artykule pragniemy skupić

się jedynie na możliwości wykorzysta-

nia elementów masażu w zmniejszaniu

nadwrażliwości skóry z dwóch podsta-

wowych powodów. Pierwszy to taki, że

spastyczności często towarzyszy właśnie

nadwrażliwość skóry i wtedy nie jeste-

śmy w stanie odkształcać mięśni, dopó-

ki jej nie zlikwidujemy. A drugi powód

to ograniczona objętość artykułu, któ-

ra nie pozwala na omówienie dwóch

problemów jednocześnie. Dlatego też

możliwości wykorzystania elementów

masażu w normalizacji napięcia mię-

śni spastycznych poświęcimy następ-

ny artykuł.

trudności występujące podczas ubiera-

nia czy czesania. Dodatkowym utrudnie-

niem w wykryciu tego typu zaburzenia

jest jego różna lokalizacja, a utrzymywa-

nie się takiego stanu w trakcie intensyw-

nego rozwoju dziecka może mieć nieko-

rzystny wpływ.

Stale utrzymująca się nadwrażliwość

skóry może utrudniać koncentrację uwa-

gi dziecka, najpierw na etapie poznaw-

czym, a potem na etapie nauczania. Ze

względu na dużą ilość receptorów doty-

ku o nieprawidłowej percepcji, występu-

jących w obrębie dłoni i palców, zaburze-

niu może ulegać także rozwój małej mo-

toryki. W takim przypadku dziecko mo-

że unikać dotykania i chwytania przed-

miotów o mniej przyjemnej powierzch-

ni. Duża motoryka u dziecka, szczegól-

nie we wczesnym rozwoju, może również

ulegać zaburzeniu na skutek nadwrażli-

wości w zakresie czucia dotyku. Przykła-

dem tego jest chociażby unikanie leże-

nia na brzuchu i raczkowania (gdyż skóra

na przedniej części tułowia jest bardziej

wrażliwa od skóry na plecach) czy też nie-

przyjmowanie pozycji pionowej z powo-

du nadwrażliwości stóp. Takie przykłady

można mnożyć.

NadwraĪliwoĞü

czucia powierzchownego

Wskutek uszkodzeń układu nerwowego

często dochodzi do zaburzenia czucia do-

tyku, a jednym z jego objawów jest nad-

wrażliwość skóry o różnym stopniu na-

silenia i nie zawsze łatwa do wykrycia,

szczególnie w przypadku, gdy do zabu-

rzenia czucia powierzchownego doszło

w okresie okołoporodowym i w konse-

kwencji dziecko wzrastało wraz z zabu-

rzonym lub niewłaściwie wykształconym

czuciem skóry. W takim przypadku dziec-

ko nie potrafi zasygnalizować występują-

cej nadwrażliwości, gdyż nie ma punktu

odniesienia do stanu prawidłowego, a ro-

dzice, przebywając z nim na co dzień,

często nie zauważają objawów nadwraż-

liwości, choć mimowolnie dostrzegają

Habituacja – przyzwyczajenie

Jak postępować w takim przypadku? Na

podstawie naszego wieloletniego do-

świadczenia praktycznego proponuje-

my wyjść na wstępie z następującego

założenia teoretycznego, które pozwoli

nam wypracować metodykę masażu w ce-

lu poprawienia czucia skóry i tym samym

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2007

O d dawna podejmowane są próby

MASAĩ

ograniczenia występowania jej nadwraż-

liwości. Punktem wyjścia jest zjawisko

habituacji, zwane też przyzwyczajeniem.

Jest to zmniejszenie częstotliwości i am-

plitudy reakcji, które występują na skutek

powtarzanej stymulacji bez udziału ada-

ptacji sensorycznej i zmęczenia.

W pewnym uproszczeniu można po-

wiedzieć, że habituacja zachodzi wtedy,

gdy podrażnienie skóry jest wielokrotnie

powtarzane, a nie towarzyszą mu żadne

czynniki powodujące wzbudzenie. Wów-

czas reakcja orientacyjna na taki bodziec

stopniowo maleje i w końcu może za-

niknąć (ryc.1). W przypadku nadwrażli-

wości skóry możemy założyć, że spraw-

ność mechanizmów habituacji jest ogra-

niczona, powodując tym samym, że re-

akcja postrzegania (orientacyjna) jest re-

akcją dominującą na bodźce oddziaływu-

jące na skórę w sposób ciągły, np. no-

sząc ubranie czy pozostając w kontak-

cie z podłożem.

Jak zatem postępować, gdy mamy do

czynienia z nadwrażliwą skórą, a reak-

cja postrzegania jest reakcją dominującą?

Najpierw powinniśmy poznać podstawo-

we cechy habituacji. Pierwsza z nich mó-

wi, że jeśli jakikolwiek bodziec wyzwa-

la specyficzną reakcję, to powtórne jego

zastosowanie prowadzi do zmniejszenia

reakcji, tzn. rozwija się przyzwyczajenie

(habituacja). Wielkość reakcji zmniejsza

się wraz z liczbą powtórzeń, aż do zaniku

reakcji na ten rodzaj bodźca (ryc. 1). Dru-

ga cecha mówi, że jeżeli przyzwyczaje-

nie w pełni się rozwinęło (nastąpiła prze-

rwa w reakcjach), to po przerwie w sty-

mulacji reakcje spontanicznie ponownie

się pojawiają (ryc. 2). Natomiast trzecia

cecha mówi, że jeżeli próby wywoływa-

nia habituacji, a następnie spontanicz-

nego przywracania reakcji powtarzają

się, to wynikiem tego jest szybsze rozwi-

janie się procesu habituacji (ryc. 3). Za-

chodzi wtedy zjawisko potencjacji przy-

zwyczajenia.

Należy także pamiętać o tym, że przy

niewłaściwym oddziaływaniu na skó-

rę można doprowadzać do utrwalania

(ryc. 4) lub wręcz pogłębiania jej nad-

wrażliwości. Jest to zasada mówiąca

o tym, że zastosowanie innego, bardzo in-

tensywnego bodźca, nazywanego „ekstra

bodźcem”, wyzwala odtworzenie (dysha-

bituację) reakcji zmniejszonej uprzednio

w wyniku habituacji (ryc. 5). Jest to ob-

jaw bardzo znany i traktowany jako pod-

stawowy dowód przeciw udziałowi zmę-

czenia w procesie habituacji. I na koniec

stwierdzenie, że przy powtórnym zastoso-

waniu nagłego bodźca („ekstra bodźca”)

efekt habituacji zmniejsza się (jest to tzw.

przyzwyczajenie dyshabituacji).

BODZIEC

Ryc. 1. Symboliczne przedstawienie zjawiska habituacji

BODZIEC

MasaĪ w nadwraĪliwoĞci skóry

Dysponując powyższą wiedzą dotyczącą

habituacji i dyshabituacji, należy w przy-

padku nadwrażliwości skóry zadać pyta-

nie: jaką strategię powinniśmy przyjąć,

aby zmniejszyć lub zlikwidować nad-

wrażliwość skóry w zakresie czucia doty-

ku? Powyższy rodzaj wrażenia jest wywo-

ływany przez zadziałanie czynnika me-

chanicznego powodującego odkształce-

nie jedynie naskórka i warstwy brodaw-

kowatej skóry właściwej wraz z włosami

leżącymi na jej powierzchni. Dlatego naj-

lepszym czynnikiem, jaki możemy w tym

przypadku stosować, jest masaż w formie

głaskania. Może on przyjmować różne

formy i być stosowany z różną intensyw-

nością. Jednakże w przypadku oddziały-

wania jedynie na receptory dotyku należy

stosować formę bardzo delikatną.

Śledząc literaturę dotyczącą przykła-

dów wykorzystania masażu w usprawnia-

niu dzieci z zaburzonym rozwojem psy-

chofizycznym, możemy natrafić przede

wszystkich na opisy stosowania technik

głaskania o stałym rytmie i wielokrot-

nych powtórzeniach. Takie formy mają

swoje uzasadnienie w wielu ostatnio uka-

zujących się pracach, mówiących o sty-

mulującym oddziaływaniu czynnika me-

chanicznego na rozwój dziecka. Jest to

oczywiście logiczne i w pełni zrozumia-

łe, gdyż dotyk to najbardziej pierwotna

forma komunikowania się istoty żywej

z otoczeniem i z tego względu odgrywa

szczególną rolę w życiu małego dziecka.

Ryc. 2. Spontaniczne odnowienie reakcji postrzegania

BODZIEC

Ryc. 3. Potencjacja przyzwyczajenia

BODZIEC

Ryc. 4. Rozwijanie siĊ przyzwyczajenia w zaleĪnoĞci od intensywnoĞci bodĨca

BODZIEC

Ryc. 5. Przyzwyczajenie dyshabituacji

32 REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2007

MASAĩ

W tym miejscu można zadać kolejne py-

tanie: czy takie formy masażu wystarczą

do rozwiązania problemu nadwrażliwo-

ści w zakresie dotyku? Czy przypadkiem,

wykonując prosty masaż polegający na

wielokrotnym wykonywaniu głaskania,

nie doprowadzimy do utrwalenia istnie-

jącej nadwrażliwości lub też do jej po-

głębienia?

Na podstawie własnych doświadczeń

terapeutycznych z dziećmi z zaburzonym

rozwojem psychomotorycznym oraz dys-

ponując dobrym przygotowaniem mery-

torycznym z zakresu masażu, wypraco-

waliśmy jego zmodyfikowaną formę. Pod-

stawowym zadaniem w tego typu postę-

powaniu jest przede wszystkim znalezie-

nie takiej formy odkształcania powierz-

chownego skóry, którą dziecko zaakcep-

tuje i polubi. Jest to bardzo ważne, gdyż

pozwoli nam rozbudowywać z czasem ja-

kość i intensywność podrażniania skóry.

Najczęściej stosuje się szeroki, płaski pę-

dzel z miękkim, długim włosiem lub mięk-

kie futerko (rys. 6). W celu zmniejszenia

wrażliwości, możemy skórę posypać tal-

kiem. Bardzo ważnym elementem takie-

go działania jest wykonywanie głaskania

z włosem, szczególnie w pierwszym okre-

sie terapii, co jest związane z tym, że wło-

sy wyrastają ze skóry nie pod kątem pro-

stym, lecz lekko pochylone.

Pamiętając o tym, że w skórze włos

jest otoczony włóknem nerwowym two-

rzącym receptor mieszka włosowego,

w przypadku wykonywania głaskania

pod włos będziemy podrażniać dodat-

kowy receptor dotyku – receptor miesz-

ka włosowego – i tym samym znacznie

zwiększymy intensywność naszego od-

działywania. Może to doprowadzać do

nasilenia nadwrażliwości i zniechęcenia

dziecka do dalszej terapii. Natomiast for-

ma głaskania z użyciem pędzla lub futer-

ka zgodnie z przebiegiem włosa powinna

być rozpoczynana od tych obszarów skó-

ry, które wykazują najmniejszą nadwraż-

liwość. Są to zazwyczaj obszary skóry le-

żące nad prostownikami i odwodzicie-

lami, gdzie skóra jest grubsza i posiada

mniejszą ilość receptorów dotyku. Taka

forma głaskania powtarzana wielokrot-

nie pozwala na wywołanie zjawiska ha-

bituacji (rys. 7-10).

Znając mechanizm działania habitu-

acji, mamy jednak świadomość, że to nie

wystarczy do trwałego zmniejszenia nad-

wrażliwości skóry. Dlatego też po wywo-

łaniu habituacji powinniśmy zmienić in-

tensywność bodźca oddziaływującego na

skórę, np. zmieniając kierunek głaska-

nia na przeciwny (pod włos), i tym sa-

mym wywołać dyshabituację, czyli reak-

cję orientacji, a następnie ponownie po-

wrócić do głaskania z włosem, by ponow-

nie wywołać habituację. Powtarzając ta-

kie czynności wielokrotnie, uwzględnia-

jąc wrażliwość dziecka i jego wydolność,

możemy zapoczątkować rozwój przyzwy-

czajenia na podrażnienia skóry.

Jeśli metodyka głaskania w formie pę-

dzelkowania lub futerkowania będzie sys-

tematycznie powtarzana, to po pewnym

czasie może doprowadzić do poprawie-

nia sprawności mechanizmów habitu-

acji i dyshabituacji, skracając czas nie-

zbędny do ich wywoływania. Jest to moż-

liwe w wyniku uruchomienia plastycz-

ności układu nerwowego, polegającej na

reorganizacji połączeń synaptycznych

w ośrodkach nerwowych odpowiedzial-

nych za przyjmowanie i analizowanie

bodźców dotykowych pochodzących ze

skóry. Jest to oczywiście jedynie propozy-

cja wzbogacenia działań terapeutycznych

stosowanych w pracy z dziećmi z zabu-

rzonym rozwojem psychomotorycznym.

Nasze dotychczasowe doświadczenia

praktyczne oraz próby oceny efektyw-

ności tego typu działań, pomimo trudno-

ści metodologicznych, zachęcają nas do

podejmowania dalszych badań w tym kie-

runku.

Część II opracowania w „RwP” 2/07.

K RZYSZTOF K ASSOLIK ,

W ALDEMAR A NDRZEJEWSKI

PaĔstwowa Medyczna

WyĪsza Szkoáa Zawodowa w Opolu

Kierunek Fizjoterapia

Rys. 6. Przykáad pĊdzla, który moĪe byü wykorzystany do terapii

Rys. 7. Kierunki pĊdzelkowania na tuáowiu

Rys. 8. Kierunki pĊdzelkowania na nogach

Rys. 9. Kierunki pĊdzelkowania na koĔczynach

górnych

Rys. 10. Kierunki pĊdzelkowania na stopach

REHABILITACJA W PRAKTYCE 1/2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: