Lalka tom 1.pdf

LALKA

W początkach roku 1878, kiedy świat polityczny zajmował się pokojem san-stefańskim,

wyborem nowego papieża albo szansami europejskiej wojny, warszawscy kupcy tudzież

inteligencja pewnej okolicy Krakowskiego Przedmieścia niemniej gorąco interesowała się

przyszłością galanteryjnego sklepu pod firmą J. Mincel i S. Wokulski. W renomowanej

jadłodajni, gdzie na wieczorną przekąskę zbierali się właściciele składów bielizny i składów

win, fabrykanci powozów i kapeluszy, poważni ojcowie rodzin utrzymujący się z własnych

funduszów i posiadacze kamienic bez zajęcia, równie dużo mówiono o uzbrojeniach Anglii,

jak o firmie J. Mlncel i S. Wokulski. Zatopieni w kłębach dymu cygar i pochyleni nad

butelkami z ciemnego szkła, obywatele tej dzielnicy jedni zakładali się o wygranę lub

przegranę Anglii, drudzy o bankructwo Wokulskiego; jedni nazywali geniuszem Bismarcka,

drudzy - awanturnikiem Wokulskiego; jedni krytykowali postgpowanie prezydenta

MacMahona, inni twierdzili, że Wokulski jest zdecydowanym wariatem, jeżeli nie czymś

gorszym...

Pan Deklewski, fabrykant powozów, który majątek i stanowisko zawdzięczał wytrwałej pracy

w jednym fachu, tudzież radca Węgrowicz, który od dwudziestu lat był człankiem -

opiekunem jednego i tego samego Towarzystwa Dobroczynności, znali S. Wokulskiego

najdawniej i najgłośniej przepowiadali mu ruinę. - Na ruinie bowiem i niewypłacalności -

mówił pan Deklewski - musi skończyć człowiek, który nie pilnuje siç jednego fachu i nie

umie uszanować darów łaskawej fortuny. - Zaś radca Węgrowicz po każdej również głębokiej

sentencji swego przyjaciela dodawał:

- Wariat! wariat!... Awanturnik!... Józiu, przynieś no jeszcze piwa A która, to butelka?

- Szósta, panie radco. Służę piorunem!... - odpowiadał Józio.

- Już szósta?... Jak ten czas leci!... Wariat! Wariat! - mruczał radca Węgrowicz.

Dla osób posilających się w tej co radca jadłodajni, dla jej właściciela, subiektów i chłopców

przyczyny klęsk mających paść na S. Wokulskiego i jego sklep galanteryjny były tak jasne

jak gazowe płomyki oświetlające zakład. Przyczyny te tkwiły w niespokojnym charakterze, w

awanturniczym życiu, zresztą w najświeższym postępku człowieka, który mając w ręku

pewny kawałek chleba i możność uczęszczania do tej oto tak przyzwoitej restauracji,

dobrowolnie wyrzekł się restauracji, sklep zostawił na Opatrzności boskiej, a sam z całą

gotówką odziedziczoną po żonie pojechał na turecką wojnę robić majątek.

- A może go i zrobi... Dostawy dla wojska to gruby interes - wtrącił pan Szprot, ajent

handlowy, który bywał tu rzadkim gościem.

- Nic nie zrobi - odparł pan Deklewski - a tymczasem porządny sklep diabli wezmą. Na

dostawach bogacą się tylko Żydzi i Niemcy; nasi do tego nie mają głowy.

- A może Wokulski ma głowę?

- Wariat! wariat!... - mruknął radca. - Podaj no, Józiu, piwa. Która to?...

- Siódma buteleczka, panie radco. Służę piorunem.

- Już siódma?... Jak ten czas leci, jak ten czas leci...

Ajent handlowy, który z obowiązków stanowiska potrzebował mieć o kupcach wiadomości

wszechstronne i wyczerpujące, przeniósł swoją butelkę i szklankę do stołu radcy i topiąc

słodkie wejrzenie w jego załzawionych oczach, spytał zniżonym głosem:

- Przepraszam, ale... dlaczego pan radca nazywa Wokulskiego wariatem?... Może mogę

służyć cygarkiem... Ja trochę znam Wokulskiego. Zawsze wydawał mi się człowiekiem

skrytym i dumnym. W kupcu skrytość jest wielką zaletą, duma wadą. Ale żeby Wokulski

zdradzał skłonności do wariacji, tegom nie spostrzegł.

Radca przyjął cygaro bez szczególnych oznak wdzięczności. Jego rumiana twarz, otoczona

pękami siwych włosów nad czołem, na brodzie i na policzkach, była w tej chwili podobna do

krwawnika oprawionego w srebro.

- Nazywam go - odparł, powoli ogryzając i zapalając cygaro nazywam go wariatem, gdyż go

znam lat... Zaczekaj pan... Piętnaście...siedemnaście... osiemnaście... Było to w roku 1860...

Jadaliśmy wtedy u Hopfera. Znałeś pan Hopfera?...

- Phi...

- Otóż Wokulski był wtedy u Hopfera subiektem i miał już ze dwadzieścia parę lat.

- W handlu win i delikatesów?

- Tak. I jak dziś Józio, tak on wówczas podawał mi piwo, zrazy nelsońskie...

- I z tej branży przerzucił się do galanterii? - wtrącił ajent.

- Zaczekaj pan - przerwał radca. - Przerzucił się, ale nie do galanterii, tylko do Szkoły

Przygotowawczej, a potem do Szkoły Głównej, rozumie pan?... Zachciało mu się być

uczonym!...

Ajent począł chwiać głową w sposób oznaczający zdziwienie.

- Istna heca - rzekł. - I skąd mu to przyszło?

- No skąd! Zwyczajnie - stosunki z Akademią Medyczną, ze Szkołą Sztuk Pięknych... Wtedy

wszystkim paliło się we łbach, a on nie chciał być gorszym od innych. W dzień służył

gościom przy bufecie i prowadził rachunki, a w nocy uczył się...

- Licha musiała to być usługa.

- Taka jak innych - odparł radca, niechętnie machając ręką.-Tylko że przy posłudze był,

bestia, niemiły; na najniewinniejsze słówko marszczył się jak zbój... Rozumie się,

używaliśmy na nim, co wlazło, a on najgorzej gniewał się, jeżeli nazwał go kto “panem

konsyliarzem". Raz tak zwymyślał gościa, że mało obaj nie porwali się za czuby.

- Naturalnie, handel cierpiał na tym.

- Wcale nie! Bo kiedy po Warszawie rozeszła się wieść, że subiekt Hopfera chce wstąpić do

Szkoły Przygotowawczej, tłumy zaczęły tam przychodzić na śniadanie. Osobliwie roiła się

studenteria.

- I poszedł też do Szkoły Przygotowawczej?

- Poszedł i nawet zdał egzamin do Szkoły Głównej. No, ale co pan powiesz - ciągnął radca

uderzając ajenta w kolano - że zamiast wytrwać przy nauce do końca, niespełna w rok rzucił

szkołę...

- Cóż robił?

- Otóż, co... Gotował wraz z innymi piwo, które do dziś dnia pijemy, i sam w rezultacie oparł

się aż gdzieś koło Irkucka.

- Heca, panie! - westchnął ajent handlowy.

- Nie koniec na tym... W roku 1870 wrócił do Warszawy z niewielkim fundusikiem. Przez pół

roku szukał zajęcia, z daleka omijając handle korzenne, których po dziś dzień nienawidzi, aż

nareszcie przy protekcji swego dzisiejszego dysponenta, Rzeckiego, wkręcił się do sklepu

Minclowej, która akurat została wdową, i - w rok potem ożenił się z babą grubo starszą od

niego.

- To nie było głupie - wtrącił ajent.

- Zapewne. Jednym zamachem zdobył sobie byt i warsztat, na którym mógł spokojnie

pracować do końca życia. Ale też miał on krzyż Pański z babą!

- One to umieją...

- Jeszcze jak! - prawił radca. - Patrz pan jednakże, co to znaczy szczęście. Półtora roku temu

baba objadła się czegoś i umarła, a Wokulski po czteroletniej katordze został wolny jak

ptaszek, z zasobnym sklepem i trzydziestu tysiącami rubli w gotowiźnie, na którą pracowały

dwa pokolenia Minclów.

- Ma szczęście.

- Miał - poprawił radca - ale go nie uszanował. Inny na jego miejscu ożeniłby się z jaką

uczciwą panienką i żyłby w dostatkach; bo co to, panie, dziś znaczy sklep z reputacją i w

doskonałym punkcie!... Ten jednak, wariat, rzucił wszystko i pojechał robić interesa na

wojnie. Milionów mu się zachciało czy kiego diabła.

- Może je będzie miał - odezwał się ajent.

- Ehe! - żachnął się radca. - Daj no, Józiu, piwa. Myślisz pan, że w Turcji znajdzie jeszcze

bogatszą babę aniżeli nieboszczka Minclowa?.. Józiu!...

- Służę piorunem!... Jedzie ósma...

- Ósma? - powtórzył radca - to być nie może. Zaraz... Przedtem była szósta, potem siódma... -

mruczał zasłaniając twarz dłonią.- Może być, że ósma. Jak ten czas leci!...

Mimo posępne wróżby ludzi trzeźwo patrzących na rzeczy sklep galanteryjny pod firmą J.

Mincel i S. Wokulski nie tylko nie upadł, ale nawet robił dobre interesa. Publiczność

zaciekawiona pogłoskami o bankructwie coraz liczniej odwiedzała magazyn, od chwili zaś

kiedy Wokulski opuścił Warszawę, zaczęli zgłaszać się po towary kupcy rosyjscy.

Zamówienia mnożyły się, kredyt za granicą istniał, weksle były płacone regularnie, a sklep

roił się gośćmi, którym ledwo mogli wydołać trzej subiekci: jeden mizerny blondyn,

wyglądający, jakby co godzinę umierał na suchoty, drugi szatyn z brodą filozofa a ruchami

księcia i trzeci elegant, który nosił zabójcze dla płci pięknej wąsiki, pachnąc przy tym jak

laboratorium chemiczne.

Ani jednak ciekawość ogółu, ani fizyczne i duchowe zalety trzech subiektów, ani ·nawet

ustalona reputacja sklepu może nie uchroniłaby go od upadku, gdyby nie zawiadował nim

czterdziestoletni pracownik firmy, przyjaciel i zastępca Wokulskiego, pan Ignacy Rzecki.

Pan Ignacy od dwudziestu pięciu lat mieszkał w pokoiku przy sklepie. W ciągu tego czasu

sklep zmieniał właścicieli i podłogę, szafy i szyby w oknach, zakres swojej działalności i

subiektów; ale pokój pana Rzeckiego pozostał zawsze taki sam. Było w nim to samo smutne

okno, wychodzące na to samo podwórze, z tą samą kratą, na której szczeblach zwieszała się

być może ćwierćwiekowa pajęczyna, a z pewnością ćwierćwiekowa firanka, niegdyś zielona,

obecnie wypłowiała z tęsknoty za słońcem.

Pod oknem stał ten sam czarny stół obity suknem, także niegdyś zielonym, dziś tylko

poplamionym. Na nim wielki czarny kałamarz wraz z wielką czarną piaseczniczką,

przymocowaną do tej samej podstawki - para mosiężnych lichtarzy do świec łojowych,

których już nikt nie palił, i stalowe szczypce, którymi już nikt nie obcinał knotów. Żelazne

łóżko z bardzo cienkim materacem, nad nim nigdy nie używana dubeltówka pod nim pudło z

gitarą, przypominające dziecinną trumienkę, wąska kanapka obita skórą, dwa krzesła również

skórą obite, duża blaszana miednica i mała szafa ciemnowiśniowej barwy stanowiły

umeblowanie pokoju, który ze względu na swoją długość i mrok w nim panujący zdawał się

być podobniejszym do grobu aniżeli do mieszkania.

Równie jak pokój, nie zmieniły się od ćwierć wieku zwyczaje pana Ignacego.

Rano budził się zawsze o szóstej; przez chwilę słuchał, czy idzie leżący na krześle zegarek, i

spoglądał na skazówki, które tworzyły jedną linię prostą. Chciał wstać spokojnie, bez

awantur; ale że chłodne nogi i nieco zesztywniałe ręce nie okazywały się dość uległymi jego

woli, więc zrywał się, nagle wyskakiwał na środek pokoju i rzuciwszy na łóżko szlafmycę,

biegł pod piec do wielkiej miednicy, w której mył się od stóp do głów, rżąc i parskając jak

wiekowy rumak szlachetnej krwi, któremu przypomniał się wyścig. Podczas obrządku

wycierania się kosmatymi ręcznikami z upodobaniem patrzył na swoje chude łydki i

zarośnięte piersi mrucząc:

“No, przecie nabieram ciała".

W tym samym czasie zeskakiwał z kanapki jego stary pudel Ir z wybitym okiem i mocno

otrząsnąwszy się, zapewne z resztek snu, skrobał do drzwi, za którymi rozlegało się pracowite

dmuchanie w samowar. Pan Rzecki, w, ciąż ubierając się z pośpiechem, wypuszczał psa,

mówił dzień dobry służącemu, wydobywał z szafy imbryk, mylił się przy zapinaniu

mankietów, biegł na podwórze zobaczyć stan pogody, parzył się gorącą herbatą, czesał się nie

patrząc w lustro i o wpół do siódmej był gotów.

Obejrzawszy się, czy ma krawat na szyi, a zegarek i portmonetkę w kieszeniach, pan Ignacy

wydobywał ze stolika wielki klucz i trochę zgarbiony, uroczyście otwierał tylne drzwi sklepu

obite żelazną blachą. Wchodzili tam obaj ze służącym, zapalali parę płomyków gazu i

podczas gdy służący zamiatał podłogę, pan Ignacy odczytywał przez binokle ze swego

notatnika rozkład zajęć na dzień dzisiejszy.

“Oddać w banku osiemset rubli, aha... Do Lublina wysłać trzy albumy, tuzin portmonetek...

Właśnie!... Do Wiednia przekaz na tysiąc dwieście guldenów... Z kolei odebrać transport...

Zmonitować rymarza za nieodesłanie walizek... Bagatela!... Napisać list do Stasia...

Bagatela..."

Skończywszy czytać zapalał jeszcze kilka płomieni i przy ich blasku robił przegląd towarów

w gablotkach i szafach.

“Spinki, szpilki, portmonety... dobrze... Rękawiczki, wachlarze, krawaty... tak jest... Laski,

parasole, sakwojaże... A tu - albumy, neseserki... Szafirowy wczoraj sprzedano, naturalnie!...

Lichtarze, kałamarze, przyciski... Porcelana... Ciekawym, dlaczego ten wazon odwrócili?...Z

pewnością... Nie, nie uszkodzony... Lalki z włosami, teatr, karuzel...Trzeba na jutro postawić

w oknie karuzel, bo już fontanna spowszedniała. Bagatela!... Ósma dochodzi... Założyłbym

się, że Klejn będzie pierwszy a Mraczewski ostatni. Naturalnie... Poznał się z jakąś

guwernantką i już jej kupił neseserkę na rachunek i z rabatem... Rozumie się...Byle nie zaczął

kupować bez rabatu i bez rachunku..."

Tak mruczał i chodził po sklepie przygarbiony, z rękoma w kieszeniach, a za nim jego pudel.

Pan od czasu do czasu zatrzymywał się i oglądał jakiś przedmiot, pies przysiadał na podłodze

i skrobał tylną nogą gęste kudły, a rzędem ustawione w szafie lalki, małe, średnie i duże,

brunetki i blondynki, przypatrywały się im martwymi oczami. Drzwi od sieni skrzypnęły i

ukazał się pan Klejn, mizerny subiekt, ze smutnym uśmiechem na posiniałych ustach.

- A co, byłem pewny, że pan przyjdziesz pierwszy. Dzień dobry- rzekł pan Ignacy. - Paweł!

gaś światło i otwieraj sklep.

Służący wbiegł ciężkim kłusem i zakręcił gaz. Po chwili rozległo się zgrzytanie ryglów,

szczękanie sztab i do sklepu wszedł dzień, jedyny gość, który nigdy nie zawodzi kupca.

Rzecki usiadł przy kantorku pod oknem. Klejn stanął na zwykłym miejscu przy porcelanie.

- Pryncypał jeszcze nie wraca, nie miał pan listu? - spytał Klejn.

- Spodziewam się go w połowie marca, najdalej za miesiąc.

- Jeżeli go nie zatrzyma nowa wojna.

- Staś... Pan Wokulski - poprawił się Rzecki - pisze mi, że wojny nie będzie.

- Kursa jednak spadają, a przed chwilą czytałem, że flota angielska wpłynęła na Dardanele.

To nic, wojny nie będzie. Zresztą - westchnął pan Ignacy - co nas obchodzi wojna, w której

nie przyjmie udziału Bonaparte.

- Bonapartowie skończyli już karierę.

- Doprawdy?... - uśmiechnął się ironicznie pan Ignacy. - A na czyjąż korzyść MacMahon z

Ducrotem układali w styczniu zamach stanu?... Wierz mi, panie Klejn, bonapartyzm to

potęga!...

- Jest większa od niej.

- Jaka? - oburzył się pan. Ignacy. - Może republika z Gambettą?... - Może Bismarck?..

- Socjalizm... - szepnął mizerny subiekt kryjąc się za porcelanę.

Pan Ignacy mocniej zasadził binokle i podniósł się na swym fotelu, jakby pragnąc jednym

zamachem obalić nową teorię, która przeciwstawiała się jego poglądom, lecz poplątało mu

szyki wejście drugiego subiekta z brodą.

- A, moje uszanowanie panu Lisieckiemu! - zwrócił się do przybyłego. - Zimny dzień mamy,

prawda? Która też godzina w mieście, bo mój zegarek musi się spieszyć. Jeszcze chyba nie

ma kwadransa na dziewiątą?..

- Także koncept... Pański zegarek zawsze spieszy się z rana, a późni wieczorem - odparł

cierpko Lisiecki ocierając szronem pokryte wąsy.

- Założę się, żeś pan był wczoraj na preferansie.

- Ma się wiedzieć. Cóż pan myślisz, że mi na całą dobę wystarczy widok waszych galanterii i

pańskiej siwizny?

- No; mój panie, wolę być trochę szpakowatym aniżeli łysym - oburzył się pan Ignacy.

- Koncept!... - syknął pan Lisiecki. - Moja łysina, jeżeli ją kto dojrzy, jest smutnym

dziedzictwem rodu, ale pańska siwizna i gderliwy charakter są owocami starości, którą...

chciałbym szanować.

Do sklepu wszedł pierwszy gość: kobieta ubrana w salopę i chustkę na głowie, żądająca

mosiężnej spluwaczki... Pan Ignacy bardzo nisko ukłonił się jej i ofiarował krzesło, a pan

Lisiecki zniknął za szafami i wróciwszy po chwili doręczył interesantce ruchem pełnym

godności żądany przedmiot. Potem zapisał cenę spluwaczki na kartce, podał ją przez ramię

Rzeckiemu i poszedł za gablotkę z miną bankiera, który złożył na cel dobroczynny kilka

tysięcy rubli.

Spór o siwiznę i łysinę był zażegnany.

Dopiero około dziewiątej wszedł, a raczej wpadł do sklepu pan Mraczewski, piękny,

dwudziestoletni blondynek, z oczyma jak gwiazdy, z ustami jak korale, z wąsikami jak zatrute

sztylety. Wbiegł ciągnąc za sobą od progu smugę woni i zawołał:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: