Administracja cesarstwa w starożytnych Chinach
(za Chenga i Han - IV-III w pne)
Terytoria centralne Chin podlegały cesarzowi, a zarządzał nimi dwór. Pozostałe prowincje były królestwami, którymi obdarowywał cesarz, a z czasem je dziedziczono.
Ustrój Chin za Hana cechowało oddzielenie instytucji cesarza (dworu) od aparatu państwa. Cesarz był istotą boską (ale bez "porządku niebiańskiego" - mistyczna) i przewodził kultowi religijnemu.
Życie społeczne sprowadzono do zasad konfucjanizmu (twórcy doktryn społeczno ekonomicznych), które stanowiły, że człowiek nie może istnieć w oderwaniu od ludzi i postępować etycznie od cesarza do poddanego co polegało na wzorowym wypełnianiu praw i dawaniu przykładu innym.
Konfucjanizm opierał się na formule ładu społecznego opartego na zasadzie praktyki cnót i sprawiedliwości. Doktryna ta od 195 r pne aż do 1912r. obowiązywała w Chinach.
Administrację cesarstwa Chin w II-I w pne. dzierżyli 3 książęta - san kung.
*Urząd kanclerza (władza cywilna)
*Urząd sekretarza cesarskiego (władza cywilna)
*Urząd komendanta głównego (wojskowa)
Sprawowali władzę w imieniu cesarza,a wspierało ich 6 ministrów:
*naczelnik kancelarii
*naczelnik departamentu sprawiedliwości
*naczelnik tajnego skarbca cesarskiego
*naczelnik policji
*naczelnik dworu cesarskiego
*naczelnik dóbr cesarskich
Książęta i naczelncu tworzyli tzw. gabinet zewnętrzny (rząd cesarza).
Funkcjonował także gabinet wewnętrzny, który nadzorował administrację ale był ciałem nieformalnym (z reguły członkowie rodziny cesarza).
Prócz tego działała Rada Cenzury, która kontrolowała zgodność działania władzy z porządkiem niebiańskim.
Rozległy obszar Chin wymuszał rozbudowę administracji lokanej. Kraj był podzielony na:
- prowincje (wang-kuo), które z reguły pokrywały sie z ksiestwami
(było ich 31)
- komendatury (chun), które działały na w rejonach przygranicznych i miały status podobny do prowincji
- obwody (hsien)
Prowincje i omendatury dzieliły się na dystrykty, a te z kolei na wioski (li).
Administrację w prowincjach i obwodach sprawowali naczelnicy mianowani przez władze administracji centralnej i jej podlegali.
naczelicy w komendaturach podlegali władzy wojskowej (czyli system był dualny co nie sprzyjało sprawnemu zarządzaniu)
Naczelnicy mieli znaczne kompetencje cywilne i wojskowe oraz sądownicze.
Administracja w cesarstwie Chińskim (w okresie dynastii Tang w 618-907)
Przywrócono ustrój administracyjny z okresu rządów Han. Funkcjonowało 9 głównych urzędów w tym: 3 książęta i 6 ministrów.
Książęta otrzymali tytuły trzech nauczycieli cesarskich i tworzyli Radę Cesarską (bez kompetencji), a faktyczną władzę pełniły 3 urzędy. Między innymi:
Urząd Ministrów - kierowany przez premiera. Urząd dzielił się na 6 ministerstw (na czele stali ministrowie). w tym:
- ministerstwo urzędników - nadzorowało funkcjonowanie urzędów w państwie i organizowało egzaminy państwowe,
- ministerstwo rytów - kontrolowało ceremoniały i protokół dworski,
- ministerstwo robót publicznych - główne inwestycje,
- ministerstwo sprawiedliwości - wydawało prawo, ustalało system kar i procedury sądowe,
- ministerstwo finansów - skarb państwa, określało podatki i zarządzało dobrami państwa
- ministerstwo wojny - obronność, zaopatrzenie wojska, kadry wojska
Po podboju Chin przez Mongołów (XIII-XVw.) nie zmieniono zasadniczych instytucji państwa, ale oddzielono administrację cywilną od wojskowej (Mongołowie pełnili w niej kierownicze stanowiska).
Utworzono nową jednostkę podziału terytorialnego - prowincję - podlegającą bezpośrednio władzy centralnej (pod istniejącymi strukturami).
Za rządów Ming (1368-1644r.) zlikwidowano departamenty i powołano prefektury - jako pośrednie między okręgami i okręgami regencyjmy.
Zarząd państwa w wioskach oparto o system LI-CHIA z czasem rozszerzony o system PAO-CHIA.
*LI-CHIA - grupował rodziny wiejskie w liczbie 110 (10 rodzin najbogatrzych, które sprawowało władzę w wiosce przez rok - rotacyjnie) Odpowiadali za zbiór podatków, roboty publiczne.
*PAO-CHIA - obejmowała ok 1 tysiąc roszin podzielonych na 10 bloków bez względu na więzi i skupiska ludzi (podział sztuczny)
Administracja w starożytnych Indiach
Centralną pozycję zajmował cesarz. Władzę powiązano z religią, która pełniła istotną rolę w życiu społecznym (w tym warstwa kapłańska) .
W porównaniu z Egiptem i Chinami władza cesarska w Indiach nie była tak despotyczna. Cesarz stanowił prawo ale razem z kapłanami.
- Rada - była organem doradczym cesarza - w skałdzie zaufanych urzędników złożona z najważniejszych przedstawicieli arystokracji.
Natomiast władzę administracyjną w imieniu cesarza sprawowała administracja biurokratyczna kierowana przez 8 ministrów (powołanych przez cesarza i przed nim odpowiedzialnych).
- Rada Ministrów (ciało kolegialne) - działa jako organ obradujący pod przewodnictwem cesarza
Na jej posiedzeniach podejmowano najważniejsze decyzje dotyczące polityki państwa, spraw skarbowych i podatkowych.
- Główny poborca podatków - stał na czele administracji skarbowej, która była bardzi rozbudowana. Cesarz utrzymywał ogromną armię i był jej zwierzchnikiem. W praktyce kierowało nią Kolegium Najwyższych Dowódców (30 osób)
Administracja terytorialna Indii miała dualny charakter i była inaczej zorganizowana na wsi i inaczej w miastrach.
WIOSKI tworzyły grupy - każda ze starostą na czele. 10 wsi podlegało staroście wspólnemu, a 20 wsi miało kolejnego starostę.
Podobnie 100 wsi aż do 1 tysiąca wsi. Byłto system pięcioszczeblowy).
Starostowie odpowiadali za przestrzeganie porządku przez mieszkańców oraz innych obowiązków wobec państwa, a także ściganie przestępców.
MIASTA - dla każdego cesarz wyznaczał swojego zarządcę. Obok nich działały ciała kolegialne w postaci rad (w składzie pięcioosobowych kolegiów), które zarządzały sprawami: rzemiosła, handlu, kupców, ewidencji ludności, zgody na osiedlenia, targów w mieście, zakładów tekstylnych, skarb miejski.
Administracja centralna w indiach kontrolowała administrację lokalną przez inspekcje z ministerstw. Administrację Indii oparto na założeniach relogijnych ale inaczej niż w państwach śródziemnomorskich i Chinach.
Pełniła ją społeczność lokalna miast i wsi - był to swoisty samorząd. Administracja imperium Indii (w IV-V w - Guptów) była silnie scentralizowana. Po rozpadzie impreium Guptów Indie zdominowali Arabowie i utworzyli administracje na wzór państw islamskich.
***Sułtan - stał na czele państwa łącząc władzę świecką z religijną;
***Główny wezyr - był najważniejszym pełnomocnikiem Sułtana i zastępował go ws. zarządu wewnętrznego
***Rozwinięto aparat skarbowy oraz organizację wojska
Tereny podporządkowane Arabom podzielono na prowincje (ponad 200). którymi zarządzali namiestnicy - rekrutowali się z rodziny sułtana albo osób z elity muzułmańskiej. Kontrolowali wojsko ii sądy oraz pełnili zwierzchnictwo religijne w prowincji.
Prowincje dzieliły się na okręgi (pargany) - ze starostami na czele (wyznaczanymi przez namiestnika).
Po podboju Indii przez Mongołó - utrzymano w zasadzie funkcjonujący model ustrojowy. Cesarz imperator przejął najwyższą władzę w państwie. Miał on kompetencje: prawodawcze,wykonawcze, sądownicze, religijne i wojskowe. Jako despota ograniczył rolę administracji dot. urzędu wezyra.
Powołano czterech ministrów kierujących najważniejszymi resortami w państwie, w tym:
*** dywan - zarządzał sprawami finansowymi,
*** mir bachsa - sprawy wojskowe,
*** mir saman - gospodarka (rzemiosło, handel)
*** sadr-us-udur - wymiar sprawiedliwości.
Administracja w średniowiecznym cesaratwie japońskim
Japonia jako pańswo jednolite zaistniała dopiero w VII-VIII w. Ukształtowała się silna władza centralna z cesarzem na czele. Wspierana była przez starszyznę rodowo-plemienną (a później arystokrację i wojsko).
Cesarz był najwyższym dowodcą wojsk i sprawował władzę sądowniczą.
Ważny wpływ na kształt administracji miała tzw. reforma Taika z połowy VII w.
Wzorowano się na Chinach (upaństwowiono całą ziemię, którą tylko cesarz mógł dowolnie nadawać). Wprowadzono powiszechne poddaństwo cesarzowi i daniny na rzecz dworu cesarskiego.
Na szczeblu censtralnym administracji utworzono 8 ministerstw, kierowanych przez cesarza za pośrednictwem Kanclerza, który był faktycznym zwierzchnikiem całej administracji.
Kraj podzielono na prowincje i okręgi z mianowanymi urzędnikami podpodządkowanymi władzy centralnej (była pełna centralizacja)
Model tennie trwał długo ze względu na opór arystokracji wojskowej. Nowy model państwa powstał w X-XIIw tzw SZOGUNAT z doradcą wojskowym - szogunem na czele (szogunów od VIIw. mianował cesarz w celu walki z barbarzyńcami). Szoguni odgrywali ważną rolę dopiero od schyłku XII w. kiedy tytuł ten stał się dziedziczny. Szoguni wspólnie z samurajami (rycerzami szlacheckimi) byli główną instytucją państwa (odsunęła cesarza w cień). System rządów szogunów określa się jako bakufu.
W XIVw. najsilniejsza arystokracja wojskowa usamodzielniła się tworząc warstwę książąt z tytułem daimyo. Taka forma ustrojowa (swoista republika arystokratyczna) przetrwała w Japonii do schyłku XVIII w. pomimo wpływów eupopejskich.
Administracja w średniowiecznej Rzeszy Niemieckiej
Królestwo (później cesarstwo) niemieckie ukształtowało się jako związek plemion germańskich. Stanowiło konfederację państw o znacznej samodzielności.
Na czele państwa stał cesarz (król) wybierany na drodze elekcji (spośród kandydatów z rodzin panujacych). Z czasem wprowadzono naszczenie następcy przez papieża. W połowie XIV w Złotą Bulla ograniczobo elektorów do:
* 4 świeckich
i
* 3 duchownych
Po objęciu tronu przez Habsburgów wprowadzono zwyczaj, że nastepca tronu Austrii przyjmował tytuł króa rzymskiego i wybierano go na tron cesarski.
Władza królewska (cesarska) była ograniczona ze względu na luźny związek państw. Cesarz realizował wspólną politykę zagraniczną Niemiec. Król mógł wezwać do świadczenia obowiązków wojskowych i był najwyższym dowódcą wojsk Rzeszy oraz właścicielem dóbr Rzeszy.
Słabość władzy cesarskiej wynikała z braku w państwie instytucji centralnych, a konfederacja nie pozwalała na utworzenie aparatu administracju terytorialnej. Kancelaria Rzeszy podlegała wprawdzie arcykanclerzowi lecz w praktyce kierował nią wynaczony przez cesarza -wicekanclerz.
Na początku XVIw. dla potrzeb sądownictwa w skarbu podzielono Rzeszę na okręgi (Austria, Bawaria, Frankonia, Szwabia, Burgundia, Górna Nadrenia, Nadrenia Elektorska, Dolna Nadrenia - Wesfalia, saksonia Górna i Saksonia Dolna).
W tych okręgach miały być zwoływane sejmiki w clu typowania kandydatów na sędziów Sądu Kameralnego praz ustalenia podatków.
Na szczeblu centralnym funkcjonowały:
*** Rada nadworna - przy cesarzu w składzie najbliższych współpracownikow cesarza
*** Zgromadzenia (Zjazdy nadworne) - działały w składzie wasali cesarza (świeckich i duchownych). Z czasem przekształciły się w stały organ reprezentacyjny (Sejm Rzeszy)
Sejm Rzeszy składał się z reprezentantów jednostek terytorialnych państw Rzeszy. Sejm tworzyły 3 kolegia:
1) elektorskie
2) książęta - panowie Rzeszy
3) miast - od 2. połowy XVw.
Sejm Rzeszy podejmował decyzje ws.:
* wojny i pokoju oraz umów międzynarodowych
* tworzenia jednostek terytorialnych
Nie decydował natomiast ws. podatków
Państwa wchodzące w skład Rzeszy decdowały o swoim ustroju wewnętrznym, co wpływało na ich znaczną różnorodność.
Rzesza Niemiecja w okresie niepełnych trzech stuleci zaczęła odgrywać istotną rolę polityczną na kontynencie. Jednak w wyniku wojny z papiestwem straciła swoje znaczenie. Natomiast brak silnej władzy centralnej uniemożliwił ujednolicenie struktur administracyjnych.
Administracja w średniowiecznej monarchii francuskiej
Francja powstała na gruzach zachodniej części monarchii frankońskiej. Potomkowie Karola Wielkiego doprowadzili rozbicia dzielnicowego, a niezależnymi prowincjami zarządzali hrabiowie, margrabowie, wicehrabiowie.
Po śmierci ostatniego Karolinga jego wasale wysunęli na tron Hugona Kapeta (hrabiego Paryża i Orleanu)
Kapetyngowie wiedzieli o słabości instytucji centralnych i doszło do zerwania więzi z południowa częścią kraku na prawie 2 stulecia.
We Francji obowiązywała zasada - "Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem" - co ograniczało działalności króla. Nie było tam też przymusu lennego ( w przeciwieństwie do Niemiec).
Tron Francji aż do XIIIw obsadzano w drodze elekcji (ale następce desygnowano za życia króla - już od H. Kapeta, a elekcja tylko potwierdzała decyzje króla.
Filip II August ustanowił, że tron obejmie syn pierworodny króla. Król Francji miał podwójną pozycję:
*** jako król Franków (najwyższy władca i zwierzchnij lenników)
*** oraz jako książę Franków, był seniorem (hrabią) Paryża i Orleanu (tzn. jednym z wielu panów seniorów lennych królestwa)
Król jako zwierzchnik seniorów mógł narzucać swoją wolę (jako strażnik pokoju). Wymierzał sprawiedliwość (ograniczało to kompetencje sądownicze jego wasali i Kościoła). Ponadto był strażnikiem suwerenności królewskiej (niezależności królestwa od cesarstwa i papiestwa).
Król sprawował administrację państwa przez swój dwór, w tym przez:
- Kurię królewską - grupowała najbliższych współpracowników króla (jako substytut instytucji wiecu, potem pół marcowych i majowych). Początkowo na jej czele stał Wielki Seneszal ( jako dowódca sił zbrojnych podległych królowi oraz zwierzchnik urzędników królewskich w terenie). Seneszal w imieniu króla przewodził sądowi królewskiemu. Po likwidacji tego urzędu kompetencje Seneszala przejęli:
^^ konetabl - nad wojskiem
^^ kanclerz - sprawy cywilne, które z czasem przejął:
^ strażnik pamięci - później powrócono do urzędu kanclerza powierzając te funkcje niższym rangą duchownym, a w dalszych latach osobom świeckim.
Kapetyngowie wzmacniali swoja pozycję eliminując ze składu Kurii Królewskiej seniorów (dygnitarzy), którzy byli im przeciwni. Doprowadziło to do wyłonienia 3 nowych instytucji ściśle związanych z monarcha, tzn. :
- Rady królewskiej - składającej się z osób najbardziej zaufanych
- Parlamentu - organu o kompetencjach sądowniczych
- Izba Obrachunkowa - odpowiadała za sprawy skarbowe
We Francji nie było jednolitego zarządu terytorialnego (był tylko na terenie domeny królewskiej).
Początkowo funkcje hrabiów w urzędach terytorialnych pełnili wicehrabiowie i kasztelani (w monarchi karolińskiej). Z czasem obszary królewskie podzielono na okręgi, którymi zarządzał prewet ( w płd. Francji tzw. bajul). Miał spore kompetencje ws. wojskowych, administracji skarbowej i sądowniczej.
Nadzór nad władzą lokalną sprawowali baliwowie, którzy z końcem XIIw. stali się urzędem nadzowującym (po kilki prewetów).
Na początku XIV w. monarchia francuska stała się państwem publicznoprawnym. Po konfrontacji z Anglią rozpoczęto budowę potęgi królestwa francuskiego z silną władzą królewską:
- wprowadzono poddaństwo królowi całego narodu (na wzór rzymski tj. publicznoprawnego podporządkowania władzy króla)
- rozbudowano Radę Królewską w celu wspierania króla w polityce zagranicznej i wojskowej
- umocniono pozycję stałych radców królewskich (wykształconych w zakresie pełnienia służby na rzecz korony)
W następstwie ciągłych sporów między Radą Królewską i Parlamentem (u schyłkju XV w.) wyodrębniono:
- Wielką Radę - urzędującą w Paryżu (w składzie tylko radców królewskich). Przejęła ona część kompetencji sądowniczych.
- Izbę Orachunkową, która stała się organem profesjonalnym i przejęła zarząd nad: skarbem państwa, administracją dóbr królewskich oraz funkcje sądownicze ws. skarbowych.
System ten przetrwał do końca XVI w. (z modyfikacjami w zakresie kompetencji prewentów i baliwów. Wprowadzono do niego kilka zmian. Rozbudowano Izby Obrachunkowe tworząc nowy system terenowej administracji skarbowej, zmieniono zasady działania wojska od chwili utworzenia urzędów gubernatorów.
Administracja we francuskiej monarchii absolutnej
Zakończenie wojny stuletniej z Anglią (w poł. XV w.) skonsolidowało królestwo i ograniczyło rolę francuskich Stanów Generalnych. U schyłku XVIw. ciała reprezentacyjne utraciły pozycje ustrojowe . Klasyczna monarchia absolutna powstała w końcu XVII w. Istotną rolę w tym odegrali francuscy prawnicy. Wg. ich koncepcji "władza miała być niepodzielna", władca miał prawo samodzielnego decydowania we wszystkich sprawach królestwa (stanowić prawo, wykonywać zarząd państwem, reprezentować go i być najwyższym sędzią - tj. zmieniać decyzję i wyroki wg tradycji rzymskich "pricipes legibus solutus" (władzy nie wiąże prawo).
W końcu XVI ustanowiono zasady następstwa tronu (przez dynastię Kapetyngów - Burbonów). Zobowiązywały one panującego do wyznawania religii katolickiej.
Następcą tronu zostawał syn lub wnuk (w lini prostej), to tzw. prawa fundamentalne królestwa. Regulowały one nie nienaruszalność terytoriów korony i domeny francuskiej oraz status Kościoła i autonomię króla od cesarza i papieża oraz innych władz.
Król oprócz zwyczajowych kompetencji miał również samodzielne kompetencje ws. tworzenia prawa (wydawania edyktów, deklaracji, ordynansów). Ordynanse król miał obowiązek rejestrować w Parlamencie Paryskim któremu jako organowi sądowniczemu służyło prawo Veta.
W realizacji władzy samodzielnej króla ważną rolę spełniały:
*** Rada Królewska w składzie książąt krwi, panów Francji oraz najważniejszych urzędników i osób mianowanych przez króla spośród osób duchownych i świeckich
*** Tajna Rada (Ścisła Rada) - podlegała bezpośrednio królowi. Decydowała o najważniejszych sprawach dla państwa.
*** Wielka Rada Sądowa - rozpatrywała sprawy sądowe zastrzeżone dla króla, ale bez jego udziału
*** Rada Finansów - kierowała sprawami finansowymi i gospodarczymi państwa
*** Czterech sekretarzy stanu - każdy odpowiadał za obszary, na które podzielono Francję. Później przypisano im zadania wg kryterium merytorycznego i ponosili odpowiedzialność za sprawy dotyczące: a) wojny, b) polityki zagranicznej, c) domu królewskiego (wewnętrzne i wyznaniowe) d) floty (w tym politykę kolonialną).
Z poprzedniego ustroju zachowano urząd kanclerski (odpowiadał on za sprawy sądownictwa - później stał się instytucją ministra sprawiedliwości).
Za panowania Ludwika XIV wprowadzono specjalizację urzędów na zasadzie scentralizowanej hierarchii biurokratycznej. Utworzono przy królu urzędy kolegialne w celu wspierania jego działalności. Urzędnicy musieli być dyspozycyjni i mieć wykształcenie. król miał swobodę w ich mianowaniu i odwoływaniu - z wyjatkiem urzędów dożywotnich.
Ludwik XIV zreorganizował Radę Królewską w postaci:
*** Rady Stanu - Zastąpiła ona Tajną Radę - zajmowała się najważniejszymi sprawami wewnętrzymi i zagranicznymi państwa. W jej skład wchodziło od 3 do 5 osób mianowanych przez króla w randze ministrów stanu
*** Rada Depesz - odpowiadała za sprawy bieżącej administracji wewnętrznej kraju. Przewodził jej monarcha, a jej decyzje w postaci depesz kierowano do niższych szczebli administracji. W jej obradach uczestniczyli sekretarze stanu, generalny dyrektor finansów, intedenci oraz osoby zaproszone przez króla
*** Rada finansów - Kierowała sprawami finansowymi i gospodarczymi Francji za pośrednictwem generalnego dyrektora finansów
*** Rada Stron Procesowych - przejęła sprawy sądownictwa i rozstrzygała spory kompetencyjne między sądami oraz między organami administracji i skargi na decyzje administracyjne . Kierował nią kanclerz.
*** Wielka Rada - miała charakter polityczny i obradowała z udziałem:
- ministrów stanu
- sekretarzy stanu
- generalnego kontrolera finansów
- radców stanu
- referendarzy
- książąt i panów Francji
W XVII i XVIII w. kardynał J.A. Richelieu oraz J. Mazarin nosili tytuł pierwszego ministra, ale ta instytucja nie przyjęła się.
Urząd gubernatorów powołano w XVI w. jako zarząd terytorialny Francji. Pełnili go dowódcy wojsk i odpowiadali za porządek publicznyi bezpieczeństwo na swoich obszarach (później przejęli wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych i kierownictwo nad administracją finansową)
Urząd intedentów powołano w dalszych latach (w miejsce gubernatorów). Wywodzili się oni z komisarzy wysyłanych przez króla w celu kontroli gubernatorów. Intedent sprawował nadzór nad wymiarem sprawiedliwości, finansami, oraz policją (w tym polityką skarbową i gospodarczą).
Taki model ustrojowy funkcjonował (bez większych zmian) aż do schyłku XVIII w.) Rozwiązania takie przyjęło wiele innych krajów europejskich i pozaeuropejskich.
Administracja w średniowecznej Anglii
Królestwa na Wyspach brytyjskich tworzyły federacje podległe królowi (Alfredowi Wielkiemu). Równolegle działały demokratyczne instytucje z okresu plemiennego.
Najazdy francuskich Normanów (Wilhelma Zdobywcy w 1066r.) i asymilacja ich w "Anglii" sprawiły wprowadzenie cesarstwa Karolingów. Narzucili oni poddaństwo ludu angielskiego, a posiadacze ziemscy stali się wasalami króla Francji.
W 1100r. Henryk I nadała kartę swobód, która ograiczyła monarchę ws. fiskalnych i respektowano podstawowe prawa podmiotowych poddanych.
Prawa te potwierdził w 1135r. kandydat do tronu (Stefan).
W połowie XII w. - Henryk II wprowadził dziedziczenie tronu (przez syna Ryszarda I)
Od 1301r. nastał zwyczaj nadawania następcy tronu tytułu księcia Walii (mogły nim być także córki króla- tzw. system kognatyczny).
Król w Wielkiej Brytanii spełniał role najwyższego strażnika pokoju wewnętrznego i sędziego. Stanowił prawa oraz miał swobodę polityki zagranicznej i wojskowej oraz mianowania urzędników. Dysponował tzw. wirt - tj. pisemnym nakazem poleceń. Zlekceważenie ich było przestępstwem i obrazą majestatu.
Funkcjonowała administracja w postaci:
*** Kurii Królewskiej (Rada Królewska) - miała dwie formy:
-* Wielkiej Rady - w składzie urzędników królewskich oraz najważniejszych lenników korony - głównie spośród elit nomańskich
-* Rady Ściślejszej - w składzie najważniejszych dygnitarzy królewskich oraz wybranych przedstawicieli arystokracji.
Kuria Królewska współpracowała z monarchą w realizacji zadań państwowych - jako ciało opinniodawcze.
*** Wielki justycjariusz - współdziałał z królem i zastępował go w czasie nieobecności w stolicy (ale na początku XII w. zlikwidowano ten urząd, a obowiązki przekazano kanclerzowi).
*** Kanclerz - początkowo pełnił funkcję sekretarza królewskiego, a później kierownika kancela...
pupetek