IV. PROBLEM GWARANCJI KONSTYTUCJI
· Głównym warunkiem funkcjonowania państwa prawnego jest zgodność wszystkich aktów prawnych z aktami wyższego rzędu. Jeśli konstytucja jest najwyższym prawem to zachodzi potrzeba zabezpieczenia zgodności całego prawa z tą konstytucją jako prawem najwyższym.
· Można zadeklarować nadrzędność konstytucji, jednak sama deklaracja, tak jak w art. 8 ust. 1 nie jest wystarczająca. Nie chodzi tylko o formalne zapewnienie nadrzędności konstytucji, ale chodzi o zagwarantowanie materialne.
· Dopiero materialne, rzeczywiste, realne stanowienie przez konstytucje podstawy dla całej działalności prawotwórczej państwa może decydować i decyduje o owym rzeczywistym prymacie ustawy zasadniczej w systemie źródeł prawa państwa.
1. Gwarancja konstytucji – ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych.
· Gwarancje nadrzędności konstytucji mają dwojaki charakter:
à Bezpośredni: są tworzone wprost, bezpośrednio, celowo po to, aby zapewnić respekt dla postanowień konstytucji. Takimi gwarancjami są takie instytucje jak: sądownictwo konstytucyjne, odpowiedzialność konstytucyjna, skarga konstytucja.
à Pośredni: gwarancje, dla których funkcja zabezpieczenia nadrzędności konstytucji nie jest funkcją priorytetową, jest tylko jedną z wielu funkcji wypełnianych przez takie gwarancje. Takie instytucje jak:
o Instytucja kontroli rządu ze strony parlamentu, który kontroluje działalność prawotwórczą rządu.
o Zasada podziału władzy (art. 10 ust.1-2). Dzięki tej zasadzie organy państwa usytuowane wewnątrz różnych władz mogą się wzajemnie kontrolować z punktu widzenia respektowania ich działalności wzajemnej ustawy zasadniczej.
· Na ten podział nakłada się drugi podział na gwarancje:
à Materialne: zasady ustroju społeczno-politycznego oraz podstawowe mechanizmy systemu politycznego państwa.
à Formalne: te procedury, instytucje prawne, które zapewniają prawidłowość procesu prawotwórczego. Zwłaszcza zaś systemy prawnej kontroli legalności działań władczych państwa w stosunku do jednostki.
Najważniejsza gwarancja konstytucji: właściwie skonstruowany system kontroli konstytucyjności prawa, ustaw w szczególności.
2. System kontroli konstytucyjności
· Żeby kontrola konstytucyjności prawa była skuteczna trzeba zapewnić istnienie odpowiednich form organizacyjnych, mogą one zależeć od typu państwa, jego stopnia rozwoju.
Różne rodzaje kontroli konstytucyjności prawa:
1) Jeżeli kryterium wyodrębnienia modelu kontroli będzie moment w którym kontrola jest wykonywana, to możemy wyodrębnić:
A. KONTROLA PREWENCYJNA (UPRZEDNIA): jest wykonywana:
- W trakcie procesu ustawodawczego.
- Najczęściej przy pomocy wewnętrznych pomocniczych organów parlamentu – komisje parlamentarne - wśród nich najczęściej komisja ustawodawcza (prac ustawodawczych, spraw konstytucyjnych). Jej głównym zadaniem jest ocena projektu ustawy z punktu widzenia przystawalności do konstytucji. Ponadto taka komisja najczęściej kontroluje projekt ustawy z punktu widzenia poprawności użytych technik legislacyjnych przez projektodawcę.
- Po uchwaleniu ustawy, ale do czasu jej wejścia w życie.
- Najczęściej wykonywana jest przez głowę państwa w zależności od formy rządu. W przypadku monarchii może to być prawo sankcji ustawodawczej. W przypadku państwa republikańskiego może to być prawo veta ustawodawczego bądź też prawo odmowy podpisania czy promulgacji ustawy.
- W warunkach demokracji współczesnych te uprawnienia egzekutywy stanowią przeciwwagę tejże egzekutywy wobec parlamentu, stąd zaliczamy tę sferę środków równocześnie do środków równoważących wtedy kiedy mamy do czynienia z zasadą podziału władzy.
B. KONTROLA NASTĘPCZA (REPRESYJNA)
- Może być sprawowana po wejściu w życiu ustawy (po jej podpisaniu, ogłoszeniu, wejściu w życie).
- Pojawia się w następstwie podniesienia zarzutu niekonstytucyjności przez uprawniony organ państwa czyli przez podniesienie ekscepcji niekonstytucyjności.
- Nasza konstytucja przewiduje cały krąg podmiotów, które dysponują takim prawem.
- Mówimy o 2 rodzajach legitymacji w tym zakresie (art. 191):
a) ogólnej
b) szczególnej (szczegółowej)
- Kontrola następcza ma 2 formy (w zależności kto i w jaki sposób podnosi zarzut niekonstytucyjności).
a. KONTROLA KONKRETNA
à Ma miejsce gdy zgłoszenie zarzutów następuję przy okazji rozpatrywania określonej, konkretnej sprawy w procesie sądowym. Takie zarzuty mogą podnosić tylko strony procesu, a więc ta kontrola nie ma samoistnego charakteru.
à Typ tej kontroli jest właściwy dla amerykańskiego modelu kontroli konstytucyjności prawa.
à Jednocześnie w warunkach amerykańskich za sprawę sądową uznaje się tylko taką sprawę w której przeciwstawność interesów stron nie budzi wątpliwości, a spór toczący się przed sądem ma charakter realny, rzeczywisty.
à Sąd rozstrzyga kwestie zarzutu niekonstytucyjności, ale orzeczenie sądu nie skutkuje erga omnes czyli nie ma powszechnego skutku. Nie odnosi się do wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie prawnym. Odnosi się tylko do 1 konkretnej sprawy. Nie można wywodzić skutków prawnych w innej sprawie.
à W modelu kontynentalnym (europejskim) skutek orzeczenia w konkretnej sprawie nie odnosi się tylko do uczestników postępowania, ale ma efekt erga omnes i odnosi się do całego systemu prawnego i obowiązuje wszystkich, którzy podani są działaniu normy prawnej egzystującej w systemie prawnym.
à Kontrola konkretna w polskim systemie prawnym jest wyjątkiem od zasady, właściwie można odnotować 1-2 przypadki takiej kontroli (art.193-procedura pytania prawnego i zbliża się do takiej kontroli instytucja skargi konstytucyjnej – art. 89).
à Charakterystyczne w USA jest to, że kontrola konstytucyjności prawa sprawowana jest przez sądy powszechne. Nie ma wyodrębnionych specjalnych sądów prawa (trybunałów i sądów konstytucyjnych).
b. KONTROLA ABSTRAKCYJNA
à Kontrola dominująca w modelu europejskim.
à Złożenie zarzutów następuje bez związków z konkretną rozpatrywaną sprawą.
à Następstwem abstrakcyjnej skargi konstytucyjnej jest doprowadzenie do wydania orzeczenia o zgodności lub sprzeczności danego aktu z konstytucją na wniosek upoważnionych organów i podmiotów przeważnie naczelnych organów państwowych. Np.: wniosek, który kieruje do Trybunału Konstytucyjnego prezydent RP wtedy, kiedy nie chce podpisać ustawy i zanim ją podpisze chce poznać stanowisko Trybunału Konstytucyjnego (art. 122 ust. 3) wówczas orzeczenie trybunału odgrywa skutek powszechny.
à Ta forma kontroli może być sprawowana przez ...
umkc