System polityczny Belgii
1) U źródeł belgijskiej państwowości
Belgia jest państwem stosunkowo młodym na tle wielu krajów europejskich – liczy sobie niespełna dwa wieki. Stanowi ona część historycznego obszaru Niderlandów, których południowo-zachodnie terytorium zamieszkiwało niegdyś celtyckie plemię Belgów, zaś na północy i zachodzie – plemiona germańskie. Belgowie zostali podbici przez Rzymian i następnie włączeni do ich Imperium. Natomiast po okresie wędrówki ludów ziemie niderlandzkie zdominowali Frankowie, którzy rozpoczęli tam proces budowy monarchii frankońskiej i potęgi Merowingów. W IX wieku Niderlandy pokryła sieć niewielkich państewek feudalnych, zależnych od władców francuskich bądź od cesarza rzymskiego narodu niemieckiego. Pod koniec XIV wieku książęta burgundzcy zjednoczyli Niderlandy, które w spadku przypadły później dynastii Habsburgów.
27 lipca 1830 roku we Francji wybuchła rewolucja, która zakończyła się abdykacją Karola X. Na tronie zasiadł Ludwik Filip, władca z orleańskiej linii Burbonów. Wydarzenia lipcowe wywołały niepokój wśród państw Świętego Przymierza, które za wszelką cenę dążyły do utrzymania równowagi europejskiej. Ich obawy nie były bezpodstawne. Już pod koniec lipca 1830 roku w Brukseli doszło do antypaństwowych wystąpień, które z czasem przekształciły się w regularne powstanie antyholenderskie. 4 października belgijscy rewolucjoniści ogłosili swoją niepodległość. Król Wilhelm I zwrócił się z prośbą o pomoc do Rosji, Austrii, Prus i Anglii. Jednak przeciwko interwencji opowiedziała się Francja. Ostatecznie rząd brytyjski, chcąc uniknąć obecności sił rosyjskich w tej części Europy, uznał niepodległość Belgii. W efekcie nastąpił rozpad Zjednoczonego Królestwa Niderlandów. Powołano do życia nowe państwo – Królestwo Belgii, a na jego tronie zasiadł Leopold I z dynastii Sasko-Koburskiej.
2) System konstytucyjny Belgii
7 lutego 1831 roku Kongres Narodowy uchwalił konstytucję, która czyniła młodą Belgię dziedziczną monarchią parlamentarną i scentralizowanym państwem unitarnym.
Monarcha oficjalnie sprawował władzę wykonawczą, ale w rzeczywistości jego kompetencje były silnie ograniczone. Akty władcy wymagały kontrasygnaty właściwego ministra, odpowiedzialnego przed parlamentem. Władza ustawodawcza – parlament składała się z dwóch izb- wybieranej bezpośrednio Izby Reprezentantów, jeden z deputowanych przypadał na 40 tys. mieszkańców oraz - Senatu, częściowo wyłanianego w wyborach pośrednich, a częściowo w bezpośrednich.
Czynne prawo wyborcze wyznaczał cenzus, zaś bierne do Senatu przysługiwało wąskiej kategorii obywateli- do, określonej w ustawie zasadniczej. Z praw wyborczych mogli korzystać tylko mężczyźni. Kobiety prawo głosu w wyborach komunalnych uzyskały dopiero w 1921 roku, a w parlamentarnych – w 1949 r. Ponadto konstytucja powoływała instytucję samorządu terytorialnego na poziomie jednostek podziału administracyjnego kraju tj. prowincji i gmin. Oficjalnym językiem był francuski.
Dotychczas konstytucja belgijska była sześciokrotnie nowelizowana:
• Nowelizacja z 1893 r. :- zniesiono ograniczenie cenzusowe w prawie wyborczym, przez co zwiększyła się liczba wyborców, ale doprowadziło to jednak do nierówności głosów (niektóre kategorie wyborców mogły kilkukrotnie oddawać głosy). Taki stan rzeczy utrzymał się do 1919 r.• Nowelizacje z 1920 i 1921 r. :- włączono do konstytucji zasady tajności i proporcjonalności głosowania, - zrównano kadencję obu izb- rozszerzono uprawnienia samorządu terytorialnego.• Nowelizacja z dn. 24.12.1970 r. :- ustanowiono nowe podmioty władzy państwowej: Wspólnoty Kulturalne (flamandzką, francuską, niemiecką), Regiony (Flandrię, Walonię, Brukselę),- w Parlamencie wyróżniono dwie grupy językowe – francuską i niderlandzką. - ustalono liczbę deputowanych do Izby Reprezentantów na 212- ustanowiono urząd sekretarza stanu- wprowadzono zakaz dyskryminacji i gwarancje praw oraz wolności dla mniejszości „ideologicznych i filozoficznych”. - umożliwiono tworzenie aglomeracji i federacji gminnych. Z mocy umowy międzynarodowej lub ustawy kompetencje o charakterze władczym mogą odtąd wykonywać instytucje międzynarodowe. [1]• Nowelizacje z dn. 17.07 i 29.07.1980 r. oraz 23.01.1981 r. :- pojęcie Wspólnot Kulturalnych zastąpiono Wspólnotami (flamandzką, francuską i niemieckojęzyczną), rozszerzono ich uprawnienia. Ich organem przedstawicielskim był Rady (istniejące już wcześniej), a funkcje wykonawcze powierzono Egzekutywom. - Organy Wspólnot i Regionów nieformalnie połączono, a zakres ich władzy poszerzono o pełen nadzór administracyjny i uprawnienia do stanowienia podatków.- postanowiono powołać Trybunał Arbitrażowy do rozstrzygania kolizji między ustawami i dekretami oraz poszczególnymi dekretami. • Nowelizacja z dn. 15.07.1988 r. : - rozwiązano problem Regionu Brukseli;- rozbudowano kompetencje Wspólnot, a następnie powiązano je z uprawnieniami Regionów• Nowelizacja z dn. 8.05 i 29.06.1993 r.:- Belgia oficjalnie przekształciła się w państwo federalne, a prowincję Brabancję podzielono.- Określono kompetencje i skład obu izb Parlamentu, - wprowadzono bezpośrednie wybory do Rad Wspólnot i Regionów, - uznano konstytucyjnie Radę Stanu,- zredukowano liczbę ministerstw szczebla federalnego, a stanowisko ministra lub sekretarza stanu i mandat parlamentarny objęto zasadą niepołączalności. - nastąpił rozdział uprawnień władz federalnych i władz Wspólnot/Regionów w odniesieniu do stosunków międzynarodowych.
Zgodnie z art. 195 konstytucji, aby dokonać zmiany jej przepisów, najpierw rząd winien ogłosić tego rodzaju wniosek. Wniosek taki powoduje rozwiązanie izb parlamentu i konieczność nowego ich wyboru w terminie do 40 dni. W nowo wybranych izbach projekt zmian konstytucyjnych przechodzi procedurę legislacyjną przewidzianą dla trybu stanowienia ustaw nadzwyczajnych. Dla przyjęcia zmian wymagana jest obecność 2/3 członków Izby Reprezentantów i Senatu oraz większości 2/3 głosów członków głosujących w każdej izbie. [2] Ponadto art. 196, dodany w 1993 roku, wyklucza możliwość jakichkolwiek nowelizacji w czasie wojny oraz w sytuacji, gdy parlament nie może zebrać się na terytorium państwa. 14 lutego 1994 r. ujednolicono tekst konstytucji, który wykazywał znaczny stopień zhierarchizowania ze względu na nanoszone poprawki.
Konstytucja Królestwa Belgii z 1831 r. należy do najstarszych ustaw zasadniczych w Europie i na świecie. Jej podstawowe zasady to:• suwerenność narodu• monarchiczna forma państwa• podział władz • rządy przedstawicielskie• dwuizbowości parlamentu • odpowiedzialność członków rządu• podstawowe prawa i wolności obywatelskie
Obowiązująca konstytucja Belgii
Tekst konstytucji obejmuje 9 tytułów, które kolejno dotyczą: 1) składu i podziału terytorialnego Belgii, 2) praw obywatelskich, 3) charakteru ustroju politycznego, 4) stosunków międzynarodowych, 5) finansów państwa, 6) sił zbrojnych, 7) postanowień ogólnych, 8) zasady rewizji konstytucji,9) przepisy przejściowe.
Zgodnie z pierwotnym zamysłem twórców konstytucji Belgia miała być liberalną monarchią konstytucyjną, opartą na klasycznym, monteskiuszowskim trójpodziale władzy. Król był zarówno szefem władzy wykonawczej, czyli zwierzchnikiem rządu, jak i uczestniczył w procesie ustawodawczym wraz z parlamentem. Rząd odpowiadał przed parlamentem, a każdy akt władcy wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. Z czasem uprawnienia monarchy zostały silnie ograniczone. Wiązało się to z procesem odchodzenia od państwa unitarnego na rzecz federacji, czemu towarzyszyło osłabienie władz ogólnopaństwowych przy jednoczesnym zwiększeniu roli Wspólnot i Regionów. Na mocy art. 35 konstytucji władze federalne korzystają z tych uprawnień, które jasno wynikają z ustawy zasadniczej i innych ustaw pochodnych. Z kolei jednostkom składowym Belgii tj. Wspólnotom i Regionom przysługują uprawnienia tzw. implicite.
Pewną nowością w stosunku do innych konstytucji europejskich jest brak trybu badania konstytucyjności ustaw. Wyjątek stanowi tu Trybunał Arbitrażowy, któremu podlegają relacje pomiędzy władzami federalnymi a władzami Wspólnot/Regionów oraz niektóre kwestie sporne z zakresu praw obywatelskich. Konstytucja przewiduje także przekazanie wybranych kompetencji na rzecz instytucji i organów międzynarodowych na podstawie krajowych ustaw lub zawartych umów międzynarodowych.
Zmiana przepisów konstytucji: (art. 195)Tego rodzaju wniosek powinien ogłosić rząd. Taki wniosek powoduje rozwiązania izb parlamentu i konieczność ponownego ich wyboru w terminie do 40 dni. W nowy wybranych izbach projekt zmian konstytucyjnych przechodzi procedurą legislacyjną przewidzianą dla trybu stanowienia ustaw nadzwyczajnych. Dla przyjęcia zmian wymaga jest obecność 2/3 członków Izby Reprezentantów i Senatu oraz większość 2/3 głosów członków głosujących w każdej izbie.
Konstytucyjne podstawy ustroju
Począwszy od nowelizacji z 1993 r. Belgia stanowi królestwo federalne, złożone ze Wspólnot i Regionów. Wyróżnia się trzy Wspólnoty – flamandzką, francuską i niemieckojęzyczną oraz trzy Regiony podzielone na prowincje, a te na gminy. Flandria to region niderlandzki obejmujący 5 prowincji, w tym: Antwerpię, Limburgię, Wschodnią Flandrię, Flamandzką Brabancję i Zachodnią Flandrię. Do francuskiego regionu Walonii również należy 5 prowincji: Hainaut, Liege, Luksemburg, Namur i Walońska Brabancja. Natomiast stolica państwa – Bruksela – jest uznawana za oddzielny region.
Ponadto art. 4 konstytucji dzieli Belgię na cztery obszary językowe: niderlandzki, francuski, niemiecki i dwujęzyczny stolicy. Granice tak wyznaczonych jednostek podlegają zmianom lub korekcie tylko na mocy przepisów ustawy nadzwyczajnej. Każda gmina musi przynależeć do jednego obszaru językowego. Element rozróżnienia ze względu na język jest także zauważalny w strukturze parlamentu, gdzie każda z izb obejmuje dwie grupy językowe – niderlandzką i francuską. Przynależność do grupy określa język pierwszego wygłaszanego przez deputowanego/senatora tekstu przysięgi. Parlamentarzystów niemieckojęzycznych zalicza się do grupy francuskiej.
Belgia stanowi klasyczny przykład tzw. demokracji konsocjonalnej, w której najważniejsze decyzje państwowe zapadają nie w oparciu o system większościowy, lecz na drodze porozumienia z głównymi grupami społecznymi. Chodzi tu przede wszystkim o grupy narodowościowo-etniczne – Flamandów i Walonów. Z pojęciem wspomnianej demokracji konsocjonalnej wiąże się instytucja paktów, nieprzewidziana w konstytucji, lecz wypracowana w toku belgijskiej praktyki politycznej. Wszelkie kwestie sporne – takie jak szkolnictwo świeckie i religijne, sprawy socjalne itp. – są rozstrzygane poprzez zawieranie paktów, czyli porozumień pomiędzy najliczniejszymi partiami parlamentu. Uchwały paktów ulegają przekształceniu w akty rządowe i parlamentarne jako ustawy lub nowelizacje konstytucji.
Władza ustawodawcza w państwie należy do króla i obu izb parlamentu, zaś dekretodawcza do władz przedstawicielskich i wykonawczych Wspólnot/Regionów. Monarcha nie ponosi odpowiedzialności za swoje akty, a rząd odpowiada przed niższą izbą. Chociaż Izba Reprezentantów odgrywa w zasadzie większą rolę niż Senat, to właśnie izba wyższa stanowi miejsce spotkań obu Wspólnot.
System praw i wolności obywatelskich
Drugi tytuł konstytucji z 1831 r. brzmi: „Belgowie i ich prawa”. Podstawowe zasady praw i wolności obywatelskich obejmują:• równość wobec prawa (art. 10):• zakaz rozróżnienia stanowego• prawo dostępu do stanowisk cywilnych i wojskowych (z ustawowymi wyjątkami)• zakaz dyskryminacji w korzystaniu z praw i wolności (art. 11) – brak tu jednoznacznego rozwinięcia w konstytucji, co tym samym pozwala na szeroką interpretację zapisu w odniesieniu do konstytucji, wszelkich ustaw oraz konwencji międzynarodowych i europejskich. Zakaz dyskryminacji silnie podkreślono jednak w przypadku mniejszości ideologicznych i filozoficznych.
Artykuły 12-18 omawianego Tytułu II regulują kwestię wolności osobistej obywateli. Na ich podstawie do odpowiedzialności karnej można pociągnąć jedynie osobę, która popełniła czyn zakazany ustawą (nulla crimen sine lege), aresztowanie na okres powyżej doby wymaga nakazu sądowego, a oskarżony musi być postawiony przed sądem uznanym za właściwy przez ustawę. Odpowiednia ustawa stanowi także podstawę wymierzenia kary (nulla poena sine lege). Ponadto „nie można zastosować kary konfiskaty mienia oraz znosi się karę śmierci cywilnej, wymierzaną jeszcze w XIX wieku przez sądy, głównie honorowe” [3].
Dwa kolejne artykuły tj. 19 i 20 wyznaczają konstytucyjne granice wolności sumienia i wyznania:• możność przejawiania wszelkich poglądów• zakaz zmuszania do udziału w obrzędach i aktach religijnych oraz przestrzegania świąt religijnych• zakaz ingerencji państwa w wybór duchownych, utrudniania im kontaktów ze zwierzchnikami i wydawania/publikowania aktów [4]
Nauczanie w szkołach publicznych (art. 24) winno być światopoglądowo neutralne przy respektowaniu koncepcji filozoficznych, ideologicznych lub religijnych rodziców i uczniów. [5] Koszty nauczania wybranej religii lub etyki pokrywają Wspólnoty (w szkołach prywatnych i publicznych). Konstytucja Belgii wprowadza milczący rozdział władzy świeckiej od kościelnej, przy czym wyznawcy wiary katolickiej dominują w społeczeństwie.
Art. 22 gwarantuje ochronę prawną życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia obywatela, zaś art. 29 – tajemnicę korespondencji i art. 32 – prawo dostępu i skopiowania aktów administracyjnych dotyczących danej osoby.
Obywatelom przysługują następujące prawa polityczne:• wyborcze• zrzeszania się• pokojowego gromadzenia się bez broni (brak wymogu uprzedniej zgody władz, ale te na wolnym powietrzu są regulowane przez ustawy policyjne)• petycji ( w przypadku zbiorowości mogą występować władze oficjalnie ustanowione)
Inne kluczowe kwestie obejmują:• wolność prasy; zakaz cenzury i pobierania kaucji od pisarzy, wydawców i drukarzy• możliwość wszczęcia postępowania przeciwko funkcjonariuszom publicznym (z wyłączeniem ministrów federalnych i Wspólnot/Regionów) z tytułu ich czynności urzędowych• swoboda używania języków stosowanych w Belgii, z prawnym jej ograniczeniem w odniesieniu do władz publicznych i spraw sądowych• zakaz dyskryminowania szkół z językiem wykładowym innym niż w danym obszarze językowym• zasada prawa prowadzenia życia odpowiadającego godności ludzkiej, która jest realizowana poprzez: prawa społeczno-gospodarcze i kulturalne (prawo do pracy iü swobodnego wyboru aktywności zawodowej; prawo pracowników do informacji, konsultacji i zbiorowych negocjacji) prawo do zabezpieczenia socjalnego,ü ochrony zdrowia, pomocy socjalnej, medycznej i prawnej prawo doü odpowiedniego mieszkania prawo do ochrony zdrowego środowiskaü naturalnego prawo do rozwoju kulturalnego i społecznegoü jednostki prawo do bezpłatnej nauki w okresie regulowanym przez ustawęü
System wyborczy a system partyjny
Wybory w Belgii są: powszechne, tajne i proporcjonalne, a ponadto istnieje obowiązek uczestniczenia w nich. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom powyżej 18 roku życia, z wyłączeniem osób prawnie pozbawionych takiej możliwości. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom posiadającym pełnię praw cywilnych i politycznych, którzy na stałe mieszkają w państwie i ukończyli 21 lat (w przypadku wyborów do rad prowincjonalnych i gminnych granica wieku wynosi 18 lat). Liczba mandatów do ciał przedstawicielskich zależy od liczebności wyborców. Przykładowo w radach prowincji i gmin liczba członków zwiększa się proporcjonalnie do liczby mieszkańców. Liczba nazwisk kandydatów na listach wyborczych nie może przekraczać liczby mandatów. W przypadku wyborów parlamentarnych listy obejmują także nazwiska zastępców kandydatów. Eliminuje to konieczność organizowania wyborów uzupełniających, gdy poszczególni parlamentarzyści opuszczają z różnych przyczyn swoje stanowiska. Takie rozwiązanie stanowi analogię do podejścia stosowanego we Francji, począwszy od 1958 r.Lista kandydatów może być opatrzona skrótem nazwy danej partii, pod warunkiem, iż nie przekracza on sześciu liter, zaś partia wchodzi w skład parlamentu. Głosowanie odbywa się między godziną ósmą a trzynastą w niedzielę, a swój głos można oddać tylko na kandydatów jednej listy wyborczej.
Kandydatów zamieszcza się na listach zawierających nie więcej nazwisk niż wynosi liczba mieszkańców. W wyborach do parlamentu można zamieścić nazwiska zastępców kandydatów, bo w przypadku zwolnienia mandatu przez wybranego przedstawiciela nie przeprowadza się wyborów uzupełniających, a na jego miejsce wchodzi uprzednio wpisany na listę zastępca. Listy wyborcze sporządzają partie.Aby zostać kandydatem do Izby Reprezentantów należy uzyskać co najmniej 500 podpisów w stolicy i 200 w innych okręgach wyborczych. Podpisy wyborców można zastąpić podpisami nie mniej niż trzech ustępujących deputowanych. Na 20 dni przed terminem wyborów w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych listom przyporządkowuje się numery podczas losowania. Ogłoszenie numerów list oficjalnie otwiera kampanię wyborczą.Wyniki badań opinii publicznej o politycznych preferencjach wyborców nie mogą być publikowane już na 30 dni przed wyborami. Badanie te wykazują bowiem, że około 30 procent wyborców do ostatniej chwili nie wie na kogo odda głos. Stąd kandydaci jeszcze w dniu głosowania walczą o elektorat. W tym celu często spotykają się ze swoimi wyborcami, bronią ich interesów na szczeblu administracji i utrzymują stały kontakt.
Istotną kwestię stanowi obowiązek głosowania. Obywatel, który w dniu wyborów nie mieszka w gminie, gdzie znajduje się w rejestrze wyborczym, otrzymuje zwrot kosztów podróży. W wyjątkowych okolicznościach, tj. kalectwa, choroby, pracy zawodowej w danym dniu, wyborcę zastępuje członek najbliższej rodziny.
Wybory odbywają się w jednej turze, a podział mandatów następuję najpierw na szczeblu okręgu wyborczego (liczbę oddanych ważnych głosów dzieli się przez liczbę mandatów przypadających na okręg, a uzyskany współczynnik przez liczbę głosów oddanych na listy wyborcze poszczególnych partii; a tej podstawie przyznaje się mandaty partiom w okręgu), a następnie na poziomie prowincji.
Belgijski system partyjny w pełni ukształtował się w XIX wieku, ale już pod koniec wieku XVIII istniały tam dwa zasadnicze kierunki polityczne: liberalny i konserwatywny (katolicki). Granicę podziału między nimi wyznaczały poglądy na kształt stosunków między państwem i kościołem. Liberałowie, zgodnie z myślą oświeceniową, opowiadali się za rozdziałem tych dwóch instytucji oraz popierali wprowadzenie reform demokratycznych. Konserwatyści natomiast dążyli do utrzymania istniejącego porządku, w tym uprzywilejowanej pozycji Kościoła katolickiego. W dobie Zjednoczonego Królestwa Niderlandów (1815-1830) oba obozy znajdowały się w nurcie przeciwstawiającemu się holenderskiemu władcy i dynastii Orańskiej. Począwszy od 1830 roku, kiedy to powstało niepodległe państwo belgijskie, aż do lat czterdziestych przedstawiciele obu ugrupowań wspólnie sprawowali władzę jako unioniści. Poróżniła ich między innymi kwestia szkolnictwa. Konserwatyści dążyli do zachowania istniejącej struktury szkolnictwa publicznego z dominującą rolą religii i nauczających katechetów. Liberałowie zakładali świeckość szkolnictwa, bez obowiązku uczestnictwa w religii. Pod koniec XIX wieku w toku walki robotników o ich prawa ukształtował się belgijski ruch socjalistyczny, o charakterze antyklerykalnym i popierający w zakresie szkolnictwa liberałów.
Ostatecznie na przełomie XIX i XX wieku istniały już trzy zróżnicowane segmenty społeczne zwane „duchowym rodzinami”: katolicki, liberalny i socjalistyczny, które wyznaczały kierunki w polityce i...
peter_007