UNIA EUROPEJSKA – CELE, INSTYTUCJE, PROGRAMY
Dr Tomasz Wites
t.wites@uw.edu.pl
dyżur: wtorek 15-16 p.203, środa 10-13 p. 203
WYKŁAD 1
EUROPA – POJĘCIA I SYMBOL
Literatura:
Budge., Newton K., 1992, Polityka Nowej Europy, Książka i Wiedza, Warszawa
Kamler M, 2000, Europa. Regiony i państwa historyczne, PWN, Warszawa
Kaczmarek T., 2005, Struktury terytorialno-administracyjne i ich reformy w krajach europejskich, wyd UAM, Poznań.
Bauman Z., Europa, niedokończona przygoda.
Unia Europejska. Leksykon integracji, 2004, Wyd. Europa, Wrocław.
Kompendium wiedzy o UE, 2007 (2010), PWN, Warszawa
Makowski J., 2008, Geografia Unii Europejskiej, PWN, Warszawa
The Politics of Territorial Identity, 1982, Roksan S., Urwin, London.
Nazwa Europa wywodzi się z j. greckiego euros – ciemna woda.
Homer (VIII w p.n.e.) Europa – to północna Grecja
Herodot (V w p.n.e. ) Europa – tereny na Zach. i płn. Od Morza Egejskiego (dla odróżnienia od obszarów wschodnich (Azja) i południowych (Libia).
Zygmunt Bauman „Europa – niedokończona przygoda”
„… kiedy słyszymy słowo Europa nie od razu jest dla nas jasne, czy odnosi się ono do:
- konkretnie ograniczonej rzeczywistości terytorialnej (zamkniętej w granicach ustalonych i skrupulatnie wytyczonych przez traktaty i umowy prawne).
- istota, która przemieszcza się, nie zna granic, więzów krwi i drwi sobie z granic…..
Europa – terytorium:
10,5 mln km kw.
7,1% powierzchni lądów
Rozciągłość południkowa ok. 3800 km
Rozciągłość równoleżnikowa ok. 5500 km
EUROPOCENTRYZM- wyróżnia się tym, że postrzegamy Europę jako oddzielny kontynent – jako kolebka cywilizacji, mimo że teraz bieguny wzrostu znajdują się w innych miejscach na ziemi.
Zachodni kraniec Europy – przylądek Roca (Portugalia) (9st W)
Północny kraniec – Przylądek Nordkyn (71 st. 08’ N), Przyl. Północny (71st. 10’ N) wyspa Mageroya
Wschodni kraniec – Ujście Bajdaraty do Morza Karskiego (68 st. 14’E)
Trzy warianty granicy wschodniej:
1. Ural plus Kaukaz z górą Elbrus
2. Ural plus bez Kaukazu
3. Ural, po wierzchołkach Kaukazu do M. Czarnego do M. Czarnego, bez Turcji, rzeka Kuna i Mantycz, Bosfor.
Brak precyzyjnych granic Europy: Przypadek czy zamierzenie?
Europa nigdy nie miała konkretnie ustalonych granic. Trzeba by było przeznaczać bardzo dużo środków na kontrolowanie przepływu osób do Europy.
Terytorialny podział Europy:
42 państwa w całości
Rosja (25% powierzchni)
Turcja (23 tys. km. Kw.)
Kazachstan (123 tys. km kw.)
Wyobrażenie Europy na mapach:
Co z Rosją? Europa czy Azja?
Francuz Louiz Philippe de Segur po wizycie w Polsce w przeddzień Rewolucji Francuskiej pisał:
„Tu zdajemy się kompletnie opuszczać Europę; wszystko sprawia wrażenie cofnięcia się w czasie o dziesięć wieków”.
Państwo tworzy terytorium, czy tez tworzą je obywatele? 75% Rosjan mieszka w części europejskiej
Czy Rosjanie chcą należeć do Europy?
„Rosjanie przejawiająwobec Europy intelektualny respekt, zazdrość, podziw, pragnienie rywalizacji”
„… w ich oczach (Rosjan) Zachód jest wspaniale zorganizowany, sprawny, ale jednocześnie sztuczny, zimny, wyrachowany, zamknięty w sobie, niezdolny do wielkich czynów…”
Największe powierzchniowo państwa w Europie
Unia Europejska – Francja, Hiszpania, Szwecja, Niemcy
Europa – Ukraina
Powierzchnia państwa a podział administracyjny
Im powierzchnia większa tym więcej wydzieleń administracyjnych
Odstępstwa:
Państwa skandynawskie i Rumunia (mało wydzieleń mimo dużych powierzchni)
Niektóre niewielkie powierzchniowo państwa europy zachodniej (Belgia, Austria, Czechy)
Europa – ludność
40-50 tys lat temu człowiek pojawił się w Europie.
Kierunek migracji – z kierunku od Turcji, byłej Mezopotamii, przybyli z Azji i Afryki
74% pow. niziny.
720 mln osób, 12% ludności świata.
Unia Europejska – 500 mln.
Ludność a podział administracyjny
Generalna prawidłowość:
W państwach o dużej liczbie ludności (>20 mln)
Występują trzy lub więcej szczebli administracyjnych
Np. Niemcy mają 5 szczebli.
Wyjątek:
Rumunia ma 2 szczeble a ma powyżej 20 mln. mieszkańców.
Jaki jest statystyczny, idealny mieszkaniec Europy?
Delikatny, wrażliwy, wykształcony, powinien dotrzymać raz danego słowa, nie kraść głodnemu ostatniego kawałka chleba i nie donosić.
Religie w Europie:
Chrześcijaństwo: katolicyzm, protestantyzm, prawosławie
Islam
Państwa wyznaniowe/laickie – Estonia 75% ludność bezwyznaniowa, Dania.
Europa w dobie globalizacji
Świat naśladujący Europę, europejczycy uważają że nie muszą szukać wzorców wśród innych krajów świata tylko korzystać ze swoich osiągnięć z przestrzeni lat.
Europa skolonizowała wszystkie kontynenty.
Globalizująca funkcja europy:
Europa odkryła wszystkie ziemie świata, ale nikt nie odkrył nigdy Europy. Europa zdominowała kolejno wszystkie kontynenty, ale sama nigdy nie została skolonizowana.
Podziały europy:
Jednolita Europa (UE)
Dwie europy (żelazna kurtyna)
Europa Regionów
Podział statystyczny wg Unii Europejskiej
WYKŁAD 2 12.10.2010
Regiony:
I – Europa północna
II – Wyspy Brytyjskie
III – Pozaalpejska Europa Zachodnia
IV – Alpy i ich podgórza
V – Karpaty i ich podgórza
VI – Płw. Iberyjski i Baleary
VII – Płw. Apeniński
VIII – Płw. Bałkański i przyległe wyspy
IX - Nizina wschodnioeuropejska
X – Ural
Podział Europy wg FID (międzynarodowa federacja dokumentacji)
Dla hierarchicznego uporządkowania jednostek regionalnych
1. Europa Północna (płw. Skandynawski, wyspy płn. Atlantyku, Masyw Fińsko – Karelski)
2. Europa Zachodnia 2-5
2. (Wyspy Brytyjskie, Francja)
3. (Pozaalpejska Europa środkowa)
4. (Alpy wraz z obniżeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi)
5. (Karpaty, Podkarpacie i Nizina Panońska)
3. Europa Południowa 6-7
6. Półwyspy śródziemnomorskie
7. Wyspy śródziemnomorskie
4. Europa Wschodnia 8-9
8. Niż wschodnioeuropejski
9. Ural
Podział państw europejskich
1. Kraje skandynawskie
Norwegia, Szwecja, Finlandia, (Dania, Islandia)
2. kraje Beneluksu
Belgia, Holandia, Luksemburg
3. alpejskie
Austria, Szwajcaria, Lichtenstein, Niemcy, Słowenia, Francja, Włochy
4. dawnej Jugosławii
Serbia, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina
5. Europy środkowo – wschodniej
6. byłego ZSRR
Podział regionalny Europy
Wyspy Brytyjskie (Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia Płn.)
Francja (np. Alzacja, Lotaryngia, Owernia, Langwedocja, Prowansja, Bretania)
Niemcy (np. Mettenburgia, Szlezwik Holsztyn, Hesja, Turyngia, Bawaria, Badenia – Wirtembergia)
Hiszpania (np. Andaluzja, Galicja, Katalonia, Baskonia)
Podział Europy przez ONZ
1. Północna (Wlk. Brytania, Skandynawia, Estonia, Litwa, Łotwa)
2. Południowa (Hiszpania, Portugalia, Włochy, Bałkany, Grecja)
3. Wschodnia (Najwięcej, od Czech i Polski)
4. Zachodnia (Francja, Niemcy, Beneluks, Austria, Szwajcaria, Lichtenstein)
Podział kulturowy
1. Wlk. Brytania i Irlandia
2. Europa zachodnia (Beneluks i Francja)
3. Europa Zachodnia Śródziemnomorska (Hiszpania, Portugalia, Włochy)
4. Europa Północna (Skandynawia, Łotwa, Estonia)
5. Peryferia (Turcja)
6. Bałkany (Grecja, była Jugosławia)
7. Europa Środkowowschodnia (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Litwa, Słowenia)
8. Europa Środkowozachodnia (Niemcy, kraje Alpejskie)
Hipoteza Huntingtona
Zderzenie cywilizacji wschodniej i zachodniej. Wg niego Polska leży na zachodzie. Zachodnia Ukraina i Białoruś. Teoria zbieżna z zasięgiem architektury gotyckiej (utożsamianej z zachodnią Europą).
Podział Wyobrażeniowy
Financial Times. Dotyczy czynnika gospodarczego (Polska zamiast Wielkiej Brytanii, Włochy podzielone na Lombardię i Bordello J, Ukraina nad Bałtykiem).
W której części Europy położona jest Polska
Kulturowo – środkowowschodnia
Podział Geologiczny na trzy płyty tektoniczne, paleozoiczna, prekambryjska i jeszcze jedna…
Europejska idea integracji międzynarodowej
Starożytność -> Tales z Miletu
Potrzeba jednoczenia się ludzi w większe organizmy społeczne wiąze się z : wzmocnieniem siły w stosunku do otoczenia
Integracja międzynarodowa miała być podstawą wewnętrzną i zewnętrzną bezpieczeństwa uczestników integracji
Dzieje Integracji Europejskiej
Karol Wielki (747-814)
Władca frankijski z dynastii Karolingów
Podboje połączone z chrystianizacją
Koronacja na cesarza rzymskiego przez papieża Leona III – dowód jedności chrześcijaństwa zachodniego
Zasięg monarchii Karola Wielkiego: t.j. EWG (Włochy, Francja, Niemcy, Beneluks)
Nagroda Karola Wielkiego przyznawana w Akwizgranie (Aachen) – stolica monarchii.
Od 1950 r za działalność na rzecz zbliżenia i współpracy między narodami europejskimi, wkład w rozwój jedności i demokracji europejskiej.
Pierwszy nagrodzony – Austriak, twórca Paneuropy: Richard Coudenhove-Kalergi
Integracja Europejska
Europejska idea integracji międzynarodowej (XVIII)
1728 – opat Charles de Saint-Pierre zaproponował utworzenie europejskiej ligi 18 suwerennych państw, ze wspólnym skarbem bez granic.
1777 – Po rewolucji amerykańskiej i ogłoszeniu Deklaracji Niepodległości wizja Stanów Zjednoczonych Europy
Po I wojnie światowej idea Paneuropy – ruchu na rzecz jedności europejskiej (Coudenhove-Kalergi)
PANEUROPA
1923 – Publikacja manifestu paneuropejskiego
Powinna rozpościerać się poza obszarem ZSRR i bez Wlk. Brytanii – (bo była jeszcze imperium kolonialnym).
Etapy tworzenia Paneuropy:
Propagowanie idei paneuropejskiej w celu pozyskania nowych zwolenników
Powołanie unii paneuropejskiej
Stworzenie organizacji państw, zawarcie paktów rozjemczych, m.in. gwarantujących ochronę mniejszości narodowych
Zniesienie barier celnych jako droga do wolnego handlu
(Przekształcenie państw w paneuropejskie państwo związkowe z własną konstytucją)
Upowszechnienie idei Paneuropy
Kongres w Wiedniu 1926
Poparcie wielu ludzi świata kultury i nauki m.in. T. Mann, Z. Freud, A. Einstein
Polityczna dezaprobata w Niemczech, Włoszech i Wielkiej Brytanii.
Paneuropeizm w Polsce
Aleksander Lednicki – z zawodu adwokat, przewodniczący polskiej delegacji wśród 24 państw na kongresie w Wiedniu.
(Krytyka Lednickiego ze strony środowisk prawicowych w Polsce
Arstide Brand
Wybrany na II kongresie paneuropejskim w Brukseli na honorowego przewodniczącego Unii Paneuropejskiej
1929 przedstawił na obradach Ligi Narodów ideę Unii, dezaprobata Niemiec, Włoch i Wlk Bryt.
1930 – Memorandum w sprawie Unii (federacji) Europejskiej
II Wojna światowa – Propaganda nowej europy
III Rzesza jako centrum „Nowej Europy”
Refleksje nad kształtem wyzwolonej Europy i miejscem Niemiec głosili przedstawiciele niemieckich grup oporu
Krzyżowa, niedaleko Świdnicy – jako miejsce symbolizujące potrzebę jedności Europejskiej.
(Msza św. Kohla z Mazowieckim)
Krąg z Krzyżowej – niemiecka organizacja ruchu oporu, działała przeciwko reżimowi Hitlera
Działacze o różnych przekonaniach religijnych
Założyciel: Helmut von Moltke
Cel: uporządkowanie planów Europy po zakończeniu wojny
Stracony w 1945 po nieudanym zamachu na Hitlera.
Po II wojnie św.
George Marshall
Amerykański generał i polityk, twórca programu pomocy gospodarczej dla Europy, Laureat pokojowej Nagrody Nobla w 1953r.
Pomoc w realiach po II wojnie św. podziału Europy, oddzielenia „żelazną kurtyną”
Ojcowie zjednoczonej Europy
Powstanie unii Europejskiej nie byłoby możliwe bez polityków, któ®ych określa się tym mianem
Robert Schuman – francuski premier, minister spraw zagranicznych, jego plan byuł w pełni pierwszym zrealizowanym projektem zjednoczenia Europy.
Etapy zjednoczenia Europy
EWWiS – Europejska Wspólnota Węgra i Stali
Europejska Wspólnota Energii Atomowej
Europejska Wspólnota Gospodarcza
Unia Europejska
1952, 1973, 1981, 1986, 1990, 1995, 2004, 2007
Traktaty – przyjęte są dobrowolnie i demokratycznie przez wszystkie państwa członkowskie
Traktaty podpisane w przeszłości są zmieniane i aktualizowane tak, aby odzwierciedlały zmiany zachodzące w społeczeństwie
1952 – EWWiS
1958 – traktaty rzymskie, EWG, Euratom
1965 – traktat fuzyjny
1987 – jednolity Akt Europejski (jednolity rynek)
1993 – traktat o Unii Europejskiej (z Maastricht)
1999 – Traktat z Amsterdamu
2003 – traktat z Nicei
2009 – traktat z Lizbony
WYKŁAD 3 19.10.2010
Traktat ustanawiający EWWiS
Podpisanie 18 kwietnia 1951 Paryż
Wejście w życie 26 lipca 1952
Wygaśniecie traktatu 23 lipca 2002
Zagłębie Ruhry, Zagłębie Północne
Członkowie Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego byli wybierani przez parlamenty krajowe.
Podpisany przez Belgię, Holandie, Luksemburg, Francję, Republikę Federalną Niemiec i Wlochy.
!958 – Traktaty rzymskie
Europejska Wpsólnota Gospodarcza
Europejska Wspólnota Enegii Atomowaej (EURATOM)
Podpisanie 25 marca 1957 Rzym
Wejście w życie 1 styczni...
niewmar