Historia książki
Książka rękopiśmienna; Książka XV-XVIII w.; Książka XIX-XXI w.
Historia książki w ujęciu mocno praktycznym, nie będziemy tu mówić o problematyce.
Literatura:
B. Bieńkowska, Hamers: Zarys dziejów książki. Warszawa 1987.
B. Bieńkowska: Książka na przestrzeni dziejów.
K. Głęgiowski, Szejkowska: Książka od starożytności do średniowiecza (~)
Książka pozostaje najważniejszym medium komunikacji międzyludzkiej. Nierozerwalnie związana jest z człowiekiem. Historyk literatury bada treść książki w kontekście społeczno-politycznym. Historię książki rękopiśmiennej i drukowanej rozpatrywać trzeba jako całość. Ważnym zagadnieniem jest materiał książki, ewolucja formy książki itd. Zajmować się będziemy pismem i jego estetyką. Podobnie z książką drukowaną. Ważna jest również organizacja drukarstwa. Rozpowszechnianie książki - pośrednie i bezpośrednie. Jak powstawały i rozwijały się biblioteki, jak systematyzowano bibliografię.
Książka rękopiśmienna
Każda epoka ma swoją specyfikę. Epoki najdawniejsze mają mniej dokumentów świadczących o epoce. W późniejszych epokach mamy problem z selekcją dokumentów. Mamy u Pliniusza opis produkcji papirusu. Żródłami są także same zwoje - książki w jakiejkolwiek postaci. Mamy ikonografię. Mowa tu jest o źródłoznawstwie bibliologicznym - należy w ogólnym zbiorze źródeł znaleźć te reprezentatywne. Źródłami są spisy książek, bibliografie.
Źródła bywają także epigraficzne - pismo na twardym podłożu (obok paleografii - badającej pismo na miękkim podłożu). Zabytki papirologiczne znajdowane są czasem jeszcze w Afryce z racji na klimat. W późniejszym okresie będzie tu epistolografia (nauka o pismach - jak akty zamówień, katalogi targów). Są tu nawet reklamy książek.
Źródła wg Barembauma dzielimy na:
- ?
- Statystyka druków
- Drukowane dokumenty prawne
- Dokumenty archiwalne
- Materiały prasowe, recenzje, informacje
- Studia z historii książki (jak np. Podręcznik drukarstwa).
W badaniach nad historią książki zastosować trzeba krytykę źródła:
- Krytyka zewnętrzna, badająca cechy zewnętrzne (czy dokument pochodzi z epoki o której jest mowa - dokumenty pochodzące z Epoki Gutenberga o początkach druku są bardziej wartościowe)
- Krytyka wewnętrzna, rozpatrująca wiarygodność informacji (dokument może wzbudzać wątpliwość - wiedza pozaksiążkowa może nam pomóc wykryć pomyłki).
Pojęcie źródła jest pojęciem bardzo szerokim - są to wszelkie źródła poznania historycznego - wszelkie informacje o przeszłości społecznej, gdziekolwiek się znajdują, wraz z tym, jakie informacje one przekazują.
Pismo - najważniejszy element książki. Treść jest przedstawiana za pomocą umownych znaków - za pomocą różnych języków. Język „to zespół znaków, przyjęty przez określoną grupę ludzką dla graficznego przedstawienia mowy i mający to samo znaczenie dla wszystkich jej członków“ (EWOK). Rozwój pisma odbywał się stopniowo - od znaków symbolicznych przez obrazkowe, przez wyrazowe, następnie sylabowe, wreszcie alfabetyczne. Komunikować można się na wiele sposobów - pismo jest tylko jednym z mediów komunikacji (a raczej pismo jest reprezentacją języka). Mamy karby, nacięcia; znaki dymne; węzły; wampuny (układy muszli).
Pismo obrazkowe (piktograficzne) powstało z rysunków. Ich uproszczona forma służyła do przekazywania myśli. Myśl wyrażono rysunkiem - bez związku z dźwiękami mowy. Rysunki (petroglify) przetrwały w piśmie obrazkowym u Eskimosów. Takie pismo może być różnie interpretowane.
Następne są pisma ideogramowe - przedstawiające konkretne rzeczy, związane już z dźwiękami mowy. Krąg z kreskami oznaczał słońce, ale przedstawiał też ciepło. Pismo obrazkowe to jakby rebus.
Następne pismo to pismo sylabowe - fonetyczne, związane więc z grupami dźwięków. Pismo klinowe.
Ostatni etap pisma to pismo alfabetyczne (afeph, beth - dwie pierwsze litery pisma fenickiego, z którego powstało pismo greckie). Pismo alfabetyczne wykształciło się ok. XIII w. P.n.e z północnej odmiany pisma prasemicznego, wywodzi się być może z egipskich hieroglifów. Pierwszym zabytkiem jest napis na sarkofagu Achirama. Od plemion semickich przejęli pismo Fenicjanie (22 znaki). Język hebrajski posiada same spółgłoski. Kierunek zapisu to od prawej do lewej. Ale jest beousedon (naprzemiennie w prawo i lewo). Grecy około X w.p.n.e. Ustalili kierunek pisma od lewej do prawej i wprowadzili zapis samogłosek.
Alfabet grecki przyjęli Rzymianie. Był to alfabet łaciński w VI w.p.n.e. Od greckiego pochodzi pismo cyrylickie, istnieje obok niej głagolica, grażdanka (za Piotra I, początek XVIIIw.)
Egipt
Egipt - kultura książki i pisma. Historia pisma egipskiego jest dobrze zbadana dzięki zachowanym dokumentom. Pismo było rozpowszechnione, używano go w zdobnictwie. Dobrze zorganizowane miasta z wysoką kulturą. Egipcjanie uważali, że hieroglify wynalazł Thot. Wynalazł również magię, był patronem nauki. W związku z chrystianizacją Egiptu powstała kultura koptyjska - z pismem greckim, uzupełnionym o kilka znaków egipskich. Język koptyjski został w liturgii. Jan Franciszek Champollion znał koptyjski i odczytał w 1822 pismo egipskie. Uczony posiadał te same teksty w wersji egipskiej, greckiej. Tak najłatwiej jest odczytywać dawne pisma. Odtworzona gramatyka i słownictwo dała podstawy do stwierdzenia pokrewieństwa między egipskim a semickim. Najstarsze znane pismo to pismo piktograficzne w kształcie hieroglifów - do połowy 3 tysiąclecia p.n.e. Wtedy nie można było już w hieroglifach odczytać przedmiotów rzeczywistych. Grecy nazwali to pismem hieratycznym (świętym), choć używane było do celów świeckich. Około 650r.p.n.e. Powstało pismo demotyczne, uproszczone (ludowe). Równocześnie hieroglify miały moc magiczną, zdobiono nimi monolity. Przedstawiały rośliny, istoty żywe, przedmioty. Obrazek przemienił się w znak. Egipcjanie pisali tylko spółgłoskowy szkielet słowa - resztę trzeba było sobie dopowiadać. Poza Egiptem używano tego pisma w Sudanie.
- papirus
Pismo związane jest z podłożem, na którym pisano - inaczej pisało się na papirusie, inaczej na pergaminie, inaczej na papierze. Inaczej przyciąć trzeba było pióro, inaczej je dociskać - stąd wiele różnych czcionek.
Papirus - papyros rodzina półtrawiasta rosnąca do kilku metrów, rosnąca w delcie Nilu. Przez starożytnych Egipcjan był stosowany w różny sposób i do różnych celów. Łodygę cięto na cienkie paski i układano je na wilgotnej desce, w poprzek kładziono drugi rząd i obie warstwy zwilżano wodą. Tworzyła się taka kratka. Pod prasą sok rośliny sklejał paski, produkt suszono na słońcu. Papirus wykonywano później również w Rzymie - z monopolem państwowym na wytwarzanie papirusu. Pojedyncze karty sklejano w długie wstęgi, mające nawet kilka metrów.
W Bibliotece Aleksandryjskiej, w której kopiowano ogromne ilości papirusów, ustalono standardy - 6 m długości x 12-15 cm szerokości. Unifikowano wysokości papirusów - długość zwoju. Papirus sprzedawano w balach, produkowany był na skalę przemysłową.
Papirus był żółtawy lub biały - najlepszy. Brunatne były uznawane za gorsze. Przez tysiąclecia technika produkcji papirusu nie zmieniła się. Opis produkcji nie pochodzi ze źródeł egipskich, a od Pliniusza Starszego, który w Historii Naturalnej opisał produkcję papirusu. Strona poziomych pasków nazywa się recto. Odwrotna z pionowymi nazywa się verso - używana była w mniejszym stopniu.
K2r - oznacza kartę drugą recto. K3v oznacza kartę trzecią verso. W rękopisach numeruje się karty.
Papirus był giętki, nadawał się do zwijania. Strona zapisana znajdowała się wewnątrz (aby uchronić tekst). Czytając książkę czytelnik rozwijał zwój, pismo rozwijało się stopniowo w kolumnach. Kolumny następowały po sobie - od prawej do lewej ręki.
Na papirusach używano zwykle pisma hieratycznego. Hieroglifów zwykle używano do pism świętych. Późniejsze pismo demotyczne, było też spotykane na papirusach. Sprzed 2400 lat p.n.e. Znamy najstarszy zwój, jaki zachował się w afrykańskich suchych piaskach pustyni. Dramat Meandra znaleziono na śmietniku.
Materiałem pisarskim była skośnie ścięta trzcinka, którymi można pisać cienko lub grubo. Spiczasto ucięta trzcinka dawała cienkie pismo. Zależne to było od rodzaju przycięcia trzcinki. Atrament produkowano z sadzy lub węgla drzewnego - zmieszane z żywicą. Prócz czerni używano również czerwieni.
Papirusy przechowywano w dzbankach lub skrzynkach. Dla konserwacji oblewano olejkiem cedrowym - w ochronie przed szkodnikami.
Pismo w Mezopotamii
Pismo to, nazywane sumeryjskim lub akadyjskim, używane jest od 4 tysiąclecia do I w.p.n.e. Służyło niejednemu językowi. Lud sumeryjski wykształcił wysoką kulturę materialną około 4000 p.n.e. Pismo wykształcił około 3000 p.n.e. Około 2400 p.n.e. Sumerów podbili Semitowie. Stare teksty żłobione są w kamieniu, podstawowym materiałem piśmienniczym były tabliczki gliniane. Produkcja opierała się na żłobieniach i wypalaniu na słońcu.
Pismo sumeryjskie zostało odczytane dzięki tablicom z kilkoma językami. Sumeryjskie i perskie teksty odczytano dzięki temu, że brano imiona własne jako punkt wyjścia. Semickie języki często nie zapisywały samogłosek - operowano jedynie spółgłoskami. Zdobyte doświadczenie pozwoliło odczytać Sumeryjskie i akadyjskie pismo. Używano pisma piktograficznego - to były zwykłe rysunki, ułożone w kolumny. Rysunki te pozwoliły odczytać pismo klinowe z glinianych tabliczek.
Pismo sumeryjskie podobne jest do egipskiego. Sumeryjski jednak posiadał samogłoskę, a liczba spółgłosek ograniczona była do 500. Ludy indoeuropejskie używały pisma klinowego od 1600-1200 p.n.e.
W mieście Nippur znaleziono resztki archiwum i resztki biblioteki, zawierającej gliniane tabliczki w skrzyniach. Zwoje przechowywano w niszach ścian. Pismo na glinianych tabliczkach przy pomocy metalowego rylca trójskośnego było środkiem takiego pisma klinowego/.
W epoce asyryjskiej (6-7w. P.n.e.) znane jest archiwum i biblioteka króla Asurbanipala w mieście Niniwa, stolicy Asyrii. Podczas wykopalisk natrafiono na ślady kilku bibliotek prywatnych - około 15000 tabliczek ujawniono w Bogas-Koj, koło Ankary (Turcja). Fenicjanie, przybyli z pustyni Arabskiej, przejęli i zreformowali północne pismo semickie.
Oprócz tych pism istniało kilka innych systemów - chińskie, majów, kreteńskie... Pierwsze zabytki pisma chińskiego to ideograficzne zapisy na skorupach żółwi. Częściej jednak występowały zapisy pisma piktograficznego. Pismo chińskie miało 45-50 tysięcy ideogramów. W potocznym codziennym bytowaniu wystarczy 200-5000 piktogramów. Najstarsza forma chińskich książek to drewniane tabliczki wyryte rylcem i powleczone atramentem. W Chinach pisano na jedwabiu - za pomocą pędzelka z sierści wielbłądziej. Na początku II w n.e. Zaczęto pisać na papierze. Wynaleziono go w 105 r. N.e. W VI w.n.e. Stosowano technikę ksylolitową - rzeźbiono teksty w drewnie i odbijano, powielano. W Chinach rozwijało się bibliofilstwo, od III w.n.e. Rozpowszechniły się biblioteki prywatne.
Obok kultury chińskiej trzeba powiedzieć o kulturze Japonii, która przejęła pismo od Chińczyków. Koreańczycy byli pierwszymi, którzy poznali pismo chińskie.
Na Krecie powstało pismo kreteńskie, mające trojaką postać: Znane było już w 2000 p.n.e., miało charakter pisma obrazkowego, posiadało 144 znaki. Evans, badacz tego pisma, nazwał je pismem hieroglificznym. Nazwał je pismem A 2000-1900 p.n.e., młodsze B: 1900-1650 p.n.e. Pismo późniejsze było pismem sylabowym, linearnym. Odczytał je Ventris.
Pismo greckie
Kultura grecka. Język starogrecki różnił się od dzisiejszego - choćby pod kątem wymowy. Starszą kulturą była kultura egejska - 1500 p.n.e. - wykopaliska z Morza Egejskiego. Pałac Knossos na Krecie.
Grecja w okresie klasycznym składała się z miast-państw. W V w. Nastąpił wielki rozwój kultury za rządów Peryklesa Ateny rozwinęły się - filozofia, kultura teatralna. W IV w. Dominuje Sparta. Pojawia się choćby Platon. W II w.n.e. Grecja stała się imperium Aleksandra Macedońskiego, później podzielone na kilka części. W Egipcie rządziła dynastia Ptolemeuszy. Po okresie imperium następuje okres Hellady. Treści kulturowe przekazywano ustnie - Iliada i Odyseja przekazywane były oralnie. Grecja znana jest przecież i z liryki - utrwalanie jej musiało w końcu nastąpić przez zapis. Nastąpiło to na przełomie VI/VII w. Papirus używany był aż do VII/IX w.n.e.
Książka grecka powstała w czasach Peryklesa, w V w.p.n.e. Tragedia Attycka została zachowana jako zbiór papirusów.
Pismo greckie pochodzi od pisma fenickiego (semickiego szerzej), zajmujących południowe tereny Morza Śródziemnego. Fenicjanie, znani z handlu i swej ruchliwości, mieli alfabet spółgłoskowo-samogłoskowy. Powstał na początku I. Tysiąclecia przed naszą erą. Inskrypcje (napisy na kamieniu; epigrafika, w odróżnieniu od paleografii) dawne pochodzą z VII w.p.n.e. Pismo to było od prawej do lewej, następnie od lewej do prawej (beoustrofedon - jak wół orze ziemię).
Typy pisma.
Monumentalne - na twardym podłożu, kamieniu. To kapitała grecka
Uncjała grecka - zachowana w Egipcie, jak i Herkulanum i Pompei koło Neapolu. Znane są zabytki tego pisma - występuje w tekstach liturgicznych
Kursywa - curro -biegnę. Czyli pobieżne, szybkie, niestaranne, niemonumentalne.
Pismo łacińskie powstało z pisma greckiego, z dodaniem niektórych znaków etruskich (związanych z Florencją). Pismo to nie zostało do dziś odczytane, choć poszczególne znaki zostały przejęte. Łacina dała początek innym pismom - latini, kultura rzymska rozpowszechniała się na tereny podbite przez Rzymian. Wielka Brytania, Galia, Hiszpania.
Pismo łacińskie przejęte zostało przez całą Europę prócz Serbów, Bułgarów, wschodnich Słowian, Rumunia, Dacja. Pośrednio więc semickie=>fenickie=>greckie=>rzymskie/łacińskie.
Majuskuła to litery, mieszczące się między dwoma liniami - duże litery. Minuskuła mieści się między 4 liniami - małe litery. Pismo potoczne, dokumentowe - takie pismo, które wyraża pośpiech przy pisaniu.
W czasach starożytnych była kapitała, pierwszy typ pisma łacińskiego, który został zastosowany na materiale miękkim. Mamy kapitałę kwadratową i rustykalną (wiejską). Przy rustice zanika ostrość kątów, a pismo ma bardziej miękki i płynny charakter. Kursywa powstała przy pośpiesznym pisaniu na miękkim materiale. Uncjała wywodzi się z kapitały i używana była w 4-8w.n.e. 476r. To koniec starożytności, jak pamiętamy.
Wynaleziono pergamin w Pergamonie (dzisiejsza Azja Mniejsza, Turcja). To specjalnie wyprawiona skóra młodych zwierząt, służąca za materiał pisarski.
Księgi malowane narodów Meksyku - Mojowie i Aztecy. Były to księgi malowane dawnych narodów, wywiezione nielegalnie. 40 spośród ksiąg malowanych znajduje się poza granicami Meksyku. Znajdują się tam początki meksykańskiej historii pisanej przed przybyciem hiszpańskich konkwistadorów. Stanowiły o astronomii, historii... Wielki rozwój pisma hieroglificznego Majów przypada na 3-9w.n.e. Olmekowie... Dysponujemy tylko trzema kodeksami Majów. Kodeksy meksykańskie są zapisem wierzeń, migracji, panujących dynastii, wydarzenia, astronomia, architektura, interpretacja zjawisk przyrodniczych. Z kodeksów poznajemy symbolikę pewnych znaków, ceremonie, zwyczaje. Dowiadujemy się o strojach, relacji do kobiety. Poznajemy cala złożoność świata Meksyku.
Malowane księgi wykorzystywane były wyłącznie do użytku kapłanów. Korzystano z obrazków i symboli, hieroglifów. Znaki były wieloznaczne, zależały od kontekstu. Aztekowie posiadali ideogramy do przedstawiania abstraktów, idei. Kolor odgrywał tu dużą rolę. Większość ksiąg została spalona przez misjonarzy hiszpańskich. Wiele ksiąg ujrzało światło dzienne pod koniec XIX w.
Pismo azteckie
Gdy do Ameryki przybyli Hiszpanie, pismo nie było jeszcze rozwinięte. Używano pismo piktograficzne i ideograficzne. Trzecim rodzajem pisma było pismo fonetyczne do utrwalania nazw osób i miejscowości. Wiele nazw łączy gatunki pisma fonetycznego i piktograficznego. Gdy przybyli Hiszpanie, pismo fonetyczne dopiero się rodziło. Pismo Majów do tej pory nie zostało całkowicie wyjaśnione. Pracowano nad nim od 1810 roku (Humboldt), bez rezultatów.
- biblioteki Grecji i Rzymu
W starożytności najstarsze księgozbiory związane były z kultem religijnym. Pojawiały się jednak literatura piękna i dzieła naukowe.
Biblioteki w Egipcie powstały 1400 p.n.e. - Biblioteka Amenopisa znała już nawet ex libris. Faraon Amenofis był bibliofilem. Większą sławą cieszyły się biblioteki Ramzesa II w Heliopolis i Memfis z wielką biblioteką. Ucierpiały one w czasach napadów Greków, Persów, Rzymian.
Wiele więcej wiemy o bibliotekach greckich, powstających od 6 w.p.n.e. Wielu tyranów (nie urodzonych królami, ale sięgających po władzę). Za Pizystratesa w VI w.p.n.e narodziła się tragedia grecka. Sparta i Ateny były największymi państwami w starożytnej Grecji. Pizystratesowi przypisuje się założenie pierwszej publicznej biblioteki. Zbierał książki i posiadał wielką bibliotekę. Istniały prywatne zbiory Eurypidesa, Eupidemosa. Autorzy w tych czasach zaczynają sięgać po książki w swojej pracy. O księgozbiorze Arystotelesa wiemy już coś więcej. Następuje epoka czytelników. Arystoteles zbiera książki z różnych dziedzin wiedzy i w ten sposób tworzy warsztat pracy. Aleksander Wielki przysyła mu książki i pieniądze na książki. Bibliotekę odziedziczył po nim Teofrast. Ten przekazał ją Meleusowi, potem trafiła do Ptolemeusza II, króla Egiptu, choć to nie jest pewne - mógł trafić do kolekcjonera - Apolitykosa z Koz. Gdy Ateny zostały zdobyte przez Rzymian, biblioteka trafiła w ich ręce.
Wielkość tej biblioteki określono na 376 zwojów - co można by zmieścić w 10 tomach formatu ’8 (folio ’2, ‘4, ’8).
Aleksandria rozpoczyna nowy rozdział historii książki. Księgozbiory wcześniej były prywatne. Biblioteka ta jest już instytucją. Ogromne państwo Aleksandra Wielkiego w 323 roku podzieliło się na kilka monarchii. Demetriusz z Faleronu, ateński polityk i uczeń Arystotelesa, znał muzeion w szkole Arystotelesa w Atenach. Przybył do Egiptu i zaproponował zbudowanie czegoś na wzór muzeionu (ośrodka kultury). Osadzono ten pomysł w Aleksandrii - powołano wielką bibliotekę w dzielnicy Bruchejon.
Pierwszym jej kierownikiem był Zenodot, każdy następny był wychowankiem królewskim. Uporządkował Homera i wydał nowe wydanie krytyczne. Rozpoczął się wtedy krytyczne podejście do wydawnictwa. Ustalano na podstawie dawnych tekstów, często pofragmentowanych, jedną, właściwą wersję.
Po Zenodocie kierownikiem mógł być Kallimach, poeta, naukowiec, stworzył katalog biblioteki. Ptolemeusze dbali o pomnażanie księgozbioru. Kupiono księgozbiór Teofrasta, kupowano je z Rodos, konfiskowano książki, które przywożono do Aleksandrii. Biblioteka zabierała oryginały w zamian za kopie.
Ateny, potrzebując pieniędzy wypożyczyły królowi Egiptu dramaty Ajschylosa za 15 talentów. Król zatrzymał oryginały. Biblioteka powiększała swoje zbiory, trzeba było otworzyć filię (serapeum) - przechowywała 42800 zwojów. W I w.p.n.e było już 700000 zwojów. Dla biblioteki aleksandryjskiej stworzono septuagintę (ST) - tłumaczyło ją 70 tłumaczy na grecki. Była to największa biblioteka na świecie aż do powstania druku. Arabskie były trochę większe co prawda - do miliona zwojów.
Oprócz gromadzenia zbiorów trzeba było księgozbiór skatalogować. Stosy zwojów zalegały w magazynach. Nie miały ani tytułu, ani nazwiska autora. Wprowadzano etykietki z tytułem. Większość dzieł w ogóle nie posiadało tytułów. Pracą zajmowało się wielu bibliotekarzy.
Cały trud spadł na barki Kallimacha. Stworzył 10 działów głównych:
Epos i poezja
Dramat
Prawo
Filozofia
Historia
Dzieła z zakresu retoryki
Medycyna
Nauki matematyczne
Nauki przyrodnicze
Różne (varia)
Każdemu działowi mogła być przyporządkowana jedna sala. Wewnątrz działu układ był według autorów i według alfabetu. Jeśli jeden autor pisał różne gatunki, były układane wg gatunków. Taki też układ miał katalog Kallimacha. 120 ksiąg, będących pierwszą historią literatury w Grecji. Tak jak Nowy Korbut - była to bibliografia przedmiotowo-podmiotowa, działa i o dziełach, autorach. Podawał incipit (incipio) i liczbę wierszy (aby można było stwierdzić, czy dzieło jest w całości). Pinaces (tablica) Kallimacha były pierwszym wielkim katalogiem cywilizacji europejskiej.
W bibliotece aleksandryjskiej prócz gromadzenia zwoi, przepisywano je - przepisywano stare i zniszczone, pożyczone, skonfiskowane.
Starano się dążyć do ujednolicenia i porządku. Ustalono długość zwoju - dzielono zwoje na księgi, ustalano szerokość kolumn, wielkość marginesów, sposób ilustrowania.
Rzymianie 46/47 roku podpalono port w Aleksandrii, przez co zajęła się biblioteka. W ramach zadośćuczynienia chciano oferować 200 tysięcy zwojów z biblioteki w Pergamonie. W roku 391 Rzymianie zburzyli świątynie Serapisa. W 642 n.e. Kali kazał spalić wszystkie książki.
W 197-157 p.n.e. Powstała biblioteka w Pergamonie. Król Eumenes nie szczędził środków i zbierał wszelkie zwoje. Przez zakaz importu papirusu, wymyślono pergamin (hmmm).
W Pergamonie biblioteka zajmowała 4 duże pomieszczenia. Nieco mniejsze stanowiły magazyn. Tam drewniane regały, książki czytano na wolnym powietrzu.
KSIĄŻKA W STAROŻYTNYM RZYMIE
Mamy różne źródła - u Pliniusza opis wytwarzania papirusu. Marcialis przybył z Hiszpanii za czasów Nerona, w I w.n.e. Istniała już wtedy cenzura.
W Rzymie istniała produkcja książek. Byli uczeni, nawet niewolnicy przede wszystkim, zajmujący się przepisywaniem książek. Jeden z niewolników wynalazł szybkie pisanie - stenografia. Normalna organizacja książek w skryptoriach.
Księgarstwo. W Rzymie rozwija się zamiłowanie do książek. Najpierw pojawiają się z Grecji. W bogatych domach trzymani są niewolnicy, służący do przepisywania książek jako ofiarowania znajomym. Przyjaciele przepisywali dalej i rozdawali swoim znajomym. W Rzymie księgarnie istniały już w połowie pierwszego w.p.n.e. - tabernae librariae -. Cyceron skarży się na niedbałe i nieczytelne przepisywanie książek.
Tytus Pomponiosz Attyk był wydawcą książek. Miał najlepszych kopistów i korektorów. Attyk, jako przedstawiciel Ekwitów, prowadził różne interesy - m.in. Zakład wydawniczo-księgarski, cieszący się sławą bezbłędnych tekstów. Cicero korzystał z jego usług. Tu wydawali także np. Terencjusz Warron, Brutus, dzieła Platona, portrety Warrona z ilustracjami (imagines). Już w starożytnym Rzymie miano książkę z obrazkami - cieszyła się wielkim powodzeniem. Attyk później zastosował wynalazek do książki: Ożyciu sławnych Rzymian.
Coraz bardziej rozwijało się księgarstwo - Tryfon (nakładca Marcialisa i Kwintiliana). Książki sprzedawano na całym terenie Cesarstwa. W Galii w Lubdunum (Lyon) sprzedawano książki Pliniusza Starszego. Marcialis pisze, że jego książki trafiają do Wielkiej Brytanii i nad Dunaj. Sklepy księgarskie odwiedzali czytelnicy i miłośnicy książek. Były otwierane w najruchliwszych punktach.
– od Rzymu do Bizancjum
Księgarnie umiejscowione były w najruchliwszych miejscach Rzymu. Przy sklepie znajdował się również warsztat wydawniczy, skryptorium, glutinatores (dzisiejsi introligatorzy, introligares - wiązać wewnątrz). Index - kawałek pergaminu, przytwierdzony do drążka, na którym wypisane było nazwisko autora i tytuł książki. Dziś to karta tytułowa.
Książki stawały się droższe, pergamin barwiono na różne kolory, litery malowano nawet złotem. Księgarze sprzedawali zarówno własne zbiory, jak i książki brane od innych wydawców. Książka niesprzedana wracała do hurtownika, gdy detalista nie sprzedał książek. Książki brano również od innych księgarzy - na zasadzie wymiany. Praktyki będą później też stosowane.
Książki rozchodziły się nie tylko w samym Rzymie, ale i w prowincji. W Pompejach odkopano wielką salę, służącą niewolnikom do przepisywania książek, wydawania. Książki sprzedawano nieoprawione - w formie incrudo...
alexis911