POTRZEBY DZIECKA I POTRZEBY OPIEKUŃCZE

I. Klasyfikacja potrzeb dziecka według głównych sfer rozwoju i kształtowania się jego osobowości::

a)      potrzeby związane z rozwojem fizycznym (biologicznym)

b)     potrzeby związane z rozwojem psychicznym

c)      potrzeby związane z rozwojem społecznym

d)     potrzeby związane z rozwojem kulturalnym.

v     Rola opieki, wychowania i nauczania w zaspokajaniu potrzeb:

Działanie na rzecz zaspokojenia potrzeb dziecka wymaga równoległego podejmowania czynności opiekuńczych, wychowawczych, dydaktycznych (zadania opiekuńczo-wychowawcze).

OPIEKA – działanie polegające na dostarczaniu środków zaspokojenia potrzeb (dobra materialne, duchowe, więzi osobowe), gdy dziecko nie może/nie potrafi zdobyć ich i spożytkować własnym działaniem.

WYCHOWANIE – służy ukierunkowaniu rozwoju i sposobów zaspokajania potrzeb dziecka( rodzaj  i zakres oddziaływania wychowawczego zależy od właściwości potrzeb, wieku   i doświadczeń społecznych dziecka)

NAUCZANIE – zmierza do rozwijania świadomości potrzeb we wszystkich sferach rozwoju dziecka i do dokonywania wyboru środków zaspokajania potrzeb (dóbr materialnych, duchowych, więzi osobowych) oraz ukształtowania hierarchii zaspokajania potrzeb według uznanego systemu wartości.

v     Oprócz wyżej wymienionej klasyfikacji pedagogika opiekuńcza klasyfikuje i analizuje sytuacje, w których zaspokojenie potrzeb dziecka może być utrudnione lub stwarzać zagrożenie dla jego życia i rozwoju. Te sytuacje to tzw. „potrzeby opiekuńcze”. – opieka wkracza wtedy, gdy dziecka własnymi siłami nie może zaspokoić własnych potrzeb.

Ø      W określeniu „potrzeba dziecka” – punkt odniesienia tkwi w dziecku ( ono odczuwa brak potrzeby, daje temu wyraz, sygnalizuje jej brak lub potrzebę zaspokojenia)

Ø      W określeniu „potrzeba opiekuńcza” – punkt odniesienia tkwi w opiekunie (potrzebę podjęcia opieki przeżywa opiekun i dla niego jest ona motywem działania )

II. Klasyfikacja potrzeb opiekuńczych według głównych środowisk opieki i wychowania oraz według właściwości organizmu dziecka (według sytuacji zagrożenia):

a)      potrzeby wynikające z funkcjonowania rodziny

b)     potrzeby związane z działalnością szkoły

c)      potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku zamieszkania

d)     potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka.

A. POTRZEBY WYNIKAJĄCE Z DZIAŁALNOŚCI RODZINY

1. Pozbawienie opieki:

-          sieroctwo naturalne pełne (brak obojga rodziców) i niepełne (brak jednego z rodziców),

-          sieroctwo społeczne (porzucenie dziecka, odebranie władzy rodzicielskiej przez sąd),

-          okresowe pozbawienie dziecka opieki z powodu choroby rodziców, ich wyjazdu, zdarzeń losowych.

2. Brak środków materialnych:

-          rodzina pozbawiona środków materialnych na zaspokojenie potrzeb dziecka,

-          rodzina mająca trudne warunki materialne, nie pozwalające na zaspokojenie wszystkich niezbędnych potrzeb dziecka,

-          rodzina pozbawiona środków materialnych okresowo, na skutek zdarzeń losowych (choroba, powódź, pożar, klęski żywiołowe).

3. Brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową obojga rodziców:

-          rodzice pracujący zawodowo w jednakowym czasie i nie mogący zapewnić dzieciom opieki   w okresie swego pobytu w pracy,

-          rodziny niepełne, w których pracują zawodowo ojcowie lub matki,

-          rodzice pracujący zawodowo w wymiarze godzin lub w warunkach uniemożliwiających opiekę nad dzieckiem (wyjazdy).

4. Zaburzenia funkcjonalne rodziny:

-          rodzina w rozkładzie (sprawy rozwodowe, rozpad dotychczasowej rodziny),

-          poważne błędy wychowawcze rodziców, powodujące utratę więzi z dzieckiem,

-          brak troski o dziecko, alkoholizm i demoralizacja w rodzinie (prowadzące zwykle do sieroctwa społecznego).

B. POTRZEBY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ SZKOŁY

1. Bezpieczeństwo osobiste dziecka:

-          w drodze do szkoły (problemy ruchu drogowego),

-          w toku zajęć szkolnych (pracownie, wycieczki, zajęcia sportowe),

-          w czasie przerw rekreacyjnych (niebezpieczne zabawy w różnych porach roku).

2. Niepowodzenia szkolne:

-          wynikające z indywidualnych właściwości dziecka powodujących trudności w nauce,

-          wynikające z wadliwej organizacji życia dziecka w rodzinie i braku odpowiednich warunków do nauki własnej w domu,

-          wynikające z niedostatecznej pracy szkoły (słabe przygotowanie uczniów do samodzielnej pracy umysłowej).

3. Utrudniony dostęp do szkoły ponadpodstawowej:

-          odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, uniemożliwiająca mu podjęcie nauki,

-          odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, wymagająca dojazdu do szkoły,

-          brak środków materialnych na opłacenie przez rodzinę kosztów pobytu dziecka w internacie lub na stancji.

C. POTRZEBY ZWIĄZANE Z AKTYWNOŚCIĄ DZIECKA W ŚRODOWISKU

1. Potrzeba aktywności indywidualnej:

-          ograniczenie pożytecznej samodzielności dziecka w zabawie, nauce, życiu domowym,

-          brak troski o rozwój i zaspokajanie zainteresowań dziecka (zwłaszcza poznawczych),

-          niewystarczająca/wadliwa opieka nad dzieckiem utalentowanym.

2. Potrzeba kontaktów społecznych:

-          brak/nieumiejętność nawiązywania kontaktów koleżeńskich i przyjaźni,

-          wypaczone kontakty koleżeńskie (fałszywa solidarność, zbiorowe wagary i in.),

-          trudności wychowawcze (lenistwo, kłamstwo, agresywność, zazdrość, nieposłuszeństwo) utrudniające ułożenie prawidłowych kontaktów dziecka z innymi dziećmi/dorosłymi.

3. Potrzeba przydatności społecznej:

-          egoizm i niechęć do współdziałania,

-          postawa konsumpcyjna i pasożytnicza,

-          niedostosowanie społeczne (w tym przestępczość nieletnich).

D. POTRZEBY WYNIKAJĄCE Z WŁAŚCIWOŚCI ORGANIZMU DZIECKA

1. Defekty fizyczne:

-          kalectwo ograniczające/uniemożliwiające samodzielne poruszanie się dziecka,

-          upośledzenia narządów ruchu, nie ograniczające poruszania się dziecka,

-          wady rozwojowe i mikrouszkodzenia, utrudniające pełną sprawność organizmu dziecka i wymagające zabiegów korekcyjnych/kompensacyjnych.

2. Upośledzenia:

-          słuchu (niedosłyszący, głusi)

-          wzroku (niedowidzący, niewidomi),

-          umysłowe.

3. Zagrożenia zdrowia:

-          zły stan higieny domowej, wadliwy tryb życia dziecka,

-          stany osłabienia organizmu (wątła budowa, rekonwalescencja i in.)

-          choroby (zwł. przewlekłe, wymagające stałej opieki lekarskiej, o charakterze epidemicznym).

v Ta klasyfikacja ma charakter ramowy, dlatego osoby i instytucje zajmujące się opieką powinny dokładnie  i całościowo poznać  sytuację dziecka.

Według A. Kelma proces opieki obejmuje 2 cykle:

( Etapy postępowania w zapewnieniu opieki dziecku osamotnionemu )

I. Cykl diagnostyczny (rozpoznanie sytuacji dziecka):

1)     sygnalizacja potrzeby opieki ( sygnalizować potrzeby mogą sąsiedzi, służba zdrowia, placówki oświatowo- wychowawcze, szkoły itp. )

2)     rozpoznanie potrzeby opieki (diagnoza sytuacji dziecka dokonana prze osoby upoważnione lub P P-P, placówki diagnostyczne )

3)     kwalifikacja potrzeby opieki (ocena sytuacji dziecka oraz podjęcie decyzji o opiece częściowej lub całkowitej )

4)     zastosowanie odpowiedniej formy opieki nad dzieckiem (częściowej lub całkowitej)

II. Cykl realizacyjny (wykonanie zadań składających się na osiągnięcie celów opieki):

1)     włączenie dziecka do życia w nowym dla niego środowisku

2)     realizacja zadań okresowych obejmujących przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia w społeczeństwie (wyznaczanych przez wiek dziecka, zdolność, szczebel edukacji)

3)     okres bezpośredniego usamodzielniania (mieszkanie, praca)

4)     opieka wspomagająca w pierwszym okresie samodzielnego życia.

v     W praktyce nie muszą być spełnione wszystkie etapy z cyklu realizacyjnego. Postępowanie opiekuńcze może zakończyć się wcześniej.

Inne klasyfikacje potrzeb:

I. Klasyfikacja potrzeb powszechnych oparta na hierarchicznej typologii A. Maslowa

1.      fizjologiczne

2.      bezpieczeństwa

3.      przynależności i miłości

4.      aktywności i twórczości

5.      samodzielności i autonomii

6.      uznania

7.      nowych wrażeń, doświadczeń

8.      sensu życia

9.      samorealizacji

10.  szczęścia, zadowolenia z życia

11.  wiedzy i rozumienia

12.  estetyczne

II. Klasyfikacja potrzeb dzieciństwa ( M, Tyszkowa 1992 )

1.      przywiązania ( bliskiego, fizycznego )

2.      stymulacji zmysłowej i społeczno-uczuciowej

3.      stałości otoczenia ( zwłaszcza osobowego)

4.      wzrostu i rozwoju

5.      znaczenia i ważności

6.      aktywności przedmiotowej ( zabawowej ) w  środowisku

7.      oparcia, wzoru

8.      relacji partnerskich

9.      poczucia własnej tożsamości, wartości

10.  eksperymentowania w pełnieniu różnych ról społecznych

III. Klasyfikacja potrzeb powszechnych wg T. Tomaszewskiego 1979

1.      potrzeby biologiczne

2.      potrzeby psychologiczne

3.      potrzeby społeczno-kulturowe

4.      potrzeby instrumentalne

IV. Klasyfikacja potrzeb powszechnych ( K. Obuchowski 1983 )

1.      Potrzeby samozachowania

-          potrzeby fizjologiczne, związane z fizjologicznymi czynnościami organizmu, jak: odpowiedniej ilości substancji budulcowych i energetycznych, pokarmu, właściwej temperatury, tlenu, wypoczynku, wody, snu

-          potrzeby orientacyjne- związane z orientacją w otoczeniu – są to potrzeby: poznawcze, kontaktu emocjonalnego, sensu życia

2.      potrzeba rozmnażania ( zachowania gatunku )

V. Klasyfikacja potrzeb indywidualnych ( K. Obuchowski 1983 , G. Gajewska 1997 )

1.      nawykowe

2.      nałogowe

3.      chorobowe

4.      utrwalone dążenia pragnienia

5.      trwałe zainteresowania

„Potrzeby indywidualne” mają indywidualny charakter i są wytworem jednostkowych biografii i osobowości w „zaawansowanych” etapach ontogenezy.

                            Temat opracowała mgr Dorota Ławecka- Bednarska  na podstawie:

...