Edukacja dorosłych – potrzeby a możliwości
WSTEP
Przez wiele wieków sądzono że człowiek dorosły nie potrafi się niczego nauczyć. Uważano , że wraz z zakończeniem się rozwoju fizycznego człowieka , kończy się możliwość nauki.
W XVIII w. zakładano wieczorowe szkoły niedzielne . Uczono w nich matematyki , języka ojczystego , przyrody. Powstały również uniwersytety ludowe , trwające dwa lata . Uczestnikami edukacji była młodzież dorastająca , która pracowała na roli. Rozwinęły się uniwersytety powszechne.
Wiek XIX przyniósł rozwój kursów zawodowych utylitarnych. Kursy zapoznawały robotników z umiejętnościami szybkiego obsługiwania sprzętu do pracy.
W II Rzeczypospolitej obserwujemy początki teorii andragogiki. Po okresie wojny pojawił się problem kształcenia człowieka dorosłego . Powstały szkoły powszechne , wieczorowe , zawodowe , które uczyły języka ojczystego oraz podstaw wielu nauk. Czynniki społeczne , ekonomiczne i polityczne a szczególnie rozwój nauk spowodował to , że system kształcenia dzieci i młodzieży nie wystarczył na całe życie. Również czynniki psychologiczne (potrzeby i możliwości człowieka dorosłego ) a więc możliwości do kształcenia w tym zakresie były znaczącym wskaźnikiem dla człowieka. W związku z tym trzeba było to wykorzystać nie tylko mając na uwadze przygotowanie zawodowe czy podniesienie kwalifikacji zawodowych. Coraz częściej zaczęto mówić o potrzebie organizowania bardzo wielu zróżnicowanych instytucji , które wspomagałyby rozwój osobowości człowieka.
DOROSŁOŚĆ
„Każdy człowiek w każdym momencie swego życia jest tylko potencją samego siebie , a więc w każdym etapie swego rozwoju może być bardziej dorosłym aniżeli jest. Człowiek nie jest dorosłym ale nieustannie staje się nim ”. Słowa R. Urbańskiego wskazują na nieustanność i ciągłość procesu stawania się dorosłym , osiągania coraz wyższego poziomu twórczości , kontaktów z otoczeniem i samopoznania . Dorosłość nie jest cechą nabywaną po prostu z biegiem lat . Wymaga realizacji określonych zadań i uwewnętrznienia wartości zawartych w pojęciu dojrzałości. Od osoby dorosłej wymaga się rozumności , odpowiedzialności , operatywności , konstruktywności , niezależności i autonomii.
Wg Kimmela być dorosłym to nie ustawać w działaniach , akceptować swoje granice , umieć relatywizować wydarzenia , stać się zdolnym do autonomii i przeżywania samotności. W życiu człowieka dorosłego dużą rolę odgrywa doświadczenie . Wynika ono z uczestniczenia w różnych sytuacjach , ze styczności społecznych , z wewnętrznych przeżyć i własnego postępowania. Doświadczenia życiowe doprowadzają człowieka dorosłego do ukształtowania się poczucia jego tożsamości i samooceny własnego rozwoju. Zdaje on sobie sprawę że jest bytem niedokończonym. Ciągle rozwija swój intelekt i umiejętności instrumentalne , musi przystosować się do zmieniającej się rzeczywistości. Nieustannie staje też przed nowymi zadaniami typu: praca , doskonalenie zawodowe , małżeństwo , rodzicielstwo , awanse i in. Nie jest w stanie przygotować się do nich w okresie młodości . Raz uzyskane wykształcenie szkolne nie wystarcza. Konieczne jest kontynuowanie nauki przez całe życie. Pojęcie dorosłości jest nierozerwalnie sprzęgnięte z pojęciem uczenia się. Osiągnięcie określonych poziomów dorosłości wymaga uczenia się , zdobywania wiedzy i umiejętności myślenia.
POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI EDUKACJI DOROSŁYCH
W. Szewczuk podzielił życie człowieka dorosłego na cztery fazy :
- fazę stabilizacji planu życiowego
- fazę progresywnej ekspansji (człowiek jest zdolny do najwyższej produktywności )
- fazę regresywnej ekspansji (aktywność stopniowo maleje)
- fazę starości
Przez cały ten czas człowiek jest zdolny do uczenia się. Tak sądzili już J.A. Komeński , Sz. Marycjusz z Pilzna , J.A. Condorcet , R. Owen , K. Marks i F. Engels. Jednak na przełomie XIX i XX w. Ta prawda została zakwestionowana przez W. Jamesa. Twierdził , że zdolność do uczenia się spada po 20 roku życia. Na szczęście nie podzielał tego poglądu E. Thorndike. Dowiódł , że ludzie dorośli w wieku 25 – 45 lat mogą skutecznie uczyć się , a osiągane przez nich wyniki często przewyższają sukcesy w tym zakresie młodzieży 14 – 18 letniej. Jedynie prędkość uczenia się w tym wieku zmniejsza się nieznacznie , ale jest kompensowana przez inne pozytywne właściwości człowieka dorosłego.
Uczenie się dorosłych jest uwarunkowane różnymi czynnikami. Sam wiek ma niewielkie znaczenie. Ważniejszy jest całokształt uprzedniego doświadczenia (treści i formy uczenia się , ciągłość nasilenie i długotrwałość tego procesu). Dłuższa przerwa w edukacji może przysporzyć wielu trudności. Na niekorzyść wpływa również brak wolnego czasu , przeciążenie obowiązkami zawodowymi , rodzinnymi lub społecznymi , powodującymi przemęczenie. W starszym wieku mogą pojawić się też pewne objawy niekorzystne dla procesu uczenie się – pogarszający się słuch i wzrok , mniejsza sprawność sensomotoryczna. Są to zjawiska powszechne , jednak mogą być przezwyciężane , nie ograniczają więc w sposób znaczący możliwości uczenia się.
Uczeń dorosły ma duże możliwości poznawcze. Spostrzeganie przez niego jest pełniejsze i bardziej wierne niż u dzieci. (Zakres postrzegania sięga optimum około 30 – 35 r. ż. i utrzymuje się na wysokim poziomie do wieku podeszłego). Dorosłych cechuje większa stałość , pojemność i przerzutność uwagi oraz jej dowolny charakter. Są oni w większym stopniu zdolni do myślenia abstrakcyjnego.
Z badań psychologów rozwojowych wynika , że uwaga zmienia się wraz z wiekiem. (Dziecko- uwaga mimowolna – trwa tylko przez chwilę. W miarę upływu życia pojawia się uwaga dowolna – człowiek dorosły potrafi się dłużej skoncentrować). Efektywność edukacji uzależniona jest od zainteresowań , potrzeb , motywacji i wyobraźni. U dzieci występuje wyobraźnia bujna. U dorosłych – wyobraźnia wyobrażeniowa , jest bliższa rzeczywistości. Wyobraźnia bujna przeszkadza edukacji. Jakość myślenia nie jest stabilna. Myślenie u dzieci jest konkretno – obrazowe. Myślenie człowieka dorosłego jest abstrakcyjne . Ma większe możliwości edukacyjne. Pamięć mechaniczna przemienia się w pamięć logiczną. Człowiek dorosły umiejętnie syntetyzuje , selekcjonuje.
Na drodze edukacji dorosłych występują trudności i przeszkody Oto kilka z nich:
-Sytuacja materialna wielu ludzi , wymuszająca wykonywanie dodatkowej pracy zarobkowej. Brak im czasu na kształcenie.
-Niekorzystne warunki rodzinne , opieka nad dzieckiem , ludźmi starszymi i chorymi , nadmiar zajęć społecznych i błędne organizacje ich realizacji.
-Niski poziom wykształcenia – słaba wiedza ogólna i niski poziom umiejętności intelektualnych , potrzebnych do dalszego kształcenia się.
- znikomy stan aspiracji edukacyjnych
- niedorozwój sił umysłowych i zainteresowań poznawczych
- brak zamiłowań i pasji do zajmowania się różnymi dziedzinami wiedzy
-Ogólny stan gospodarczy i społeczno-prawny oraz organizacyjny kraju i poszczególnych regionów
-Załamanie relacji pomiędzy kształceniem a wymaganiami kwalifikacyjnymi w zakładach pracy.
-Patologizacja życia społecznego.
W Polsce system edukacji dorosłych nie jest włączony do systemu kształcenia dzieci i młodzieży. Nie ma obowiązku finansowania dorosłych , a dotacje są zbyt małe w stosunku do potrzeb. Np. Austria jest krajem , który ma wysoką stopę dochodu narodowego. W związku z tym ludzie dorośli coraz mniej pracują zawodowo a zapłata za godzinę jest wyższa . Zaistniała potrzeba zorganizowania czasu wolnego dla dorosłych . Próbuje się zabezpieczyć młodzież dorastającą aby mogła pracować i uczyć się. System kształcenia dorosłych jest włączony do całego systemu edukacyjnego. Poszczególne ministerstwa są zobowiązane do finansowania i rozwijania form kształcenia , dokształcania zawodowego , kursów , studiów zawodowych , studiów podyplomowych.
Potrzeby edukacji należą do potrzeb psychicznych , orientacyjnych , wtórnych. Bez ich spełnienia osobowość nie może egzystować. Wyrażają się w tym , iż każdy człowiek musi orientować się w aktualnej rzeczywistości. Bez ich zaspokojenia nie może normalnie funkcjonować . Każdemu należy zapewnić możliwość pełnego , indywidualnego rozwoju.
Potrzeby edukacyjne dorosłych wynikają głównie z chęci awansu , podwyższenia zarobków , utrzymania się na zajmowanym stanowisku , ambicji , groźby dyskwalifikacji itp.
Potrzeby edukacyjne dorosłych są ogromne i powiększają się z każdym rokiem. Aktualnie największe potrzeby kształcenia dorosłych w Polsce to wyrównanie do pełnego wykształcenia średniego i zwiększenie ilości uzyskujących wykształcenie wyższe. Pilna jest potrzeba rozwoju i modernizacji systemu kształcenia dorosłych (niestacjonarnego) na poziomie szkoły wyższej.
Istniejące bezrobocie świadczy o niskim stopniu wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych , niedostosowanie ich do współczesnych potrzeb. (Najbardziej narażeni na brak pracy są ludzie z wykształceniem zawodowym). Edukacja dorosłych powinna cechować się elastycznością i nowoczesnością , wyrażoną w gotowości natychmiastowego reagowania wartościowymi formami kształcenia na pojawiające się zmiany zawodowe i związane z nimi nowe potrzeby edukacyjne.
Za zmiennością cywilizacji współczesnej , postępem technicznym i technologicznym idzie przyrost nowej wiedzy oraz starzenie się już istniejącej.
POTRZEBY EDUKACYJNE DOROSŁYCH
EDUKACJA DOROSŁYCH
Edukacja dorosłych jest systemem działań edukacyjnych w różnych formach i zakresach wobec osób dorosłych różnego wieku , zawodu czy środowiska . Jej treścią są różne dziedziny wiedzy , kultury i aktywności człowieka w formach szkolnych i akademickich , pozaszkolnych oraz indywidualnego samokształcenia .
Do niedawna edukację dorosłych rozumiano jako kształcenie pracujących , zwłaszcza rolników i chłopów.
Edukacja dorosłych wyrosła z potrzeb życia społecznego . Za koniecznością jej rozwoju przemawia szybkie tempo przemian współczesnej cywilizacji , przemiany polityczne , gospodarcze , społeczne , kulturalne. Dowodzą że edukacja dorosłych stała się stała się koniecznością . Przytoczę słowa Tadeusza Aleksandra: „żyjący w tej cywilizacji człowiek współczesny skazany został , przez charakter dokonujących się w niej przemian i trendów rozwojowych , na więzienie edukacyjne , trwające przez całe życie i to w dodatku intensywnie przeżywane . Edukacja dorosłych charakteryzuje się wieloma cechami:
- realizowana jest przez wielu organizatorów (władze państwowe , samorząd terytorialny , stowarzyszenia społeczne , kościoły i związki wyznaniowe , zakłady pracy , instytucje kultury , ochrony zdrowia , fundacje , osoby prywatne i in.)
- organizowana w różnych środowiskach (grupy środowiska lokalnego , regionalne i ponadlokalne ,struktury spółdzielcze , stowarzyszenia społeczne)
- wielość form (szkoły dla pracujących , kursy , uczelnie wszechnicowe , środki masowego przekazu , poradnictwo i doradztwo , rozrywka , zabawa , różne formy samokształcenia , własna twórczość i in.)
- wielopoziomowość kształcenia
- wielowariantowość
- otwartość
- ścisły związek z interesem określonych grup społecznych i jednostek ludzkich
Edukacja człowieka dorosłego nie jest obowiązkiem , lecz dobrowolnym wyborem. Człowiek sam wybiera aktywność edukacyjną , jej rodzaj , zakres treściowy , formę i sam ponosi konsekwencje tego wyboru.
Ludzie dorośli jako uczniowie są zupełnie inni od dzieci i młodzieży z racji swojej dojrzałości psychicznej i społecznej , swojego odpowiedzialnego udziału w życiu. Odpowiadają oni za siebie , pracują , utrzymują się sami , mają rodziny za które ponoszą odpowiedzialność , pełnią różne funkcje w swoich zakładach pracy oraz w społecznościach do których należą . Uczenie się jest ich zajęciem dodatkowym , jednak podejmowanym zawsze świadomie.
ZAKOŃCZENIE
Dawny podział życia ludzkiego na okres nauki oraz okres działalności zawodowej i aktywności społecznej przemija . Nadchodzi era stałego i możliwie wszechstronnego uczenia się. Pierwszy etap życia – kształcenie w szkołach podstawowych , średnich , wyższych – staje się przygotowaniem do pracy i dalszej edukacji . Przedłużenie edukacji na cały okres życia ludzkiego wymaga zwiększenia liczby instytucji i zróżnicowania form i środków oświatowych oraz zapewnienia powszechnej ich dostępności . Każdemu człowiekowi należy zapewnić taką formę kształcenia i wychowania , która mu najbardziej odpowiada z uwagi na zdolności i potrzeby , czas i możliwości organizacyjne.
Coraz większa jest ranga instytucji kształcenia człowieka dorosłego. Jakie wykształcenie powinien posiąść człowiek ? Istnieje potrzeba kształcenia człowieka przez całe życie. Konieczny jest rozwój indywidualny i społeczny . Rozwój cech indywidualnych i rozwój cech przydatnych dla społeczeństwa . Oto cechy nowoczesnego kształcenia człowieka dorosłego:
- człowiek dorosły będzie wykształcony nowocześnie jeśli będzie kształcony dla przyszłości
- jeśli będzie miał orientację w rozwiązywaniu zadań o charakterze problemowym
- jeśli będzie umiał pokierować rozwojem swojej osobowości (będzie potrafił zdiagnozować swoje braki i dążyć do naprawienia ich)
- jeśli będzie umiał łączyć kształcenie zawodowe z ogólnokształcącym
Człowiek dorosły powinien uczyć się aby poznawać otaczającą rzeczywistość , aby działać zgodnie ze swoimi możliwościami i potrzebami społecznymi , aby żyć w rodzinie , w środowisku , dla społeczeństwa , działać na rzecz drugiego człowieka , uczyć się aby być!!!!
LITERATURA
1. Faure E.: Uczyć się aby być. Warszawa 1975
2. Szewczuk W.: Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa 1961
3. Turos L.:Andragogika. Zarys teorii oświaty i wychowania dorosłych. Warszawa 1980
4. Urbańczyk F.: Dydaktyka dorosłych. Wrocław 1973
5. Edukacja dorosłych w dobie przemian. (pod red. Wesołowskiej E.A.) Toruń 1994
6. Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych . (pod red. Wojciechowskiego K.) Gdańsk- Łódź 1986
7. Wprowadzenie do andragogiki. (pod red. Wujka T. )
Warszawa 1996
man1957