wolontariat 2.doc

4

Wolontariat

Na całym świecie ludzie poruszeni troską o innych angażują swój czas, umiejętności i pieniądze w bezinteresowne działanie na rzecz drugiego człowieka – potrzebującego pomocy, dlatego też zjawisko wolontariatu ma charakter powszechny i globalny. W historii naszego kraju istnieje długoletnia tradycja pracy społecznej, tradycja pomagania sobie wzajemnie, pomagania rozwiązywać problemy innych. Aktywność obywatelska stała się szczególnie widoczna po roku 1989, kiedy to nastąpiła eksplozja ruchów stowarzyszeniowych w Polsce. Od tamtego momentu ludzie w sposób jawny i zgodny z obowiązującym prawem, mogą realizować w różnej formie szereg działań obywatelskich. Zaczynają powstawać organizacje pozarządowe tj. stowarzyszenia, fundacje, grupy samopomocowe, których członkowie mogą realizować swoje ambicje i marzenia w różnych obszarach życia społecznego. Sektor organizacji pozarządowych jest jednym ze składowych elementów prawidłowo funkcjonującego państwa obywatelskiego. Wypełnia on często lukę powstałą w obszarach, gdzie nie jest on w stanie prowadzić odpowiedniej działalności. Organizacje pozarządowe świadczą usługi najczęściej w obszarze pomocy społecznej, ekologii i kultury[1][1].

Pracujący w nich ludzie swoją pracę wiążą z problemami, którymi grupa się zajmuje, łączą się podobne przekonania i zainteresowania, cierpliwość i chęć zdobycia nowych przeżyć i doświadczeń, dlatego też wykonują swoją posługę niejednokrotnie bezpłatnie.

Jednym z takich ruchów jest wolontariat, którego zadaniem jest dobrowolna, nieodpłatna, świadoma praca na rzecz innych, wykraczająca poza więzi rodzinne, koleżeńskie czy sąsiedzkie[2][2].

Osoby działające w tym polu określa się mianem społeczników, altruistów itp. Pojęcie „wolontariusz” z łac. voluntarius oznacza dobrowolny, ochotniczy. Takie sformułowanie znane było w języku polskim, ale dotyczyło ono praktykanta pracującego bez wynagrodzenia dla zapoznania z zawodem. Pojawia się konieczność bliższego, współczesnego zdefiniowania tego pojęcia, co oznacza bycie wolontariuszem dziś i czym charakteryzuje się tego typu aktywność.

Wyjaśnienia terminologiczne

Służba wolontariacka jest elementem każdej cywilizacji i społeczeństwa. W tradycyjnym znaczeniu jest to praktyka bez wynagrodzenia dla nauczenia się zawodu. Natomiast współcześnie termin ten jest definiowany w szerszym ujęciu, a mianowicie jako wkład jednostek w bezinteresowną, nieodpłatną i niezawodową działalność dla dobra sąsiedztwa, wspólnoty lub ogółu społeczeństwa[3][3].

Wolontariat może przyjmować bardzo różne formy dlatego też trudno dokładnie wyjaśnić to zjawisko. Definiuje się go między innymi jako zróżnicowany ruch społeczny, który można opisać poprzez wskazanie na jego pewne, istotne elementy. W Polsce w ostatnich latach zauważa się powstawanie licznych nowych grup wolontariatu potrafiących oddawać swój czas i zdolności sprawie ludzi potrzebujących oraz różnego rodzaju wsparcie, a także trosce o dobro wspólne. Taka postawa opiera się na bezinteresownej woli służenia innym ludziom, dlatego też nie jest on motywowany chęcią znalezienia pracy i zarobku. Zaangażowanie wolontariusza jest dobrowolne, a zatem wynika z jego dobrej woli, a nie z jakiś wiążących norm. Ruch jakim jest wolontariat zakłada również pewną ciągłość i systematyczność w działaniach podejmowanych bezpośrednio na rzecz najbardziej potrzebujących. Aktywność ta jest najczęściej profesjonalnie zorganizowane w ramach określonych grup, chociaż można również mówić o wolontariacie indywidualnym. Wolontariat to jedna z najbardziej szlachetnych postaw człowieka, a zarazem „wzniosłe i bezcenne dzieło jego ducha”. W tym specyficznym duchowym wymiarze postawa taka wymyka się łatwym i prostym definicjom. Nie jest bowiem jedynie jakąś „służbą dla dobra ludzkości”, ani też tylko „pracą ofiarowywaną dobrowolnie najbardziej potrzebującym”. Wolontariat nie jest także jakimś sposobem na spędzanie wolnego czasu, ani też metodą szerokiej integracji środowiskowej[4][4]. Zdaniem J. Chrapka osoby, które zaangażowane się w pomoc bliźniemu przyciągnięte tam zostały przez jakiś konkretny przykład, czyjąś potrzebę, czyjeś osobiste nieszczęście lub ich własną chęć podzielenia się dobrem z innymi. Istotny motyw podjęcia wolontarystycznej pracy prawie zawsze ma wymiar praktyczny, dlatego też definicja, zdaniem autora, powinna mieć wątki religijne, osobiste i intymne. Biskup  przyrównuje doświadczenia z pracy wolontariatu z religijnym doświadczeniem transcendencji, a zatem równie jak tamto zjawisko trudne jest do zdefiniowania. Często możemy się dziwić, że pytani o motyw swojego działania wolontariusze odpowiadają bardzo prosto: „bo tak należy”, „bo tak każdy by postąpił”, „bo tak trzeba”. Te odpowiedzi niosą ze sobą przekonanie, że wolontariat angażuje całą osobę, cały świat jej wartości[5][5].

Z kolei zdaniem H. Koszowskiej – Kot praca wolontariusza, to posługa, „dotykanie” codziennej ludzkiej niedoli i cierpienia, która czyni go innym człowiekiem. Wypełnianie tej posługi wpływa na sposób życia wolontariusza i zmienia jego system wartości. Wolontariusz bardziej niż ktokolwiek inny poprzez wspieranie drugiego człowieka odkrywa i realizuje swoje powołanie do człowieczeństwa. Autorka twierdzi, że wolontariusz to inaczej ochotnik świadczący miłość bliźniemu, ofiarowujący dar serca, dar siebie, to osoba świadcząca bezinteresownie dobroć[6][6]. Podkreślając związek wolontariatu z chrześcijańską miłością bliźniego oraz z troską o budowanie kultury życia, Ojciec  Święty w swej encyklice Evangelium vitae pisze: „Powstają też i są coraz liczniejsze grupy wolontariuszy, które starają się otoczyć opieką osoby pozbawione rodziny, ludzi zmagających się ze szczególnymi problemami oraz tych, którzy muszą się znaleźć w odpowiednim środowisku wychowawczym, aby przezwyciężyć zgubne nałogi i odzyskać wiarę w sens życia”[7][7].

Można powiedzieć, że idea wolontariatu zakłada współdziałanie środowisk pozarządowych za wszystkimi tymi, dla których większość tych działań jest niezrozumiała. Wśród takich ruchów pozarządowych można wyróżnić dwa ich rodzaje organizacji, które zajmują się wolontariatem. Są to stowarzyszenia pomagające wolontariuszom (działające dla wolontariuszy) i organizacje zatrudniające wolontariuszy. Do tej pierwszej grupy należą centra wolontariatu, które zajmują się informowaniem wolontariuszy o możliwościach ich zatrudnienia, pomagają w rozwiązywaniu problemów, zbierają informacje na temat sytuacji wolontariatu w danym kraju oraz badają jego stan prawny. Trzeba podkreślić, że stowarzyszenia i fundacje zatrudniające wolontariuszy, przy ich pomocy realizują cele swoich organizacji. Wolontariusze pomagają nie tylko podczas festynów i zbiórek pieniędzy, ale również duża ich część zajmuje się realizowaniem zadań programowych organizacji, promocją, informacją, szukaniem funduszy na realizowanie różnych zamierzeń. Wiele osób pomaga poprzez wykonywanie swojego zawodu, wykorzystując posiadane umiejętności i zainteresowania[8][8].

Tak więc, wolontariat jest filarem nośnym naszego społeczeństwa, oferującym usługi tym, którzy ich potrzebują, a także reprezentującym sobą kulturę i moralne wartości.

Zadania wolontariatu

Dynamiczny rozwój gospodarczo – społeczny w Polsce, jakiego jesteśmy świadkami po 1990 r., nie zawsze uwzględnia wszystkie potrzeby człowieka. Sytuacja ta wymaga dokładnej obserwacji samego procesu przemian, tak, by nie było zaniedbań, które dotykałyby człowieka w jego osobowej godności. Obserwacja ta musi ze swej natury prowadzić do podejmowania konkretnych działań na rzecz prawdziwie humanistycznego przebiegu dokonujących się przemian. Celem, których nie jest zwalnianie struktur państwowych z ich prawnie określanych obowiązków wobec obywateli, lecz jest dopełnianie realizowanych obowiązków państwa, tak,  by następował dojrzały rozwój osobowy obywateli. Do takich zadań J. Chrapek zalicza:

·         ·        praca na rzecz domów: opieki społecznej, samotnej matki, dla kobiet doświadczonych przemocą w rodzinie;

·         ·        troska o samotnych i cierpiących pozostających w swych domach rodzinnych;

·         ·        świadczenie pomocy niepełnosprawnym znajdujących się w specjalnych zakładach wychowawczych lub w rodzinach;

·         ·        współpraca z wychowawcami więzień, wspieranie procesów reedukacyjnych zwłaszcza dla młodocianych;

·         ·        organizowanie odpowiednich klubów pomocowych dla ludzi doświadczonych chorobą alkoholową czy narkomanią oraz ich rodzin;

·         ·        pomoc świadczona na rzecz funkcjonowania kuchni dla ubogich lub też społeczno – charytatywnie funkcjonujących gabinetów lekarskich dla biednych;

·         ·        współpraca z Caritasem lub też z innymi do tego upoważnionymi instytucjami społecznymi; pomoc w postaci (datków pieniężnych, sprzedaż świec wigilijnych jak też organizowanie kwest, koncertów i bal charytatywnych); 

·         ·        tworzenie przedszkoli parafialnych lub osiedlowych dla dzieci z ubogich rodzin lub rodzin patologicznych;

·         ·        tworzenie parafialnych i osiedlowych centrów (oratoriów) dla biednych dzieci i młodzieży z ciepłymi posiłkami dla nich;

·         ·        organizowanie poradnictwa pedagogicznego, psychologicznego i prawnego dla ludzi biednych;

·         ·        świadczenie pomocy na rzecz dzieci nie mogących uczestniczyć w szkolnym procesie edukacyjnym poprzez ich odwiedzanie i pomoc w nauce;

·         ·        organizacja dobrze funkcjonujących bibliotek środowiskowo-lokalnych i wspieranie czytelnictwa;

·         ·        organizowanie darmowych kursów dokształceniowych dla bezrobotnych i biednych;

·         ·        organizowanie działalności kulturalno-oświatowej w małych wioskach i miasteczkach[9][9].

Zadania wolontariuszy powinny być jasno sprecyzowane, a dobór, szkolenie i ocena – prawidłowo przeprowadzone. Zajęcia powierzone wolontariuszom są z reguły wzorowane na rodzajach prac wykonywanych przez zwykłych, opłacanych pracowników, ponieważ wolontariusze postrzegani są jako pomocnicy lub też asystenci. Można by spróbować jednak poszerzyć zakres działalności wolontariuszy, o takie zadania jak: dostarczanie posiłków do domów osób starszych i chorych, odwiedzanie pacjentów w szpitalach i hospicjach, praca z dziećmi w świetlicach i klubach, oprowadzanie w charakterze przewodnika po miastach. Praca wykonywana przez wolontariusza powinna być zorganizowana i wykonywana w sposób profesjonalny. Zapewne są osoby, które nie uważają tego typu zajęcia za pracę a wolontariusza za profesjonalistę, jednak zdaniem P. Jordana to jest właśnie nowością, że każdy rodzaj pracy może być wykonywany na zasadzie wolontariatu. Zdaniem autora wolontariusz to nie tylko pomocnik, dobrodziej, opiekun czy społecznik, lecz również nauczyciel, polityk, grafik, informatyk, który korzysta ze swej wiedzy na rzecz innych[10][10].

W zadaniach powierzonych wolontariuszom wykorzystać można szczególne ich umiejętności. Należałoby zastanowić się nad możliwością powierzenia im zajęć przy ośmiogodzinnym systemie pracy, np. wieczorami, raz na tydzień, podczas weekendów. Przecież niektóre zadania mogą być wykonywane w domu, w innych ośrodkach, domach pomocy społecznej, w czasie wakacji. M. Ochman podkreśla, że są nieograniczone możliwości rozwoju wolontariatu, gdy zacznie się myśleć w kategoriach szerszych niż tylko uzupełnienie pracy zatrudnionych na etat[11][11].

Wolontariat kształtuje takie wartości jak: obywatelski sens odpowiedzialności i uczestnictwa w życiu społecznym, postawienie w centrum zainteresowań człowieka, zwrócenie uwagi na najsłabszych i najbardziej cierpiących, bezinteresowność w działaniach solidarnościowych, szacunek dla innych, dzielenie własnego istnienia z istnieniem innych, swój sens służby. W oparciu o te wartości realizuje swoje fundamentalne zadania.

Porządkując, do najważniejszych zadań wolontariatu należy:

1.      1.      Domaganie się od państwa praw dla najsłabszych oraz stymulowanie instytucjami publicznymi.

2.      2.      Wytyczanie sobie nowych zakresów interwencji i wzorców pozytywnych dla działalności struktur publicznych.

3.      3.      Dostrzeganie na własnym terenie trudnych sytuacji i niesienie bezpośredniej pomocy potrzebującym.

4.      4.      Odbudowa pozytywnej postawy obywatelskiej i moralnej naszego społeczeństwa.

5.      5.      Integrowanie służb publicznych szczególnie w tych sektorach, w których interwencja państwa jest niewystarczająca[12][12].

Wolontariusze mogą pracować we wszystkich dziedzinach szeroko pojętego życia społecznego. Szczególnie miejsce zajmują we wszelkich stowarzyszeniach samopomocowych, punktach charytatywnych działających przy parafiach, hospicjach, placówkach pomagających chorym, grupach osiedlowych, samorządach lokalnych, a także w domach indywidualnych osób, w domach osób starszych, samotnych, oczekujących miejsca w Domu Pomocy Społecznej.

Te różnorodne działania zmierzają w kierunku kształtowania i zmieniania na lepsze swojego otoczenia. Podstawową cechą, która różni wolontariusza od pracownika płatnego jest motywacja, wolna od potrzeb zarabiania pieniędzy. Istnieją pewne dziedziny, w których wolontariusz jest osobą niezastąpioną – ma to miejsce wszędzie tam, gdzie praca jest niewymierna, gdyż opiera się na darzeniu przyjaźnią, głoszeniu jakiejś idei, prezentowaniu wyższych wartości moralnych, samorealizacji w działaniach.

Wolontariat, zdaniem J. Chrapka nie jest tylko aktem filantropii wobec potrzebujących czy też troski o dobro wspólne, ale jest formą życia wynikającą z określonej wrażliwości człowieka, ukształtowanej świadomością, iż człowiek jako osoba odnajduje się i realizuje poprzez bezinteresowny dar z siebie. Wolontariat ma w sobie ogromne znaczenie wychowawczo-społeczne, stając się fundamentem dojrzałej humanistycznej demokracji. Ma swoją rolę do spełnienia we współczesności przeżywającej nie tylko przełom wieków ale także przełom epok cywilizacyjnych. Jak napisał Ojciec Święty na zakończenie Roku Jubileuszowego (Novo millennio ineunte) „Nasz świat wkracza w nowe tysiąclecie pełne sprzeczności jakie niesie ze sobą rozwój gospodarczy, kulturowy i techniczny, który niewielu wybranym daję ogromne możliwości, natomiast miliony ludzi nie tylko pozostawia na uboczu postępu, ale każe się im zmagać z warunkami życia uwłaczającymi ludzkiej godności, trzeba aby w obliczu tej sytuacji człowiek uczył się wyrażać swoje zatroskanie o drugą osobę, poprzez okazywaną bezinteresowną pomoc[13][13].