MAPA- WYJA-NIENIE POJĘĆ.doc

MAPA  JEST TO:

1)      ZMNIEJSZONY,

2) UOGÓLNIONY(uproszczony, wyselekcjonowany),

3) MATEMATYCZNIE OKREŚLONY,

4) UMOWNY

OBRAZ POWIERZCHNI ZIEMI LUB JEJ CZĘŚCI

5) PRZEDSTAWIONY NA PŁASZCZYŹNIE,

POKAZUJĄCY STAN I WZAJEMNE RELACJE PRZEDMIOTÓW I ZJAWISK ZACHODZĄCYCH NA POWIERZCHNI ZIEMI, NAD LUB POD JEJ POWIERZCHNIĄ.

CECHY MAPY:

1) POMNIEJSZENIE (SKALA).

Skala jest liczbą ułamkową ( 1/M), która w liczniku ma zawsze (1), a w mianowniku liczbę (M) wyrażającą, ile razy dana długość terenowa pozioma (Dt) została pomniejszona, aby być przedstawioną na mapie w postaci odcinka o długości (dm).

1/M = dm/Dt;

Uwaga: długości Dt i dm w tym wzorze winny być wyrażone w tych samych jednostkach.

Przekształcając powyższy wzór, możemy obliczyć długość dm na mapie, lub długość Dt terenową na podstawie znajomości skali mapy.

dm=Dt/M;

oraz

Dt=dm∙M.

Stosunek powierzchni (pól) na mapie (pm ) i w terenie  (Pt ) wyraża się wzorem:

pm/Pt=1/M²;

z czego po przekształceniu :

pm= Pt / M²;

oraz

Pt = pm ∙ M².

(Pola na mapie i w terenie w powyższych wzorach winny być wyrażone w tych samych jednostkach powierzchni).

GRAFICZNYM OBRAZEM SKALI JEST PODZIAŁKA.

Może być ona podziałką liniową:

Lub znacznie dokładniejszą podziałką transwersalną:

2) UOGÓLNIENIE

MAPA JEST OBRAZEM UOGÓLNIONYM-ZGENERALIZOWANYM.

Jej treść, z natury rzeczy, nie może być na kształt np. zdjęcia lotniczego, wiernym obrazem tego, co w momencie powstawania tejże mapy było widoczne na danym terenie. Sytuacja w terenie jest bardzo dynamiczna - jeżdżą auta, chodzą ludzie, dzieje się mnóstwo zdarzeń, które tylko w danym momencie są dostrzegalne.

Mapa musi być obrazem statycznym-powinno się na niej dostrzegać tylko to, co w określonym czasie jest trwałe i niezmienne i w sposób istotny stanowi o charakterze tego terenu.

Może też, zależnie od tematyki, rejestrować sytuacje mobilne - np. zasięg występowania powodzi w miesiącu lipcu, granice wędrówki zająca szarego, lub inne, tematycznie określone zjawiska. Nie może jednakże pokazywać wszystkiego naraz, bo stałaby się nieczytelna, przez co jej użyteczność znacznie by zmalała.

Dobór treści, która ma się znaleźć na danej mapie, z jednoczesnym pominięciem innych jej elementów, nazywa się GENERALIZACJĄ.

Może być ona generalizacją PIERWOTNĄ - dokonywaną w momencie  tworzenia mapy od podstaw, czyli w trakcie pomiarów, które, po opracowaniu będą podstawą do wykonania tejże mapy. Polega ona na tym, że wykonujący pomiary w terenie, eliminuje świadomie w trakcie pomiaru pewne szczegóły terenowe, nie obejmując ich pomiarem z uwagi na to, że uznaje je za nieprzydatne dla danej mapy.

Generalizacja WTÓRNA, to taka, która polega na opracowaniu danej mapy na podstawie innej, już istniejącej. Polega na wybraniu z tej, która już jest, tylko tych elementów treści, które są przydatne na mapie nowej z uwagi na jej temat, rodzaj, skalę, itp.

Inny podział aktu GENERALIZACJI, to rozróżnienie w jej obrębie GENERALIZACJI ILOŚCIOWEJ  i GENERALIZACJI JAKOŚCIOWEJ.

GENERALIZACJA ILOŚCIOWA

polega na pominięciu tych elementów treści mapy, które są uznawane za mniej na niej przydatne. Odbywa się to albo poprzez:

-GENERALIZACJĘ FORMY polegającą na uproszczeniu graficznego obrazu obiektu terenowego - np. dom o skomplikowanym rzucie przyziemia, z dużą ilością załamań i drobnych szczegółów, na mapie w mniejszej skali jest przedstawiony tylko jako obrys łączący cztery główne punkty narożne.

-GENERALIZACJĘ TREŚCI, która polega na świadomym pominięciu części obiektów terenowych, które zostały uznane za mniej ważne dla jej treści.(np. boczna, nieutwardzona droga dojazdowa do budynku oddalonego od ulicy).

GENERALIZACJA JAKOŚCIOWA

-Przyjmująca postać SYMBOLIZACJI  wówczas, gdy zamiast właściwego obrysu obiektu w miejscu jego lokalizacji, pojawia się symbol informujący o tym, że tu obiekt występuje.

-GRUPOWANIA- ma miejsce wówczas, gdy zamiast obrazu danego obiektu terenowego, z którego można wnioskować o wielu istotnych cechach tego obiektu pojawia się tylko taki obraz, z którego wynika tylko to, że dany obiekt tu występuje. Na przykład-zamiast znaku na mapie symbolizującego występowanie obiektu turystycznego będącego zabytkiem klasy zerowej pojawia się tylko znak zabytku.

Zamiast odczytywać z mapy na podstawie zapisanych tam znaków, że mamy do czynienia z krzewami iglastymi, czy liściastymi, dowiadujemy się, że są tam po prostu krzewy.

-ZMIANA UJĘCIA ZJAWISKA-ma wówczas zastosowanie, gdy zamiast interpretować przedstawiane zjawisko jako fakt szczegółowo, indywidualnie  opisany, ujmuje się je, jako część grupy zjawisk podobnych (np. występowanie pierwiosnka skalnego –zastąpiony występowaniem roślin chronionych).

Generalizacja ma charakter autorski, subiektywny, zależny od wiedzy i predyspozycji twórców mapy.

Zawsze jednak ma na względzie następujące przesłanki dotyczące tworzonej mapy:

-Skalę ,

-Przeznaczenie (krąg odbiorców);

-Tematykę;

-Przydatność do określonych celów - stąd wynika taki, a nie inny zakres treści.

Podstawowym jednakże założeniem jest, aby mapa była czytelna i zrozumiała, przy zachowaniu maxymalnej jej rzetelności i kartometryczności.

3.MAPA JAKO OBRAZ MATEMATYCZNIE OKRESLONY

Obraz kuli ziemskiej z siatką geograficzną-umownymi liniami południków i równoleżników

Określenie położenia punktu na kuli ziemskiej-współrzędne geograficzne

-długość geograficzna (λ)

i szerokość geograficzna (φ)

Odwzorowania kartograficzne

Celem odwzorowania kartograficznego ( będącego z reguły skomplikowaną operacją rachunkową) jest przedstawienie na płaszczyźnie mapy siatki kartograficznej, będącej najbardziej rzetelnym obrazem siatki geograficznej (czyli siatki południków i równoleżników).

Ideę odwzorowania kartograficznego ilustruje poniższy schemat , bazujący na modelu Ziemi bliższym rzeczywistemu jej kształtowi, czyli na elipsoidzie obrotowej. W miejsce współrzędnych geograficznych punktu określonym na kuli

{(λ) i (φ)} przyjmuje się tu współrzędne geodezyjne punktu, czyli B , L .

B -jest szerokością geodezyjną punktu, L- długością geodezyjną.

Rodzaje odwzorowań kartograficznych:

Najbardziej elementarny podział odwzorowań kartograficznych wynika z przyjętej powierzchni, na którą zostaje zrzutowana powierzchnia Ziemi. Jest to podział na odwzorowania :

-Płaszczyznowe, czyli azymutalne;

-Walcowe;

-Stożkowe.

Ze względu na usytuowanie osi odwzorowania względem osi biegunowej ziemskiej, dzieli się je dodatkowo na odwzorowania:

-Normalne;

-Poprzeczne;

-Ukośne.

Najprostsze siatki powstające w wyniku powyżej przedstawionych odwzorowań

Siatki kartograficzne

Ilustracja powstawania przykładowych siatek kartograficznych

Azymutalne

Walcowe

Odwzorowanie Gaussa- Krügera

Odwzorowanie Gaussa - Krügera (jego angielski odpowiednik to Transverse Mercator Projection) jest to wiernokątne walcowe poprzeczne odwzorowanie elipsoidy. W tym odwzorowaniu, w celu jego zinterpretowania należy wyobrazić sobie walec styczny do elipsoidy na całej długości południka środkowego lub osiowego odwzorowania. Aby odwzorowanie było prawidłowe musi spełnić warunki takie jak:

wiernokątności,

prostoliniowości ,

izometryczności (czyli zachowania wiernie długości) odwzorowania południka środkowego przy założeniu początku układu kartograficznego w punkcie przecięcia obrazu południka osiowego z obrazem równika.

Obraz południka jest osią odciętych zaś obraz równika jest osią rzędnych układu kartograficznego.

Najbardziej efektywna metoda w/w warunków sprowadza się do trzech podstawowych etapów:

I.  wiernokątne odwzorowanie całej powierzchni elipsoidy na całą sferę (kulę).

II wiernokątne – walcowe – poprzeczne odwzorowanie sfery na płaszczyznę- odwzorowanie poprzeczne Merkatora.

III wiernokątne przekształcenie płaszczyzny Merkatora na płaszczyznę Gaussa-Krügera, tak, aby był spełniony warunek odwzorowania dotyczący izometryczności południka środkowego.

Powyższe etapy przedstawia również poniższy rysunek.

B , L – współrzędne geodezyjne punktu;

φ i λ – odpowiadające im współrzędne na sferze, przy czym λ = L ;

λo = Lo – długość geodezyjna południka środkowego w odwzorowaniu UTM, pokrywająca się z długością południka środkowego odwzorowania Gaussa-Krügera;

XMERC, YMERC – współrzędne odwzorowania UTM;

XGK, YGK – współrzędne odwzorowania Gaussa-Krügera .

Siatka kartograficzna w odwzorowaniu Gaussa-Krügera

(odwzorowywane kolejne południki styczności walca z modelem Ziemi).

Mapa nie może być obrazem dosłownym, nie może jak zdjęcie pokazywać terenu z wiernością jemu równą. Musi być pewnym obrazem uproszczonym-wyselekcjonowanym, a względy czytelności i zrozumiałości przekazu wymuszają symbolikę tego obrazu. Zamiast skomplikowanych i okazałych obiektów terenowych, na mapie pokazują się pewne znaki graficzne, które w sposób umowny symbolizują te obiekty. Znaków graficznych stosowanych w redagowaniu map jest niezliczona ilość. Redaktorzy prześcigają się w pomysłowości, aby mapa, oprócz spełnienia swojej misji informacyjnej , była także obrazem atrakcyjnym wizualnie.

Symbole stosowane na mapie można zgrupować według określonych kategorii. I tak, można na mapach wyróżnić:

-ZNAKI LINIOWE

...